Χωρίς νερό, ξεχάστε την ανάπτυξη

* Γράφει ο Φάνης Γέμτος

Ξεκίνησε πρόσφατα η διαβούλευση για τα Σχέδια Διαχείρισης Υδάτων της Λεκάνης Απορροής του Πηνειού. Η συνάντηση έγινε στο «Χατζηγιάνειο» παρουσία του αναπληρωτή υπουργού Περιβάλλοντος κ. Φάμελλου.

Σημαντική τιμή η συμμετοχή του σε ένα τόσο κρίσιμο για τη Θεσσαλία θέμα. Από τη διαβούλευση μoύ προέκυψαν μια σειρά από ερωτήματα που θέλω να θέσω. 1. Αρχικά τέθηκε ένα θέμα ενημέρωσης και προσκλήσεων στους φορείς. Πραγματικά από όσα έγιναν γνωστά φαίνεται ότι ούτε οι Δήμοι, ούτε οι ΤΟΕΒ πήραν πρόσκληση. Αυτό είναι μια πολύ σημαντική παράληψη της υπηρεσίας. Σήμερα 6-10-2017 μου ήρθε κοινοποίηση από τη Γραμματεία του Τμήματος Γεωπονίας του ΠΘ για τη διαβούλευση των ΣΔΥ του διαμερίσματος Δυτικής Στερεάς Ελλάδας που θα γίνει στο Μεσολόγγι στις 10-10-17. Εντυπωσιακό! Μάλλον θα μπέρδεψαν τις διευθύνσεις. 2. Ο Υπουργός ξεκίνησε την παρέμβασή του δηλώνοντας ότι ο ίδιος έδωσε εντολή στους μελετητές να μελετήσουν και προτείνουν μόνο έργα του Πηνειού (δηλαδή να αποκλείσουν τον Αχελώο). Οι μελετητές σε σχετικό σχόλιο απάντησαν ότι ο εργοδότης ορίζει το πλαίσιο της κάθε μελέτης. Νομίζω ότι εδώ τίθεται ένα μείζον ζήτημα. Είναι ο εργοδότης των μελετητών ο κ. Υπουργός ή ο Ελληνικός Λαός; Ποιος θα πληρώσει τους μελετητές; Ο κ. Υπουργός ή οι φόροι των Ελλήνων πολιτών; Ο εκάστοτε Υπουργός είναι ένας προσωρινός διαχειριστής με εντολή του Ελληνικού Λαού. Σε μείζονος σημασίας όμως μελέτες που θα δεσμεύσουν τη χώρα για τα επόμενα πολλά χρόνια οι μελετητές πρέπει να αφεθούν ελεύθεροι να μελετήσουν και να αναλύσουν την υπάρχουσα κατάσταση, να διαπιστώσουν τα πραγματικά προβλήματα που είναι η κακή κατάσταση πολλών περιοχών της χώρας ή της Θεσσαλίας και να προτείνουν τις εφικτές λύσεις. Προφανώς η πολιτική ηγεσία θα πάρει τις τελικές αποφάσεις και την ευθύνη για την υλοποίησή τους αλλά γνωρίζοντας όλες τις δυνατές λύσεις για να επιλέξει τη βέλτιστη και χωρίς να αποκλείει λύσεις με αυθαίρετες αποφάσεις. Δεν γνωρίζω αν η ενέργεια είναι νόμιμη μια και δεν είμαι νομικός αλλά σίγουρα δεν στέκει δεοντολογικά καθώς ένας Υπουργός αποφασίζει για τα αποτελέσματα της μελέτης χωρίς τη συμβολή ανεξάρτητων μελετητών ή διαφορετικά επιβάλλει στους ανεξάρτητους μελετητές τι θα προτείνουν. Διερωτώμαι γιατί να πληρώσουμε τους μελετητές σε χρόνους κρίσης αν τους έχουμε έτοιμα τα συμπεράσματα – προτάσεις; 3. Θετική η δέσμευση του κ. Υπουργού ότι πρέπει να διατηρηθεί η Γεωργική Παραγωγή της Θεσσαλίας επομένως να διατηρηθούν τα αρδευόμενα 2.500.000 στρέμματα. Αυτό είναι σημαντικό διότι έμμεσα ο Υπουργός αποδέχεται ότι η βάση του πρωτογενούς τομέα της Θεσσαλίας είναι η παραγωγή των αρδευόμενων χωραφιών που δίνουν υψηλό ακαθάριστο εισόδημα και πολλές θέσεις εργασίας ενώ μόνο σε αρδευόμενες εκτάσεις θα μπορούσαν να επεκταθούν καλλιέργειες υψηλής αξίας όπως τα οπωροκηπευτικά αλλά και να παραχθούν φτηνές ζωοτροφές για την κτηνοτροφία για να συμβάλει ο πρωτογενής τομέας στην ανάπτυξη της χώρας. 4. Δυστυχώς ο κ. Υπουργός αυτοαναιρήθηκε αρνούμενος αυθαίρετα να επιτρέψει στους μελετητές να μελετήσουν όλες τις δυνατές λύσεις και να προτείνουν τις βέλτιστες από πλευράς αποτελέσματος και κόστους κάτι που έγινε στα πρώτα ΣΔΥ με τα γνωστά αποτελέσματα.Δεδομένου ότι μέρος των Θεσσαλικών λεκανών που αρδεύονται από υπόγεια ύδατα είναι σε κακή κατάσταση τίθεται θέμα πώς θα γίνει η διαχείριση και η αποκατάσταση. Προφανώς απαιτούνται επιφανειακά νερά που μπορούν να εμπλουτίσουν υπόγειους υδροφορείς και να υποκαταστήσουν στην άρδευση αντλούμενα νερά. Είναι προφανές ότι χρειαζόμαστε οπωσδήποτε επιφανειακά νερά της τάξης των 300.000.000 m3 τουλάχιστον. 5. Η απάντηση του Υπουργού για έργα ταμίευσης του Πηνειού είναι η προτεινόμενη λύση που θα δώσει 125.000.000 m3 με κόστος της τάξης του 1,3 δις €. Είναι προφανές ότι η ποσότητα νερού είναι ανεπαρκής και το κόστος τεράστιο που θα κληθούν να πληρώσουν άμεσα ή έμμεσα οι Θεσσαλοί αγρότες. Η στήριξη σε μικρούς ταμιευτήρες στο κάμπο είναι επίσης επικίνδυνη οικολογικά. Με ταμιευτήρες των 4-5 μέτρων ύψους νερού χρειαζόμαστε 2 ή τρεις αντλήσεις για να γίνει η άρδευση με αντίστοιχη επιβάρυνση του κόστους. Βραχυχρόνια λύνει το πρόβλημα άρδευσης σε κάποιες περιοχές αλλά ποια είναι η μακροχρόνια επίδραση; Με 1 μέτρο εξάτμιση το χρόνο και μεταφορά του νερού από τον Πηνειό μέσω των στραγγιστικών καναλιών μήπως επιβαρύνουμε το αρδευτικό νερό με άλατα που μακροχρόνια θα καταστρέψουν τα εδάφη μας; Το λαμβάνουν υπόψη τους οι μελετητές; 6. Τις επόμενες μέρες θα έρθει στη Λάρισα ο Πρωθυπουργός της χώρας μετέχοντας στο αναπτυξιακό συνέδριο της Θεσσαλίας. Υποθέτω ότι κατά πάγια τακτική όλων των πολιτικών θα μιλήσει για ανάπτυξη της χώρας με μπροστάρη το πρωτογενή τομέα. Θα πρέπει κάποιος να εξηγήσει πώς είναι δυνατό η Θεσσαλία να διατηρήσει την τωρινή της παραγωγή και να την αυξήσει με καλλιέργειες υψηλής αξίας που θα αυξήσουν τις εξαγωγές και θα δώσουν πρώτη ύλη για τη μεταποίηση χωρίς νερό; Διότι με τις απόψεις του κ. Υπουργού αλλά δυστυχώς και του κ. Δημάρχου ενός αγροτικού Δήμου όπως των Λαρισαίων οι αρδευόμενες εκτάσεις της Θεσσαλίας θα μειωθούν πολύ σύντομα. Καθώς η στάθμη των υπόγειων υδροφορέων θα κατεβαίνει, πολλές γεωτρήσεις θα στερεύουν, στις ακόμα λειτουργούσες θα αυξάνει το βάθος άντλησης με ταυτόχρονη αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας και του κόστους παραγωγής. Θα πρέπει να γίνει κατανοητό ότι η άρδευση καλύπτει το 75% της ενέργειας που καταναλώνεται για την παραγωγή μια αρδευόμενης καλλιέργειας με άντληση νερού από τα 70 μέτρα και όχι από τα 150 και πάνω που δυστυχώς έχουμε φτάσει. Θα εξηγήσει ο κ. Υπουργός ή ο κ. Πρωθυπουργός της χώρας πώς είναι δυνατό να είναι η Θεσσαλική γεωργία ανταγωνιστική όταν στις περισσότερες περιοχές το κόστος άρδευσης ξεπερνά τα 80 €/στρέμμα ενώ στην υπόλοιπη Ελλάδα το κόστος είναι 10-20 €/στρ. Παρ’ όλη τη μυθολογία των δήθεν οικολόγων για σπατάλη του νερού στη Θεσσαλία οι αγρότες έχουν κάνει σε μεγάλο βαθμό τη δουλειά τους. Στη Λάρισα περισσότερο από 75% των χωραφιών αρδεύονται με συστήματα στάγδην με βαθμό απόδοσης χρήσης νερού κοντά στα 90%. Το αν η μεταφορά νερού (από τα κρατικά δίκτυα μεταφοράς) γίνεται με ανοιχτούς χωμάτινους αγωγούς δεν είναι ευθύνη των αγροτών αλλά κυρίως της πολιτείας που οφείλει να επενδύσει και στη Θεσσαλία σε έργα υποδομής για να συμβάλει στην ανάπτυξη της περιοχής και της χώρας. Το ότι τα έργα του ΠΑΥΥΘ έπρεπε να κατασκευάσουν δίκτυο κλειστών αγωγών για τη διανομή του νερού και δεν κατασκευάστηκε με αποτέλεσμα να λειτουργούν γεωτρήσεις και να χρησιμοποιείται μέρος του νερού δεν είναι σπατάλη των θεσσαλών αγροτών. Έχει συνειδητοποιήσει κανείς ποια θα είναι η επίπτωση από τη μείωση των αρδευόμενων εκτάσεων; Το εισόδημα μιας ξηρικής καλλιέργειας είναι 50-100 €/στρ. όταν μιας ποτιστικής μεγάλης καλλιέργειας είναι 200-300 €/στρέμμα και μιας αρδευόμενης καλλιέργειας οπωροκηπευτικών μπορεί να ξεπεράσει τα 1000€/στρ. Με τις προτεινόμενες λύσεις είναι πολύ πιθανό να μειωθούν τα αρδευόμενα στρέμματα κατά 500 -700.000 με αντίστοιχη μείωση εισοδήματος και απασχόλησης. Η Θεσσαλία έχει σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα παραγωγής καλλιεργειών υψηλής αξίας που θα πολλαπλασίαζε τα εισοδήματα των αγροτών, θα αύξανε την απασχόληση και θα συνέβαλε στην ανάπτυξη της χώρας. Η λέξη κλειδί όμως είναι το νερό και αν ακολουθηθεί η εντολή του κ. Υπουργού αυτό θα λείψει πολύ σύντομα με όλες τις αρνητικές επιπτώσεις. Μήπως είναι ευκαιρία ο κ. Πρωθυπουργός με την έλευσή του στη Θεσσαλία να μεταβάλει την εντολή του Υπουργού του και να αφήσει τους μελετητές να δώσουν τις βέλτιστες λύσεις που να εφαρμοστούν άμεσα για να στηρίξουν την ανάπτυξη της χώρας και την έξοδο από την κρίση; 7. Από τα προηγούμενα σχέδια προκύπτει ότι η εκτροπή των νερών που λείπουν από τη Θεσσαλία για να βελτιωθεί η ποιότητα των υδάτων της δηλαδή των 300.000.000 m3 μπορεί να γίνει από το φράγμα Συκιάςκαι τη σήραγγα εκτροπής που είναι ήδη κατασκευασμένα (με ένα κόστος της τάξης των 300.000.000 € τελειώνουν) που θα δώσει νερά χαμηλού κόστους και σε σύντομο χρονική διάστημα. Το φράγμα Συκιάς μπορεί να λειτουργήσει ως υδροηλεκτρικό έργο ανεξάρτητα της εκτροπής νερών. Θα προσφέρει πολύτιμη ενέργεια από ΑΠΕ στη χώρα υποκαθιστώντας ρυπογόνους λιγνητικούς σταθμούς και θα συμβάλλει στην επίτευξη των υποχρεώσεων της χώρας (2-20-20 ή μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου). 8. Το περίεργο στην ομιλία του κ. Υπουργού είναι η σύνδεση των έργων ταμίευσης του Πηνειού με τα έργα μεταφοράς νερού από τον Αχελώο. Με ποια λογική αυτά είναι αλληλένδετα και μέχρι να ληφθεί οποιαδήποτε τελική απόφαση για την μεταφορά νερών δεν μπορούν να γίνονται παράλληλα τα έργα ταμίευσης; Ποια λογική μπορεί να στηρίξει τέτοιο συλλογισμό; Είναι προφανές ότι η εντολή να περιοριστούν τα σχέδια μόνο στη λεκάνη του Πηνειού είναι αβάσιμη και παράλογη. Ιδιαίτερα αν διαβαστούν τα σχέδια των δύο λεκανών συνδυαστικά. Δύο όμορες λεκάνες: * Η μια έχει έλλειμμα νερού που υποβαθμίζει σημαντικές περιοχές, κάνει την κατάσταση των νερών τους κακή, απαιτούνται 60 χρόνια για να αποκατασταθούν αν γίνουν τα έργα ταμίευσης και φυσικά κινδυνεύει η αγροτική παραγωγή που είναι η πηγή πλούτου όλης της Περιφέρειας ή διαφορετικά η μια έχει ετήσια βροχόπτωση 500 χιλιοστών, λίγα βουνά και μια πολύ μεγάλη πεδιάδα και η άλλη βροχόπτωση 1000 χιλιοστά, πολλά βουνά και μια μικρή πεδιάδα. * Η άλλη έχει όλα τα υδατικά διαμερίσματα σε καλή κατάσταση, κατά τον Περιφερειάρχη Θεσσαλίας έχει πενταπλάσιο νερό από όσο χρειάζεται και κάποιο μακρύ πολιτικό χέρι αποφασίζει να εξαιρέσει τη μεταφορά νερού από τις δυνατές λύσεις! Πώς στηρίζεται και στέκει κάτι τέτοιο; 9. Νομίζω ότι η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου που πήρε αυτή την απόφαση ταυτόχρονα αποφάσισε να βάλει σε κίνδυνο τη γεωργική παραγωγή της Θεσσαλίας. Η διατήρηση της υπάρχουσας κατάστασης με αντλήσεις νερού από περισσότερα από 100 μέτρα δημιουργεί προβλήματα κόστους παραγωγής καθώς ήδη η άρδευση στις περιοχής αυτές καλύπτει μεγαλύτερο ποσοστό από το 75% που τείνει να κάνει τις καλλιέργειες ασύμφορες. Επομένως η απόφαση του Υπουργείου, παρ’ όλο που ο Υπουργός αβάσιμα άλλα δήλωσε είναι απόφαση περιορισμού των αρδευόμενων καλλιέργειών της Θεσσαλίας και κυρίως θα ανακόψει την τάση επέκτασης των καλλιεργειών υψηλής αξίας (κυρίως των οπωροκηπευτικών ) αλλά και της κτηνοτροφίας που ασκούνται μόνο σε αρδευόμενες περιοχές. 10. Θα πρέπει στο αναπτυξιακό συνέδριο της Περιφέρειας να τεθούν ωμά τα θέματα. Είναι επιθυμητή η ανάπτυξη της Περιφέρειας με κύριο παράγοντα την πρωτογενή παραγωγή και τη βιομηχανία τροφίμων; Χωρίς νερά αυτά πρέπει να ξεχαστούν. * Ο Φάνης Γέμτος είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας