Αυτή η συζήτηση δεν μπορεί να γίνει αποσπασματικά και έξω από το πλαίσιο του γενικότερου προβληματισμού για το νέο παραγωγικό μοντέλο της Θεσσαλίας που πρέπει να υπηρετεί την βιώσιμη ανάπτυξη και να σέβεται τη βιοποικιλότητα. Πρόκειται για ζητήματα αλληλένδετα.
Επομένως, επιβάλλεται να δούμε τα προβλήματα και τις αδυναμίες του μοντέλου που επικράτησε τις προηγούμενες δεκαετίες. Η χώρα πλήρωσε και πληρώνει, νοοτροπίες, αντιλήψεις και πολιτικές που οδήγησαν στη χρεοκοπία ενός συγκεκριμένου μοντέλου ανάπτυξης. Δυστυχώς για πολλές δεκαετίες η πατρίδα στηρίχθηκε σε μοντέλα παραγωγής με σαθρές βάσεις και στο πλαίσιο μιας επίπλαστης ευημερίας, που οδήγησε τελικώς στην κατάρρευση της οικονομίας.
Αντίστοιχη ήταν η κατάσταση και η κρατούσα λογική και στον πρωτογενή τομέα. Η Θεσσαλία το έζησε και το ζει ακόμα. Η παραγωγική διαδικασία, σχεδιάζονταν και υλοποιούνταν στον αστερισμό των πολιτικών των επιδοτήσεων, σε μια εποχή που λέξεις όπως ανταγωνιστικότητα, καινοτομία και αγροτοδιατροφικός τομέας, υπεραξία, μεταποίηση έμοιαζαν για την πλειονότητα παραγόντων, φορέων και αγροτών, ως έννοιες απολύτως μακρινές. Δεν νομίζω ότι χρειάζεται να επιχειρηματολογήσει κανείς περισσότερο για να καταλήξει σε διαπιστώσεις που σήμερα αποτελούν κοινές παραδοχές.
Τα αποτελέσματα είναι γνωστά. Ο κάμπος, αυτό το μοναδικό ζωτικό πλεονέκτημα της Θεσσαλίας, αδυνατεί να στηρίξει την τοπική και εθνική οικονομία και φυσικά και το εισόδημα της πλειονότητας των αγροτών.
Με την ίδια περίπου λογική, αντιμετωπίσαμε και το θέμα της διαχείρισης των υδάτινων πόρων. Αλόγιστα και με κοντόθωρη οπτική. Τα αποτελέσματα και εδώ είναι ανάλογα.
Αντίστοιχες πολιτικές μας έχουν οδηγήσει μερικά μέτρα πριν το αδιέξοδο. Στη διαφαινόμενη από χρόνια κρίση του αρνητικού υδατικού ισοζυγίου, ανδρωθήκαμε και μεγαλώσαμε, με την προοπτική της εκτροπής του Αχελώου.
Επί σειρά ετών και δεκαετιών, η κρατούσα άποψη και ρητορική για τον πρωτογενή τομέα στη Θεσσαλία, στηριζόταν κυρίως στη διατήρηση του υπάρχοντος στρεβλού μοντέλου, το οποίο όμως για να συνεχίσει να υπηρετείται συνδέθηκε με το όραμα της εκτροπής του Αχελώου, η οποία έχει πάρει χαρακτηριστικά «Μεγάλης Ιδέας» για τη Θεσσαλία.
Την περιμέναμε, χρόνο τον χρόνο, πενταετία τη πενταετία, δίναμε μάχες στις αίθουσες των ανωτάτων δικαστηρίων και στα ευρωπαϊκά όργανα, για ένα τεράστιο και φαραωνικό έργο, το οποίο εξαρχής γνωρίζαμε τα νομικά του προβλήματα και τις αιρεσιμότητες. Αργότερα αρχίσαμε να μειώνουμε τις ποσότητες για να ονοματίσουμε την εκτροπή μεταφορά. Παραβλέποντας ακόμα και τη διεθνή εμπειρία και τις σοβαρές και απρόβλεπτες επιπτώσεις που εκδηλώνονται σε περιοχές του πλανήτη όπου είχαν προηγηθεί σημαντικές και μεγάλες παρεμβάσεις στο περιβάλλον. Χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων επεμβάσεων που είχαν αρνητικά αποτελέσματα υπάρχουν σε όλο τον κόσμο. Στην Αμερική, στην Αυστραλία, στην Αφρική, στη Ευρώπη. Τελευταίο και χαρακτηριστικό αρνητικό παράδειγμα, η περίπτωση της εκτροπής του ποταμού Εβρου της Ισπανίας. Αλλά ας μην πάμε τόσο μακριά. Ζούμε όλοι το αποτέλεσμα της αποξήρανσης της Κάρλας.
Είχαμε όμως οχυρωθεί πίσω από την «Μεγάλη ιδέα» και δεν μπορέσαμε να διακρίνουμε τον κίνδυνο που πολύ εύστοχα περιγράφει ο θυμόσοφος λαός «όποιος γυρεύει τα πολλά, χάνει και τα λίγα». Σε σημαντικά τμήματα του κάμπου επικρατούν συνθήκες ερημοποίησης, ο υδροφόρος ορίζοντας έχει ταπεινωθεί, στις περιοχές που βρίσκονται προς τη θάλασσα έχουμε υφαλμήρυνση των νερών, έχουμε γεμίσει με παράνομες αρδευτικές γεωτρήσεις, ενώ ρήγματα εμφανίστηκαν και συνεχίζουν να εμφανίζονται. Οι προσπάθειες των τελευταίων ετών μπορεί να βελτιώνουν κάποια πράγματα αλλά αδυνατούν να αντιμετωπίσουν την κατάσταση ριζικά.
Η προσδοκία για τον Αχελώο, μας στέρησε τη δυνατότητα να αντιδράσουμε εγκαίρως και να θέσουμε σε νέα βάση το θέμα της ορθολογικής διαχείρισης των νερών και της κατασκευής έργων που θα αντέστρεφαν την κατάσταση.
Σήμερα, όλοι μας βρισκόμαστε ενώπιον κρίσιμων ερωτημάτων. Θα συνεχίσουμε στην ίδια πορεία; Θα συνεχίσουμε να κρυβόμαστε πίσω από τη «Μεγάλη ιδέα» παρακολουθώντας σχεδόν αδρανείς τις συνέπειες στον υδροφόρο ορίζοντα;
Αίσθησή μου είναι ότι ίσως για πρώτη φορά η όλη συζήτηση για το θέμα της διαχείρισης των υδάτινων πόρων στη Θεσσαλία, δεν εστιάζεται, δεν επικεντρώνεται και δεν μονοπωλείται από το δίλημμα «Ναι ή Όχι» στην εκτροπή του Αχελώου.
Ολοένα και περισσότεροι αντιλαμβάνονται ότι πρέπει να αλλάξουμε τη ρότα μας. Είναι η ώρα να μιλήσουμε με θάρρος και ειλικρίνεια, να κάνουμε τη δέουσα αυτοκριτική και να σχεδιάσουμε μαζί παρεμβάσεις και έργα που μπορούν να δώσουν λύσεις στο υδατικό πρόβλημα της Θεσσαλίας.
Θα πρέπει να βρούμε τους τρόπους ώστε να εξασφαλίσουμε τις απαιτούμενες ποσότητες νερού, χωρίς να μειωθούν οι αρδευόμενες εκτάσεις, προκειμένου η Θεσσαλία να εξακολουθεί να παράγει με τους καλύτερους δυνατούς όρους.
Οι προτάσεις των μελετητών των Σχεδίων Διαχείρισης κινούνται σ΄ αυτή την κατεύθυνση. Πρέπει να συμπληρωθούν και να εμπλουτιστούν. Και σε λίγα χρόνια θα τροποποιηθούν και πάλι. Σήμερα λοιπόν, περισσότερο από ποτέ, επιβάλλεται να θέσουμε το ζήτημα της παραγωγικής ανασυγκρότησης και της διαχείρισης των υδάτινων πόρων στη βάση ενός συνολικού σχεδίου, το οποίο ωστόσο δεν μπορεί να αρχίζει και να τελειώνει με το αίτημα της εκτροπής. Εξάλλου και στα προηγούμενα διαχειριστικά σχέδια, που εκπονήθηκαν επί κυβέρνησης Σαμαρά, το σενάριο «νερά Αχελώου», ήταν το τρίτο σενάριο και αυτό μάλλον πονηρά κάποιοι το κρύβουν. Αυτό που ζητώ λοιπόν είναι να ξεκαρφώσουμε το αίτημα της εκτροπής από την προμετωπίδα των αιτημάτων μας και να το εντάξουμε σε ένα σχεδιασμό που θα προβλέπει πρώτιστα:
1. Δράσεις ορθολογικής διαχείρισης
2. Έργα ταμίευσης χειμερινών απορροών και όχι μόνο
3. Δίκτυα διανομής του νερού
Εάν και αυτά τα έργα δεν σταθούν ικανά να βελτιώσουν την κατάσταση στον κάμπο, τότε ας θέσουμε σε μια νέα βάση το θέμα της μεταφοράς νερών. Σε διαφορετική περίπτωση επιμένω: Δέκα Αχελώους θα καταπιούμε και το θέμα των νερών στη Θεσσαλία δεν θα έχει λυθεί.
Ας αρπάξουμε λοιπόν την ευκαιρία. Η συγκυρία μπορεί να αποβεί ευνοϊκή. Ως άνθρωποι της Αυτοδιοίκησης, οφείλουμε να κάνουμε το πρώτο και αποφασιστικό βήμα. Είναι η ώρα, να συζητήσουμε για το θέμα της διαχείρισης των υδατικών πόρων, χωρίς να έχουμε ως αφετηρία και σχεδόν μοναδικό αντικείμενο της συζήτησης την εκτροπή του Αχελώου. Καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε την πραγματικότητα κατάματα και να πάρουμε σοβαρές και ουσιαστικές αποφάσεις, χωρίς την πόλωση που επικρατεί με το ψευτοδίλημμα «Ναι ή Όχι» στον Αχελώο.
Τις επόμενες ημέρες θα γίνει το Αναπτυξιακό Συνέδριο της Θεσσαλίας, παρουσία του πρωθυπουργού. Η ισχυρή διεκδίκηση της χρηματοδότησης των δρομολογημένων έργων ταμίευσης και βεβαίως των δικτύων διανομής πρέπει να είναι ο στόχος μας. Αυτά τα έργα μαζί με τη δική μας ισχυρή πολιτική βούληση να διαχειριστούμε με ορθολογικό τρόπο τα νερά αυτά (υδρόμετρα, ηλεκτρονικές κάρτες, τρόπος άρδευσης κτλ) θα πρέπει να είναι η προτεραιότητά μας.
Δεν είναι ώρα για διαφωνίες. Είναι ώρα ευθύνης και κρίσης.
* Του Απόστολου Καλογιάννη, δημάρχου Λαρισαίων
