Eνας θεσμός με κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις

ΤΟ ΠΑΖΑΡΙ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ

Του Αποστόλου Ποντίκα, δασκάλου, θεολόγου, φιλολόγου, πτυχ. Πολιτικών Επιστημών, επιτ. σχολικού συμβούλου

Mε την ευκαιρία της έναρξης του Παζαριού ή της Εμποροπανήγυρης Λάρισας, προβαίνουμε σε μια ιστορική και οικονομική περιγραφή του θεσμού αυτού, που έχει τις ρίζες του στις Βυζαντινές συντεχνίες και περισσότερο στις συντεχνίες της Τουρκοκρατίας.

Παζάρι, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ήταν δημόσια αγορά με κτίρια, όπου γίνονταν συναντήσεις και διαπραγματεύσεις, με σκοπό τις αγοραπωλησίες. Από το είδος των εμπορευμάτων, οι αγορές έπαιρναν και άλλες ονομασίες, όπως, μπαλούκ- παζάρ, δηλαδή, ιχθυαγορά. Η έννοια του παζαριού είναι ταυτόσημη προς το τσαρσί, με τη διαφορά ότι αυτό διαθέτει δικά του εμπορικά κτίρια και εμπορική οργάνωση.
Τα παζάρια πήραν και τη μορφή της πανήγυρης ή εμποροπανήγυρης. Προέρχεται η λέξη πανήγυρη από το πας και άγυρις, αγορά. Βέβαια, στην αρχαιότητα πανήγυρη, λεγόταν η θρησκευτική συνάθροιση του λαού , όπου τελούνταν γυμνικοί, μουσικοί και φιλολογικοί αγώνες, ενώ οργανώνονταν χοροί, θυσίες και για την εξυπηρέτηση των πανηγυριστών διενεργούνταν μια έντονη εμπορική κίνηση, με αποτέλεσμα να προκύψουν εμπορικές αγορές. Τέτοιες πανηγύρεις ήταν στην Αθήνα, τα Παναθήναια, τα Ελευσίνια, τα Λήμναια, κ.λπ. Στη Σπάρτη τελούνταν τα Κάρνεια και Υακίνθεια. Στις αγορές αυτές άρχισαν να γίνονται διάφορες αγοραπωλησίες γεωργικών, κτηνοτροφικών και άλλων προϊόντων.
Ένα παράδειγμα, θρησκευτικής πανήγυρης που συνδυάστηκε με οικονομικές δοσοληψίες ήταν τα Δημήτρια στη Θεσσαλονίκη στη γιορτή του πολιούχου της πόλης Αγίου Δημητρίου, όπου συνέρεαν προσκυνητές και έμποροι και από άλλες χώρες. Είναι γνωστό ότι στην Τουρκοκρατία οι συντεχνίες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην οικονομία της κάθε περιοχής . Έτσι, τα Παζάρια, ή αγορά ή εμποροπανηγύρεις, υπήρξαν χώροι διάθεσης και διακίνησης συντεχνιακών προϊόντων. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκε ο θεσμός του Παζαριού, ο οποίος υπάρχει στα κατοπινά χρόνια και παρουσιάζει έντονο κοινωνικό και οικονομικό ενδιαφέρον. Η αγορά ήταν το σημαντικότερο μέρος του Βαροσιού, όπου η κίνηση αποκλειστικά γινόταν από χριστιανούς εμπόρους, τεχνίτες και επαγγελματίες. Άλλωστε, έχουν μείνει και σήμερα σε ορισμένες πόλεις ονομασίες, Βαρούσι, όπως, για παράδειγμα στην Ελασσόνα και στα Φάρσαλα.
Η εμπορική αγορά απλωνόταν σε στενούς δρόμους και σοκάκια, όπου ήταν τοποθετημένα συντεχνιακά εργαστήρια. Τα εργαστήρια αυτά ήταν ξύλινα και λιθόκτιστα. Τα ξύλινα εργαστήρια μοιράζονταν το ανοικτό μέρος της αγοράς και λεγόταν Τσαρσί ή Μεϊντάν , ενώ τα λιθόκτιστα ήταν κλειστά, θολογύριστα και λέγονταν Μπιζεστένι. Kάθε συντεχνία είχε το δικό της σοκάκι, ανάλογα με το επάγγελμα, όπου διέθετε το δικό της εμπόρευμα, με αποτέλεσμα ο χώρος αυτός να παίρνει την αντίστοιχη ονομασία, σε σχέση με το είδος του εμπορεύματος, όπως, ταμπάκικα, παπουτσάδικα, καλαντζίδικα, γιδοπάζαρο, γελαδοπάζαρο, κ.λπ. Άλλωστε, ακόμα και σήμερα οι παλαιότεροι αναφέρουν αυτές τις ονομασίες, όπως συμβαίνει και σε ορισμένα σημεία της Λάρισας.
Για τη σωστή και εύρυθμη λειτουργία της αγοράς, την αποφυγή παραβάσεων από τους πωλητές, υπήρχε ο επιστάτης, ο οποίος φρόντιζε για την αγορά και έλεγχε τους πωλητές, ενώ οι συντεχνίες καθόριζαν τις ανώτερες τιμές πώλησης των προϊόντων. Ο θεσμός αυτός των παζαριών ή εμποροπανηγύρεων, σήμερα εμπλουτίστηκε και με σύγχρονα βιομηχανικά προϊόντα, ενώ τα παραδοσιακά κτηνοτροφικά και γεωργικά έχουν σχεδόν εκλείψει. Στο παζάρι της Λάρισας, της Ελασσόνας και των Φαρσάλων, μέχρι τη δεκαετία του 1960, γίνονταν αγοροπωλησίες ζώων, όπως, αγελάδων, αλόγων και αιγοπροβάτων. Αλλά, όμως και σε άλλες γεωργοκτηνοτροφικές περιοχές γίνονταν ζωοπανηγύρεις, όπως, στα Σέρβια Κοζάνης, στα Τρίκαλα, στην περιοχή της Ηπείρου, Μακεδονίας και Θράκης. Επίσης σήμερα τις μεγάλες αγορές των παλαιοτέρων χρόνων αντικατέστησαν οι Εκθέσεις, οι οποίες οργανώνονται με τη μέριμνα της πολιτείας και διαφόρων οικονομικών παραγόντων. Σήμερα τα εβδομαδιαία παζάρια είναι κατάλοιπα και απομίμηση των συντεχνιακών παζαριών.
Εξάλλου, μεγαλύτερος χώρος διάθεσης βιομηχανικών, βιοτεχνικών, αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων ήταν τα εμπορικά πανηγύρια. Ανάμεσα στο παζάρι και πανηγύρι πρέπει να δια κρίνουμε μερικές διαφορές. Το εμπορικό πανηγύρι είχε υπεροχή έναντι του παζαριού, γιατί αυτό παρουσίαζε μεγαλύτερη ποικιλία σε εμπορεύματα. Άλλωστε, ο πωλητής είχε τη δυνατότητα να γίνει αμέσως και αγοραστής, με το όρο να έβρισκε κατάλληλα εμπορεύματα και ιδιαίτερα πρώτες ύλες για τη συντεχνία. Στην περίπτωση αυτή τον βοηθούσε και το σύστημα ανταλλαγής προϊόντων που επικρατούσε στα πανηγύρια. Εξάλλου, οι αντιπρόσωποι των συντεχνιών αποκτούσαν νέο αγοραστικό κοινό, που για διάφορες αιτίες δύσκολα θα μπορούσαν να προσεγγίσουν και να προσεταιριστούν κάτω από άλλες συνθήκες. Οι γνωριμίες αυτές είχαν ως αποτέλεσμα να γίνονται περισσότερες παραγγελίες και να αυξάνεται η παραγωγική διαδικασία της συντεχνίας
Βέβαια, η εμποροπανήγυρη είχε ένα μειονέκτημα, αφού ήταν μικρή σε χρονική διάρκεια και κρατούσε 20 ημέρες, ενώ το παζάρι διαρκούσε όλο το χρόνο. Οι εμποροπανήγυρεις άρχιζαν την άνοιξη και τελείωναν τον Νοέμβριο μήνα. Έτσι και σήμερα τα παζάρια επικράτησε να αρχίζουν από την άνοιξη και να τελειώνουν το φθινόπωρο, αφού είναι κατάλληλη περίοδος για τη διακίνηση των εμπορευμάτων, αλλά γιατί βοηθούν και οι καιρικές συνθήκες. Στον Τύρναβο γίνεται τη άνοιξη, όπως και στους Γόννους, στα Φάρσαλα 15 Αυγούστου, στην Ελασσόνα αρχές Σεπτεμβρίου και στη Λάρισα 24 Σεπτεμβρίου.
Οι συντεχνίες για να λάβουν μέρος στα πανηγύρια αυτά, ακολουθούσαν κάποια διαδικασία. Όσοι συντεχνίτες ήθελαν να πάρουν μέρος με την ιδιότητα του πωλητή, μάζευαν τα εμπορεύματά τους λίγες μέρες νωρίτερα πριν ανοίξει το πανηγύρι και άρχιζαν να μεταφέρουν τα εμπορεύματά τους. Η μεταφορά των εμπορευμάτων γινόταν με τα ζώα, που σχημάτιζαν ένα είδος καραβανιού. Όλες οι οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες, γνωριμίες, φιλίες και συναναστροφές γινόταν μέσα στο χώρο αυτό. Με τη λήξη της εμποροπανήγυρης, συνέχιζαν το δρόμο για άλλες πανηγύρεις, όπως, γίνεται και σήμερα. Υπήρχαν περιπτώσεις, όπου οι συντεχνίες εξουσιοδοτούσαν πεπειραμένο και έμπιστο πρόσωπο να προμηθευτεί από τους πραματευτάδες άλλων περιοχών μεγάλες ποσότητες εμπορευμάτων.
Για το ξεκίνημα και το στήσιμο μιας νέας συντροφιάς, απαιτείτο σχετική άδεια και κάποιο συμφωνητικό, το οποίο υπέγραφε ο προμηθευτής και χρηματοδότης. Για να είναι έγκυρο το συμφωνητικό υπέγραφε και ο γραμματέας της συντεχνίας. Χαρακτηριστικό είναι ότι τα εμποροπανηγύρια αποτελούσαν σταθμό επαγγελματικής σταδιοδρομίας στον εμπορικό και επιχειρηματικό τομέα για ορισμένα μέλη της συντεχνίας. Το παζάρι της Λάρισας παλαιότερα ήταν σημείο αναφοράς, όχι μόνο για τους κατοίκους της πόλης, αλλά και για ολόκληρο το νομό, αφού έφεραν τα κτηνοτροφικά και γεωργικά προϊόντα στο χώρο του παζαριού, όπου γίνονταν οι αγοραπωλησίες. Δεν ήταν μόνο που επισκέπτονταν το παζάρι οι ντόπιοι, αλλά έρχονταν πραματευτάδες από όλη την Ελλάδα, αφού ήταν μεγάλο και ξακουστό. Σήμερα το παζάρι έχασε την παραδοσιακή μορφή και τα εκθέματα είναι κυρίως βιομηχανικά και λιγότερα βιοτεχνικά ή κτηνοτροφικά, όπως ήταν παλαιότερα, αλλά διατηρεί την αίγλη και το ενδιαφέρον των επισκεπτών.