Μια μεταρρύθμιση που βρίσκει πολλούς εκπαιδευτικούς να είναι ακόμη αναπληρωτές, τους μαθητές κουρασμένους και χωρίς ελπίδα να καταφεύγουν ήδη από τον Αύγουστο στα φροντιστήρια και τους γονείς απελπισμένους.
Από το νηπιαγωγείο ακόμη κι ως την ένταξη στο πανεπιστήμιο αυτό που αναζητά σήμερα η παιδεία είναι το χαμένο της νόημα. Για ποιο λόγο δηλαδή να πηγαίνει κανείς στο σχολείο; Για να δώσει κάποια στιγμή εξετάσεις για το πανεπιστήμιο; Γιατί δεν έχουν που να τον αφήσουν οι γονείς του; Για να μάθει γράμματα; Για να κοινωνικοποιηθεί; Για να αναπτύξει δεξιότητες;
Μάθε παιδί μου γράμματα, να προκόψεις να φύγεις από αυτή τη ζωή που εμείς κάνουμε, λέγανε κάποτε οι γονείς στα παιδιά. Με αυτά τα λόγια το σχολείο αποκτούσε ένα υπερβατικό νόημα και δημιουργούσε φαντασιακές εικόνες στα παιδιά. Αποτελούσε ένα χώρο που είχε ένα διπλό στόχο: ήταν αφενός ένα μέσο κοινωνικής κινητικότητας – η μόνη ελπίδα τα παιδιά της αγροτικής και αστικής μικρο-μεσαίας τάξης να ζήσουν καλύτερα από τους γονείς τους - και αφετέρου ένα μέσο διάπλασης του εθνικού υποκειμένου. Προσέδιδε δηλαδή νόημα οριοθετώντας την συλλογική ύπαρξη των παιδιών μέσα από την ιδεολογία της κοινότητας, της θρησκείας και του έθνους.
Στο σύγχρονο πολυπολιτισμικό κόσμο, στο σχολείο της ετερότητας, το νόημα της εκπαίδευσης αναζητείται, ενώ μάλλον έχει χαθεί κάπου μεταξύ του «αναλυτικού προγράμματος» και της αμορφωσιάς. Το εκπαιδευτικό μας σύστημα κατάφερε τις τελευταίες δεκαετίες να ευνουχίσει εντελώς όποια απομεινάρια δημιουργικής σκέψης υπήρχαν στο μαθητή και στον εκπαιδευτικό. Συνέθλιψε τη φαντασία τους, την υποκειμενικότητά τους και εν τέλει την όρεξη για δημιουργία. Έτσι ο μαθητής δεν απολαμβάνει τη μαθησιακή διαδικασία, ενώ ο εκπαιδευτικός δεν απέφυγε τις στρεβλώσεις που ανέπτυξαν οι περισσότεροι δημόσιοι υπάλληλοι στην Ελλάδα και έγινε περισσότερο οκνηρός, στεγνός, ακατάλληλος να αφουγκραστεί την ορμή της νιότης των μαθητών. Και το σχολείο έγινε η φυλακή της έμπνευσης, του αυθορμητισμού, του ταλέντου, της «ποίησης». Το σχολείο-φυλακή με τους δεσμοφύλακες-δασκάλους και τους έγκλειστους-μαθητές το μόνο που κατάφερε είναι να αναπαραγάγει πιστά την κυρίαρχη ιδεολογία που θέλει τον άνθρωπο αμόρφωτο, εξειδικευμένο εργάτη κι εν τέλει υποταγμένο.
Στο σχολείο αυτό περισσεύει η ευθυνοφοβία, η οποία μεταξύ άλλων δεινών αποτελεί τροχοπέδη στην πνευματική καλλιέργεια και την επαφή των παιδιών με το κοινωνικό γίγνεσθαι. Η σχολική κοινότητα αποστειρώθηκε, έχασε την επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον, με αποτέλεσμα η γνώση που παρήγαγε να μη συνδέεται με τη ζωή και η ιεραρχία να μην συνδέεται με την αξιοσύνη και τον κόπο. Το σχολείο απέκτησε ιδρυματικά χαρακτηριστικά και συρρικνώθηκε σε ένα καχεκτικό θεσμό, με καχεκτικούς λειτουργούς. Οτιδήποτε νεωτερικό τρομάζει και αντιμετωπίζεται με καχυποψία. Οποιαδήποτε απόπειρα κάποιων μαχητικών εκπαιδευτικών να αλλάξουν τα πράγματα εκ των έσω αντιμετωπίζεται ως κίνδυνος να χαθούν οι ισορροπίες. Ο αποκλεισμός όμως οποιασδήποτε νέας έκφρασης, καταδεικνύει μια παγιωμένη συντηρητική άποψη πολλών εκπαιδευτικών που επιζητούν την αταραξία. Σε μια εποχή που όλα ανατρέπονται αυτοί ακόμη επιζητούν την απραξία, την αποστασιοποίηση και ακροβατούν στους τύπους!!!
Οι αντιστάσεις στην διεργασιακή αλλαγή του σχολείου είναι καταφανώς έντονες και χρειάζεται δυναμική παρέμβαση και εσωτερίκευση νέων ιδεολογιών και αρχών για να αρθούν. Δεν αρκούν δηλαδή οι εκάστοτε ανακοινώσεις των υπουργών παιδείας για μεταρρυθμίσεις, αν πρώτα δεν ετοιμάσεις το έδαφος που θα σπείρεις αυτές τις μεταρρυθμίσεις.
Και κυρίως θα έλεγα πως οι μεταρρυθμίσεις δεν θα έρθουν από πάνω προς τα κάτω, αλλά αντιστρόφως, αν οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς κατανοήσουν τη δύναμή τους και λειτουργήσουν διαφορετικά. Οι εκπαιδευτικοί ας πούμε έχουν στα χέρια τους ένα εξαιρετικό εργαλείο, τα παιδιά, τους μαθητές τους. Είναι οι πνευματικοί τους ηγέτες –οι θα έπρεπε να είναι- σε μια ματωμένη κοινωνία. Τα παιδιά κοιτούν ψηλά και περιμένουν οι «δάσκαλοι» να πάρουν την ευθύνη στα χέρια τους. Να αφήσουν στην άκρη το «αναλυτικό πρόγραμμα», τις συμβατικές ανούσιες διδασκαλίες και τους άκαρπους διχασμούς: δηλαδή τις εύκολες κρίσεις τύπου «φταίει το υπουργείο, η οικογένεια, δεν ξέρω, ούτε μπορώ να κάνω κάτι περισσότερο». Περιμένουν από αυτούς να λειτουργούν δυναμικά, με όρεξη και δημιουργική διάθεση. Να αναζητούν τη νέα γνώση και να είναι σε διαρκή εγρήγορση. Περιμένουν εν ολίγοις από αυτούς να γίνουν οι πραγματικοί τους ηγέτες και καθοδηγητές. Επιθυμούν οι δάσκαλοί τους να γίνουν πρότυπα ανθρωπιάς και αγωνιστικότητας.
Σε μια περίοδο όπου ο Έλληνας κινδυνεύει να χάσει την ταυτότητά του, οι εκπαιδευτικοί μπορούν να αναζητήσουν στο ρόλο τους μια νέα δυναμική. Να τον φανταστούν αλλιώς και να τολμήσουν το ανέφικτο, δηλαδή να επικοινωνήσουν μέσα από τον εαυτό τους. Να δώσουν πρώτοι το μήνυμα πως η αλλαγή είναι καταρχήν προσωπική υπόθεση που μεταδίδεται με μεράκι και κόπο στους άλλους. Και να φανταστούν το ρόλο τους ως καθοδηγητές ενός νέου προτύπου ανθρώπου κι όχι σαν το βασικό εργαλείο αναπαραγωγής του «συστήματος».
Στόχος είναι λοιπόν να διευρυνθεί η μικρή κοινωνία που λέγεται σχολείο και να ανοίξει τα σύνορά του, δίνοντας στα παιδιά νέες προοπτικές μέσα από συνεχείς, συμπληρωματικές ή και ανατρεπτικές εκδηλώσεις και συστηματικές δράσεις. Το σχολείο να γίνει ξανά φορέας αξιών, στάσεων και αρχών. Φορέας μιας κουλτούρας της ετερότητας, όπου θα χωρούν όλοι οι άνθρωποι με ισότιμο και δημιουργικό τρόπο. Μιας κουλτούρας της αλληλεγγύης και του μόχθου. Της ανάγκης για μάθηση της ιστορίας του τόπου και των ανθρώπων του. Ένα σχολείο/εργαστήριο ζωής που θα πλάθει μοναδικές προσωπικότητες.
* Του Γιώργου Γιαννούση, ψυχοθεραπευτή, οικογενειακού θεραπευτή, διδάκτορα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, info@nhmacenter.gr
