άλλοτε κωμικές καταφέρνουν, παλεύοντας με θεούς και δαίμονες, να φτάσουν στον γάμο. Και ζήσανε αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα.
Πουθενά δεν γίνεται λόγος για τα προβλήματα που αντιμετώπισαν τα ερωτευμένα ζευγάρια όταν έγιναν γονείς. Η στιγμή που γίνεσαι γονιός είναι μοναδική και τα συναισθήματα που νιώθεις είναι πολύ έντονα. Τα καθήκοντα και οι υποχρεώσεις τεράστιες. Ξαφνικά αλλάζει ρότα η ζωή σου. Έξυπνη ήταν μια παλιά διαφήμιση της τηλεόρασης. Έδειχνε ένα νέο άνθρωπο που μόλις έγινε πατέρας χρησιμοποιώντας την εξής ατάκα: πριν σε λέγανε Νίκο, τώρα μπαμπά.
Είναι ο σημερινός άνθρωπος όμως προετοιμασμένος για αυτή την αλλαγή; Ξέρει τι πρέπει να κάνει, του το έχει δείξει κάποιος; Και μην μου πείτε ότι φτάνει μόνο το ένστικτο. Ένας βασικός συντελεστής στην εκμάθηση του γονεϊκού ρόλου ήταν και παραμένουν οι γονείς του ζευγαριού, που από τη μια η συμβολή τους είναι χρήσιμη, από την άλλη αυξάνουν την πολυπλοκότητα στις σχέσεις και αυτό στην εποχή μας δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από αυτά που λύνει. Σημαντική είναι επίσης η υποστήριξη των παιδιάτρων. Και αυτή όμως σταματά σε πρακτικές συμβουλές και έλεγχο της σωματικής υγείας του παιδιού. Απ’ την άλλη οι νέοι γονείς, σήμερα, ρωτούν απεγνωσμένα γνωστούς και φίλους που έχουν ήδη γίνει γονείς, ξεφυλλίζουν ειδικά περιοδικά, παρακολουθούν τηλεοπτικές εκπομπές, κ.α. προκειμένου να μάθουν κάτι. Δεν είναι όμως σίγουροι για αυτά που ακούν, άσε που τις περισσότερες φορές είναι αντιφατικά. Άλλα ισχυρίζονται στη μία εκπομπή, διαφορετικά στην άλλη, άλλα το περιοδικό, άλλα οι φίλοι. Μοιάζουν λοιπόν οι γονείς ανοχύρωτοι και ανεκπαίδευτοι μπροστά στον σημαντικότερο ίσως ρόλο της ζωής τους. Ακόμη και ηλεκτρονικό υπολογιστή για να μάθεις θες ένα τρίμηνο εξάσκησης, για να γίνεις γονιός δεν κάθεσαι ούτε μια μέρα στα «θρανία», συνηθίζουν να λένε. Εκτός από ανεκπαίδευτοι είναι και μπερδεμένοι. Δεν ξέρουν πού να δώσουν προτεραιότητα. Δουλειά, επιβίωση, καριέρα, ανατροφή και κοινωνικοποίηση των παιδιών, όλα είναι στο μυαλό τους ανακατεμένα. Και μέσα σε όλα αυτά έχουν ξεχάσει πώς είναι να είσαι παιδί. Το άγχος και η ρουτίνα της καθημερινότητας δεν τους το επιτρέπει.
Να είσαι γονιός, λοιπόν, είναι μια δύσκολη υπόθεση. Απαιτεί διάθεση αλλαγής και προσαρμογής σε νέα δεδομένα από την περίοδο της σύλληψης ακόμη και τουλάχιστον ως την ενηλικίωση του παιδιού. Βέβαια για να μη γελιόμαστε στην Ελλάδα η ενηλικίωση αργεί να έρθει επιμηκύνοντας την περίοδο των άμεσων γονεϊκών ευθυνών. Οι γονεϊκές ευθύνες είναι διαφορετικές σε κάθε φάση της παιδικής ζωής και έχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά καθώς το παιδί μεγαλώνει. Διαφορετικές είναι οι ανάγκες και οι υποχρεώσεις των παιδιών σε κάθε ηλικιακή κατηγορία. Οι γονείς πρέπει να έχουν την ικανότητα να κατανοούν την αλλαγή φάσης των παιδιών τους, προκειμένου να προσαρμόσουν τον τρόπο που τα υποστηρίζουν και να επιτρέψουν έτσι το πέρασμα από τη μια φάση στην άλλη και την τελική αυτονόμηση με αποτελεσματικό τρόπο. Η κάθε φάση, από τη γέννηση ως την ενηλικίωση, έχει τις δικές της δυσκολίες. Βέβαια ο λαός μας λέει μικρά παιδιά, μικρές σκοτούρες, μεγάλα παιδιά, μεγάλες σκοτούρες. Τα μεγάλα παιδιά είναι οι έφηβοι. Η εφηβεία είναι μια περίοδος δεύτερης ευκαιρίας στην αναπτυξιακή πορεία της προσωπικότητας ενός παιδιού και χαρακτηρίζεται από έντονες αλλαγές σε βιολογικό και ψυχοκοινωνικό επίπεδο. Σε κάθε τι έντονο αναπόφευκτες είναι και οι συγκρούσεις, τόσο οι εσωτερικές όσο και με το εξωτερικό περιβάλλον. Το άμεσο εξωτερικό περιβάλλον των εφήβων είναι η οικογένειά τους. Δεδομένο είναι λοιπόν πως εκεί θα ξεσπάσουν οι περισσότερες συγκρούσεις. Και εκεί χρειάζεται, καταρχήν, ο έφηβος να μάθει να τις διαχειρίζεται. Αν το οικογενειακό του πλαίσιο δεν επιτρέπει την οριοθετημένη έκφραση αυτών των συγκρούσεων και δεν λειτουργεί υποστηρικτικά και εκπαιδευτικά προς τον έφηβο, τότε ενδεχομένως να παρουσιαστούν προβλήματα τόσο στην αναπτυξιακή πορεία του εφήβου όσο και στις σχέσεις με τους γονείς του.
Δύσκολο επομένως να είσαι γονιός. Και μάλιστα στο τελικό στάδιο, αυτό της εφηβείας, όπου «κρίνεται» η δουλειά που έκανες στη διαπαιδαγώγηση και κοινωνικοποίηση των παιδιών σου. Γίνεται ακόμα πιο δύσκολος, στη σημερινή κοινωνία μια και οι πληροφορίες και τα ερεθίσματα είναι πολλά. Σε μια κοινωνία που χάνεις τον μπούσουλα μέσα στην πολυπλοκότητα των συστημάτων που ανήκεις και των ρόλων που καλείσαι να παίξεις στη ζωή. Αυτό που κάνει δηλαδή δύσκολη την υπόθεση γονιός είναι ότι έτσι και αλλιώς είναι δύσκολο να είσαι αυτόνομος άνθρωπος και να το διδάξεις βιωματικά στα παιδιά σου. Είναι δύσκολο να σχετίζεσαι με τους οικείους σου χωρίς να χάνεις τα προσωπικά σου όρια και την αυτονομία σου. Είναι δύσκολο να αξιοποιείς τη συνύπαρξη ως κινητήρια δύναμη προσωπικής αλλαγής. Είναι δύσκολο να αξιοποιείς τα μηνύματα και τα ερεθίσματα της σημερινής εποχής, χωρίς να σε παρασύρουν αλλά να τα φιλτράρεις προς όφελός σου.
Η οικογένεια χρειάζεται για να λειτουργεί ως φορέας αξιών, να παρέχει αγάπη και όρια, την αίσθηση του «ανήκειν» αλλά και του διαφορετικού, δηλαδή της προσωπικής ταυτότητας και αυτονόμησης του κάθε μέλους. Όπως συνηθίζω να λέω στους γονείς που βλέπω συμβουλευτικά τα παιδιά μετά την εφηβεία, όταν ενηλικιωθούν, σαφώς και εξακολουθούν να είναι παιδιά τους, θα αποτελούν πάντα μέρος της ευρύτερης οικογένειας, καλούνται όμως να κόψουν τον ομφάλιο λώρο και να φτιάξουν τη δική τους ζωή. Αυτό είναι μια βασική αξία για τη σημερινή οικογένεια, γιατί βάζει σε άλλη βάση την έννοια της αλληλεξάρτησης -των σχέσεων δηλαδή και τη σύνδεση των γενεών στο ευρύτερο οικογενειακό σύστημα- και τη διαφυλάσσει από τον κίνδυνο των συγχωνευμένων ή αποστασιοποιημένων εξαρτημένων σχέσεων.
Του Γιώργου Γιαννούση
ψυχοθεραπευτή, οικογενειακού θεραπευτή, διδάκτορα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
info@nhmacenter.gr
