Ποιες είναι οι απαραίτητες προϋποθέσεις για έναν Ειδικό Παιδαγωγό;
Πρωτίστως, η αγάπη για τα παιδιά και η επιστημονικά εξειδικευμένη γνώση γύρω από τα θέματα των ειδικών αναγκών είναι τα δύο βασικότερα εργαλεία.
Ο Ειδικός Παιδαγωγός ή αλλιώς Ειδικός Εκπαιδευτικός ασχολείται με άτομα που παρουσιάζουν ειδικές ανάγκες, με απώτερο στόχο την ακαδημαϊκή και μετέπειτα επαγγελματική τους επιτυχία, καθώς και την συμμετοχή τους στο κοινωνικό σύνολο.
Η επαγγελματική ιδιότητα του Ειδικού Παιδαγωγού τείνει να συγχέεται από γονείς και ειδικούς του χώρου με τα άτομα που ασκούν λογοθεραπεία ή εργοθεραπεία παρ´ ότι ως συνολική θεώρηση απαρτίζεται από αυτές τις ειδικότητες.
Όμως, η επιστημονική κατάρτιση του Ειδικού Παιδαγωγού έχει παιδαγωγική βάση και είναι επικεντρωμένη σε ποικίλους τομείς των ειδικών αναγκών. (Άτομα με ειδικές ανάγκες θεωρούνται σύμφωνα με τον νόμο Περί Ειδικής Εκπαίδευσης (Ν. 113(Ι)/99) τα παιδιά που έχουν σοβαρή μαθησιακή, λειτουργική ή προσαρμοστική δυσκολία, που οφείλεται σε σωματικές, διανοητικές ή άλλες γνωστικές ανεπάρκειες και που παρίσταται ανάγκη να του παρασχεθεί ειδική αγωγή και εκπαίδευση).
Τα εξειδικευμένα λοιπόν μαθήματα παρακολούθησης αφορούν, κυρίως, στους παρακάτω τομείς:
• Νοητική υστέρηση
• Προβλήματα ακοής
• Προβλήματα όρασης
• Αναπτυξιακές διαταραχές
• Γενετικά Σύνδρομα
• Κινητικές Αναπηρίες
• Σοβαρές, πολλαπλές αναπηρίες
• Μαθησιακές δυσκολίες
• Ειδικού τύπου μαθησιακές δυσκολίες (ΔΕΠ-Υ, δυσλεξία, δυσγραφία κ.ά.)
Ποιος είναι λοιπόν, ο Ειδικός Παιδαγωγός και ποιος ο ρόλος του;
Ο Ειδικός Παιδαγωγός παίζει σημαντικό ρόλο στη μεταφορά γνώσης μέσω ενός «διαφορετικού» τρόπου διδασκαλίας. Είναι βεβαίως πρωτίστως σημαντικό, να προηγηθεί μια πολυθεματική αξιολόγηση των μαθησιακών ικανοτήτων του παιδιού, ώστε ο Ειδικός Παιδαγωγός να δημιουργήσει ένα λεπτομερές ατομικό πρόγραμμα παρέμβασης.
Η διδασκαλία που παρέχει ο Ειδικός Παιδαγωγός είναι σε κλιμακωτή μορφή «σκαλωσιάς», με βραχυπρόθεσμους και μακροπρόθεσμους στόχους, ώστε να επιτυγχάνονται άμεσα και καλά αποτελέσματα, που θα βοηθήσουν παράλληλα στη εμψύχωση του παιδιού. Για να είναι αποτελεσματική και εποικοδομητική η παρεχόμενη βοήθεια πρέπει να ακολουθηθούν ορισμένοι θεμελιακοί κανόνες όπως για παράδειγμα να λαμβάνουμε υπόψη τα εξελικτικά στάδια και την εικόνα ωριμότητας του κάθε παιδιού.
Παρατηρούμε δηλαδή σε ποιο στάδιο βρισκόταν το παιδί και σε ποιο στάδιο έφτασε. Κάθε βήμα «εξέλιξης» που παρουσιάζει, πρέπει να επιβραβευθεί. Η επιβράβευση πρέπει να παρέχεται και στα παιδιά με χαμηλή νοημοσύνη ανεξάρτητα αν παρουσιάζουν αργό ρυθμό εξέλιξης.
Ένας άλλος βασικός κανόνας είναι να υπάρχει η συγκατάθεση του παιδιού για έναρξη της παρέμβασης από τον Ειδικό Παιδαγωγό. Το κίνητρο που έχει ένα παιδί για αντιμετώπιση των μαθησιακών του δυσκολιών θα βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό στη διαδικασία της παρέμβασης.
Ο τρόπος διδασκαλίας των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες θα πρέπει επιπρόσθετα να λαμβάνει υπόψη τη ψυχοσύνθεση του παιδιού. Ο Ειδικός Παιδαγωγός παίζει σπουδαίο ρόλο όχι μόνο στη μεταφορά γνώσης, αλλά και στο «ξεκλείδωμα» των συναισθημάτων του παιδιού μέσα από τη διαδικασία της μάθησης.
Επιπλέον εξίσου σημαντική είναι η συμβολή της περιβαλλοντικής επίδρασης (οικογένεια, σχολείο). Ο Ειδικός Εκπαιδευτικός αποτελεί το συνδετικό κρίκο σχολείου και οικογένειας. Είναι αυτός που θα συμβουλέψει, θα στηρίξει και θα καθοδηγήσει τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς του σχολείου. Είναι αυτός που θα ενημερώνει σε τακτά χρονικά διαστήματα για το μαθησιακό επίπεδο που βρίσκεται το παιδί τους, για τα στάδια εξέλιξης του και για τους τρόπους αντιμετώπισης των μαθησιακών δυσκολιών του παιδιού. Οι γονείς δεν χρειάζεται να βιώνουν περισσότερες ενοχές από όσες ήδη νιώθουν. Χρειάζονται περισσότερη ενημέρωση και στήριξη γύρω από το πώς η ποιότητα της σχέσης «γονέα-παιδιού» μπορεί να αξιοποιηθεί, βοηθώντας την υγιή γνωστική και συναισθηματική εξέλιξη του παιδιού τους. Ο Ειδικός Εκπαιδευτικός λοιπόν τους συμβουλεύει για το πώς να ανιχνεύουν μαθησιακά ή άλλα γλωσσικά προβλήματα, ξεκινάει δηλαδή από τη διάγνωση, με την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων από την εφαρμογή κυρίως εκείνων των δοκιμασιών που εκτιμούν τις γλωσσικές ικανότητες και οφείλει να κρίνει και να αξιολογεί κατά περίπτωση με ποιες μεθόδους και στρατηγικές θα μπορεί να βοηθηθεί και να στηριχθεί το παιδί μέσα στην τάξη, αναπροσαρμόζοντας και να αναδιαμορφώνοντας συνεχώς τους στόχους του.
Ο ειδικός παιδαγωγός εργάζεται τόσο σε σχολικά όσο και σε εξωσχολικά πλαίσια και είναι αυτός που παρεμβαίνει και αλληλεπιδρά εκπαιδευτικά και θεραπευτικά μέσα από ατομικές ή ομαδικές συνεδρίες σε παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας, αλλά και σε έφηβους και νέους με μαθησιακές δυσκολίες, δυσλεξία, διάσπαση προσοχής, αυτισμό και νοητική υστέρηση. Καλείται να προσφέρει τις υπηρεσίες του σε περιπτώσεις παιδιών που έχουν δυσκολία στην ανάγνωση, τη γραφή, την ορθογραφία και την κατανόηση, μειωμένη συγκέντρωση προσοχής, ελλιπή ή λανθασμένη έκφραση συναισθηματικών, επικοινωνιακών και κοινωνικών δεξιοτήτων και δυσκολία στην κατάκτηση καθημερινών "δεξιοτήτων ζωής". Τα υλικά που μπορεί να χρησιμοποιεί κατά την εκπαιδευτική διαδικασία είναι ασκήσεις ανάγνωσης και ορθογραφίας, εκπαιδευτικές κάρτες, τεχνικές συγκέντρωσης και κατανόησης, παιχνίδι ρόλων, καθώς και εκπαιδευτικό λογισμικό μέσω Υ/Η αφού η χρήση των νέων τεχνολογιών βοηθάει πολύ στην παρέμβαση σε παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.
-Ποιες είναι οι ηλικίες που μπορεί ο Ειδικός Παιδαγωγός να ξεκινήσει μία παρέμβαση με το παιδί;
Σε όποια ηλικία και αν βρίσκεται ένα παιδί με ειδικές ανάγκες χρειάζεται σίγουρα την εκπαιδευτική στήριξη του Ειδικού Παιδαγωγού. Οι ηλικίες που συνήθως παρεμβαίνει ο Ειδικός Παιδαγωγός είναι μόλις το παιδί αρχίσει το Δημοτικό. Ίσως, αυτό συμβαίνει γιατί τότε εκδηλώνονται εντονότερα οι δυσκολίες που έχει το παιδί και οι οποίες, σε κάποιες περιπτώσεις, δεν του επιτρέπουν να ανταποκριθεί σε όσα «απαιτούνται» από το σχολείο. Έτσι, η ενδεχόμενη αργοπορία μίας παρέμβασης, πολλές φορές σημαίνει ότι έχει χαθεί σημαντικός χρόνος για την κατάκτηση πολλών δεξιοτήτων από πλευράς του παιδιού.
Η καταλληλότερη ηλικία που μπορεί να ξεκινήσει η παρέμβαση με ένα παιδί με ειδικές ανάγκες είναι γύρω στα 3 1/2 χρόνια ή και νωρίτερα. Αυτό βέβαια προϋποθέτει ότι έχουν, ήδη, υπάρξει σημαντικές ενδείξεις στη συμπεριφορά και ανάπτυξη του παιδιού τις οποίες οι γονείς έχουν ήδη αντιληφθεί. Πολλές φορές μπορεί να ζητηθεί η συμβουλευτική γνώμη του Ειδικού Παιδαγωγού προκειμένου να βοηθήσει τους γονείς να αντιληφθούν αν υπάρχει ή όχι μία «διαφορετικότητα» ως προς το ρυθμό ανάπτυξης του παιδιού τους. Έτσι, λοιπόν μπορεί να συμβάλλει στην παραπομπή τους σε κάποια Δημόσια Διαγνωστική Υπηρεσία και να μην «χαθεί» πολύτιμος χρόνος.
Σε παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, δυσλεξία και ΔΕΠ-Υ, επίσης είναι σημαντικό να υπάρξει μία πρώιμη παρέμβαση έτσι ώστε το παιδί όταν θα φτάσει σε ένα στάδιο ψυχο-συναισθηματικής ωρίμανσης να μπορεί να υιοθετήσει τον κατάλληλο τρόπο-δηλαδή τον τρόπο που του ταιριάζει και τον βοηθά στη μάθηση.
Ωστόσο, ακόμη και αν αργοπορήσει μία παρέμβαση, δεν είναι ανώφελο να ξεκινήσει γιατί ποτέ δεν είναι αργά. Ο Ειδικός Παιδαγωγός μπορεί να σχεδιάσει προγράμματα ακόμη και για εφήβους. Στις περιπτώσεις δε, ατόμων με νοητική καθυστέρηση και σοβαρές ή πολλαπλές αναπηρίες μπορεί να δουλέψει και με ενήλικες ιεραρχώντας τις προτεραιότητες.
Τέλος, τα εκπαιδευτικά προγράμματα που σχεδιάζει ο Eιδικός Παιδαγωγός μπορούν να λειτουργήσουν προληπτικά. Πώς; Αξιοποιώντας δημιουργικά τις δυνατότητες του κάθε παιδιού (με ή χωρίς ειδικές ανάγκες) μέσα από παιγνιώδεις βιωματικές δραστηριότητες, βοηθώντας το παιδί να οργανώνει το χώρο και το χρόνο του ποιοτικά, συμβάλλοντας στην βελτίωση της αυτοεκτίμησης του.
Από την Ευαγγελία Β. Αγοραστού
* Η Ευαγγελία Β. Αγοραστού είναι ειδική παιδαγωγός - φιλόλογος
