Γιατί, η Ευρώπη και ειδικότερα οι χώρες της λεκάνης της Μεσογείου, μπορεί να γνώρισαν κι άλλους εφιάλτες – λοιμούς, όπως είναι ο «περαστικός ξένος», δηλαδή η πανώλη, εδώ στην περιοχή μας, το διαχρονικό αυτό «θανάσιμο κακό», ή αλλιώς το «φόντο του πίνακα της μεσογειακής παθολογίας», πριν την εμφάνιση της κινίνης, θέριζε και τους ανθρώπους και την παραγωγή, αφού οι πλημμύρες, οι υψηλές θερμοκρασίες, τα στάσιμα νερά, η υγρασία, η κατάσταση στην οποία βρίσκονταν οι γύρω ορεινοί όγκοι και η απουσία οποιασδήποτε ανθρώπινης παρέμβασης, δημιουργούσαν συνθήκες μετατροπής του κάμπου σε «πρωτόγονης μορφής έλος». Ο απέραντος θεσσαλικός κάμπος με τα υψηλά βουνά που τον περιβάλλουν, με τον Πηνειό ποταμό και τους παραποτάμους, τους χείμαρρους, δέχονταν τα νερά των βουνών, κατέκλυζαν καλλιεργήσιμες και μη εκτάσεις, και δημιουργούσαν τα δύσοσμα έλη.
Πριν τα μέσα του 17ου αιώνα, Ιησουίτες μοναχοί, ύστερα από υπόδειξη των ιθαγενών της περιοχής των Άνδεων, στη Ν. Αμερική, «ανακαλύπτουν» τις αντιπυρετικές – αναλγητικές ιδιότητες στο φλοιό ενός ψηλού δέντρου, της Κιγχόνης, απ` όπου παράγεται η κινίνη και έτσι, φτάνει στην Ευρώπη η… χάρη της, όπως, έναν αιώνα πριν, φτάνει με τους ναύτες του Κολόμβου, η ωχρά σπειροχαίτη (σύφιλη)… Τι αντίφαση… τι τραγική ειρωνεία, τι… αυτοσαρκασμός της μοίρας…
Με την ευκαιρία αυτή, αξίζει ν` αναφερθεί η ιδέα – προσπάθεια του Αυστριακού ψυχιάτρου Γιούλιους Βάγκνερ (1857-1940, βραβείο Νόμπελ 1927), να εμβολιάζει ασθενείς με νευροσύφιλη τελικού σταδίου (προϊούσα γενική παράλυση), με παράσιτα (πλασμώδια) της ελονοσίας, που όμως, όπως αποδείχθηκε λίγο αργότερα, κατέστη επικίνδυνη για τη ζωή των ασθενών.
Ο Γάλλος στρατιωτικός γιατρός Αλφόνσο Λαβεράν (1840-1922), το 1880, ανακαλύπτει το παράσιτο (αιμοσπορίδιο) το οποίο μέσω των κουνουπιών (ανωφελών), ως ενδιάμεσων ξενιστών, προκαλεί την ελονοσία, ο Γκόλτζι ερμηνεύει, ύστερα από πολυετείς μελέτες, τον κύκλο ζωής του παράσιτου στο αίμα, ο Ρ. Κωχ ενοχοποιεί το θηλυκό ανωφελές κουνούπι – το αρσενικό, τρέφεται και από άλλες πηγές μέσα στα έλη – και φτάνουμε,το 1939,στο D.D.T. (διάλυμα εντομοκτόνου σε πετρέλαιο), με το οποίο, για χρόνια, ψεκάζονταν όλη η ύπαιθρος (3.450 χωριά), οι στάβλοι, οι αποθήκες, τα μαντριά.
Η ελονοσία (νόσος των ελών), στα λατινικά malaria (mala-aria), δηλαδή κακός (δύσοσμος) αέρας – αφού πίστευαν ότι ο δύσοσμος αέρας που φυσούσε πάνω απ` τις ελώδεις περιοχές ήταν η αιτία του κακού – είναι λοιμώδης νόσος που οφείλεται στο πλασμώδιο (μονοκύτταρος οργανισμός) του Λαβεράν, μεταφέρεται από άνθρωπο σε άνθρωπο με την μεσολάβηση των κουνουπιών και εκδηλώνεται με διαλείποντα υψηλό πυρετό που συνοδεύεται από έντονο ρίγος, πονοκέφαλο, μυαλγίες, έντονες εφιδρώσεις και δίψα, αναιμία, καχεξία και διόγκωση του σπληνός. Έχουν απομονωθεί τέσσερα είδη πλασμωδίων τα οποία κάτω από ιδιαίτερες συνθήκες, μπορούν να προκαλέσουν, μέσω των κουνουπιών, την νόσο και οι ευνοϊκότερες αυτές συνθήκες, έχει παρατηρηθεί, πως δημιουργούνται σε θερμοκρασία 25 βαθμούς Κελσίου, με υψηλή υγρασία, στο τέλος Αυγούστου με αρχές Φθινοπώρου. Ο άνθρωπος, ύστερα από επανειλημμένες προσβολές, αποκτά κάποιου βαθμού ανοσία, μόνο ως προς το στέλεχος από το οποίο νόσησε στο παρελθόν, γι` αυτό αναφέρεται στην Παθολογία ο όρος, Χρόνια Ελονοσία και αφορά εκείνους που κατοικούν σε ελώδεις περιοχές.
Μετά τη λήξη του Β` Παγκοσμίου πολέμου, η αντιμετώπιση της ελονοσίας υπήρξε συστηματική. Ο Αμερικανός Υγειονολόγος- Μηχανικός Ράιτ, παρουσιάζει το σχέδιο της καταπολέμησης της νόσου, το οποίο περιλαμβάνει δύο σκέλη:
α) χορήγηση ατεμπρίνης (ανθελονοσιακό φάρμακο) από την UNRRA (United Nations Relief and Rehabilitation Administration), οργάνωση του ΟΗΕ που ιδρύθηκε το 1943 και
β) εξόντωση κουνουπιών - εξάλειψη των ελών με D.D.T. (Γερ. Ρηγάτος). Η «φθοροποιός μάστιξ του ελληνικού λαού», που κόντευε να αφανίσει τον ελληνισμό, εξαλείφθηκε τελικά, ύστερα από συντονισμένες προσπάθειες της Πολιτείας με την αποστράγγιση των ελών, την αποξήρανση των ελωδών λιμνών (;), τη διευθέτηση της ροής των χειμάρρων, την κατασκευή ταμιευτήρων (αρδευτικών) τη συστηματική καταπολέμηση με ανθελονοσιακά φάρμακα νεότερης γενιάς και εφαρμογή των κανόνων ατομικής – υγιεινής.
Το ξεχασμένο πλέον αυτό νόσημα, είναι ένας εφιάλτης που δεν πρόκειται αν ξαναεμφανιστεί αν όλοι μας, μηδενός εξαιρουμένου, συνειδητοποιήσουμε τους κινδύνους μιας τέτοιας συμφοράς.
Στη χώρα μας και ειδικά στη Θεσσαλία, ο ελληνικός στρατός, συνέβαλε στην εξάλειψη της «Λερναίας Ύδρας», ύστερα από συντονισμένες προσπάθειες μιας ομάδας στρατιωτικών γιατρών. Ο υπεύθυνος αυτής της προσπάθειας, γιατρός Ε. Μανουσάκης, στο βιβλίο του, «Ο αγών κατά της Ελονοσίας», γράφει για την απελπιστική κατάσταση στην οποία βρίσκονταν οι άνθρωποι του κάμπου: (…) Η ζωή των Θεσσαλών διέρχεται μεταξύ νόσου και πένθους…
Η εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, της Λάρισας, πάντα φιλόξενη και πάντα μπροστά στην ενημέρωση, γράφει στο φύλλο της 8ης Μαρτίου 1963. «Ένα σωτήριον έργον του Στρατού. Ο νικηφόρος ανθελονοσιακός αγών του Ε. Μανουσάκη εις την Θεσσαλίαν. Πώς εξοντώθη η «Λερναία Ύδρα», η οποία εθανάτωσε τον Ιπποκράτην. Το σωτήριον έργον ζωής…
Του Τάσου Πουλτσάκη
---------------------------------------------------------------------------------
Βοηθήματα
FERNARDBRAUDEL. Μεσόγειος Α` / Ο ρόλος του περίγυρου Μ.Ι.Ε.Τ. 1993
SIR STANLEY DAVIDSON. Εσωτ. Παθολογίατ. 1ος Επιστ. Βιβλιοθ. 1968
ΚΑΘ. Ε. ΔΑΝΟΠΟΥΛΟΥ. Εσωτ. Παθολογία 1ος 1966
ΔΗΜ. ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΙΟΥ. Πώς ο στρατός νίκησε τη «Λερναία Ύδρα» την Ελονοσία 1997
JEANFAUVET. Ιστ. της Ιατρικής. Ι. Ζαχαρόπουλος 1964.
