Οι κριτές ανήκουν κυρίως στη γενιά που, είτε δεν είχε γεννηθεί το 1974, είτε βρίσκονταν τότε σε νηπιακή-παιδική ηλικία. Εκφράζουν έντονη απαξίωση των πολιτικών χωρίς διάκριση. Όλοι το ίδιο. Δείχνουν να πιστεύουν ότι όλοι οι πολιτικοί αυτής της περιόδου δεν ενδιαφερόντουσαν για τίποτε άλλο παρά για το πώς θα καταληστεύσουν το δημόσιο πλούτο. Γι’αυτό φτάσαμε εκεί που φτάσαμε. Ξεχνούν οι αυστηροί κατήγοροι των πολιτικών ότι δεν μας τους επέβαλε κάποια καταχθόνια δύναμη αλλά εμείς τους φέραμε με την ψήφο μας. Και μετά τους πολιτικούς τί ; Κάποιος θεόπεμπτος απόλυτος μονάρχης ή η ανάθεση της εξουσίας στους αναρχικούς των Εξαρχείων ; Και είναι όλοι οι πολιτικοί το ίδιο ;
Ας συγκρίνουμε δύο ιδιαίτερα σημαντικές περιόδους της μεταπολίτευσης: Την περίοδο 1974 – 1981, αμέσως μετά τη μεταπολίτευση και την πρώτη οκταετία του ΠΑΣΟΚ, μετά τις εκλογές του 1981.
Περίοδος 1974 – 1981:
Ο Κωνσταντίνος Καραμανλής σ’αυτή τη περίοδο εξασφάλισε:
-Την ομαλή μετάβαση της χώρας από την επταετή δικτατορία στην πληρέστερη δημοκρατία που γνώρισε αυτή η χώρα. Κατάργησε όσα αντιδημοκρατικά μέτρα είχαν θεσπισθεί κατά την περίοδο των εμφυλίων συγκρούσεων. Έτσι νομιμοποιήθηκε το ΚΚΕ το οποίο, αντί να δρα υπογείως, μπήκε στην ομαλή πολιτική ζωή με ένα σώφρονα ηγέτη, τον Χαρίλαο Φλωράκη.
-Την οριστική λύση του πολιτειακού προβλήματος με το δημοψήφισμα που κατάργησε την επί ενάμισι αιώνα βασιλεία. Πολλοί σημερινοί νέοι και μεσήλικες επικρίνουν καθημερινά και συχνά λοιδορούν τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Γνωρίζουν δε ότι, αν δεν αρέσει, μπορεί να απομακρυνθεί μετά το τέλος της θητείας του. Νομίζουν ίσως ότι έτσι ήταν πάντα. Όμως ο βασιλιάς ήταν ισόβιος και όταν πέθαινε τον διαδεχόταν υποχρεωτικά κάποιος της οικογενείας του, ο οποίος μπορεί να ήταν ηλίθιος ή βλαμμένος. Και βέβαια κανένας δεν μπορούσε να τον λοιδορήσει δημοσίως.
-Την ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ των εννέα. Πολλοί πιστεύουν ότι η ένταξη έγινε κατά κάποιον τρόπο αυτόματα, αφού οι εννέα συμφώνησαν καταρχήν. Το πόσο δύσκολη ήταν η διαπραγμάτευση και τι αγώνας χρειάστηκε, το γνωρίζουν μόνο εκείνοι που έζησαν εκ των έσω την περιπέτεια. Τη μάχη σε επίπεδο πολιτικών αρχηγών έδωσε βέβαια με πείσμα και λαμπρή επιτυχία ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. Οι τεχνικές διαπραγματεύσεις και η αντιμετώπιση των μυρίων δυσκολιών που δημιουργούν οι πολύπλοκοι κοινοτικοί μηχανισμοί, κυρίως στον τομέα της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, διεξήχθησαν από τους συνεργάτες του οι οποίοι εργάστηκαν σκληρά και με αυτοθυσία επί τρία χρόνια. Γνωστός μου σαραντάρης που εμφανίζεται ιδιαίτερα φλύαρος στο face book και αυστηρός κριτής των πάντων, μου είπε μια μέρα ότι θα ήταν καλύτερα να μην είχαμε γίνει μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τι κερδίσαμε; Όταν του είπα ότι μόνο από τα διαρθρωτικά ταμεία της Ε.Ε. η Ελλάδα έλαβε περί τα 90 δις. για έργα υποδομής, μου απάντησε χωρίς δισταγμό: «Αυτά τα φάγαν όλα τα λαμόγια». Έκφραση πολύ διαδεδομένη και δημοφιλής. Το λήμμα λαμόγιο τα αναζήτησα στα λεξικά αλλά δεν το βρήκα. Ίσως να πρόκειται για κάποιο μυθικό τέρας. Ρώτησα, αφού τα φάγαν όλα τα λαμόγια, αν μπορεί να μου εξηγήσει πώς έγιναν τα πρωτόγνωρα σε έκταση έργα υποδομής σε όλη τη χώρα. Όλα αυτά τα οδικά δίκτυα, τα έργα ύδρευσης και αποχέτευσης σε εκατοντάδες πόλεις και χωριά, οι εγκαταστάσεις επεξεργασίας και τυποποίησης γεωργικών προϊόντων και τόσα άλλα. Πώς χρηματοδοτήθηκαν η Αττική Οδός, το Αττικό Μετρό, οι τόσες ανισόπεδες διαβάσεις μέσα στην Αθήνα ; Προφανώς, θα ασφυκτιούσε δίχως αυτά. Δεν είχε συνειδητοποιήσει ότι, χωρίς την ευρωπαϊκή βοήθεια, τα έργα αυτά δεν θα είχαν γίνει ποτέ.
Εξάλλου, προσέθεσε, αυτά τα 90 δις προστέθηκαν στο δημόσιο χρέος που μας πνίγει. Του εξήγησα ότι πρόκειται για δωρεάν βοήθεια και ότι τα δανεικά που δημιούργησαν το δημόσιο χρέος προορίζονταν για την προσωρινή καλοπέραση των πολιτών εις βάρους του μέλλοντος των ιδίων και των παιδιών τους. Είχε αποδειχτεί τραγικά απληροφόρητος. Αυτό όμως, δεν τον εμπόδισε να κρίνει αυστηρά τους πάντες και τα πάντα. Ανήκει στη γενιά που γεννήθηκε σε έναν κόσμο έτοιμο και προστατευμένο. Πώς να καταλάβει εκείνους που είχαν μεγαλώσει παρέα κάθε μέρα με την στέρηση και τον κίνδυνο και αγωνίστηκαν σκληρά, όταν ο κίνδυνος πέρασε, ώστε να μην τους λείψει τίποτα. Ποτέ δεν είχε σκεφτεί ότι η γενιά του πατέρα του παρέλαβε μία Ελλάδα πεινασμένη και ερειπωμένη μετά την καταστροφική λαίλαπα της δεκαετίας 1940 – 1950. Και την ανόρθωσε, ώστε να βρίσκεται σε θέση, 26 χρόνια μετά, να διεκδικήσει με επιτυχία μία θέση στην ομάδα των πιο προηγμένων ευρωπαϊκών χωρών.
Η πρώτη οκταετία του ΠΑΣΟΚ:
Όσο διαρκούσαν οι διαπραγματεύσεις για την ένταξη στην ΕΟΚ, το ΠΑΣΟΚ προσπάθησε να πείσει τον κόσμο ότι η ένταξη θα ήταν καταστροφική. Θα μείνουν στην ιστορία τα συνθήματα: «Όχι στα μονοπώλια της ΕΟΚ», «ΕΟΚ και ΝΑΤΟ το ίδιο συνδικάτο» κλπ. Ο Ανδρέας Παπανδρέου δήλωσε στη Βουλή ότι, όταν θα ερχόταν στην εξουσία, θα προκαλούσε δημοψήφισμα με σκοπό την έξοδο από την ΕΟΚ, όπως είχε κάνει η Νορβηγία. Είχε συλλάβει την έννοια του BREXIT από τότε. Δεν το έπραξε. Σε άρθρο του στην «Καθημερινή» (28.9.2001), ο Γεώργιος Ράλλης έγραψε ότι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας, «απείλησε το νέο Πρωθυπουργό ότι, αν τολμούσε να πραγματοποιήσει τις προεκλογικές του απειλές για έξοδο από την ΕΟΚ, θα διέλυε τη Βουλή, θα παραιτείτο από το αξίωμά του και θα ηγείτο του εκλογικού αγώνα εναντίον του ΠΑΣΟΚ».
Ο Ανδρέας Παπανδρέου, μόλις ανέλαβε την εξουσία το 1981, άρχισε να μοιράζει αφειδώς χρήματα δεξιά και αριστερά, χρήματα όμως που δεν είχε αλλά δανειζόταν, «με ξένα κόλλυβα», όπως είχε πει χαρακτηριστικά ο πρώτος του Υπουργός των Οικονομικών, Κουλουριάνος. Ώσπου, κάποια μέρα, ο έμπιστός του Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας, Δημήτρης Χαλικιάς, τον ενημέρωσε για την δραματική κατάσταση στην οποία είχε περιέλθει η οικονομία της χώρας. Ο Ανδρέας, ανήσυχος, ζήτησε από τον έμπιστό του Απόστολο Λάζαρη, πρώτο Υπουργό Συντονισμού του ΠΑΣΟΚ, να συντάξει μία εμπεριστατωμένη έκθεση για την κατάσταση της οικονομίας. Ο Λάζαρης δεν μάσησε τα λόγια του. Του επεσήμανε ότι το δημόσιο χρέος, από το 1981 που ανέλαβε το ΠΑΣΟΚ έως το 1989, αυξανόταν με ρυθμό 40% το χρόνο. Ανήρχετο στο 29,7% του ΔΕΠ το 1981 και είχε φτάσει στο 72% το 1989. Όσο για τις δαπάνες εξυπηρέτησης του χρέους, αυτές είχαν δεκαπλασιασθεί στο ίδιο διάστημα.
Ο Ανδρέας, κάθε άλλο παρά άσχετος στα οικονομικά, προέβλεψε ότι, αν συνεχιζόταν η ίδια πορεία, η χώρα θα έφτανε νομοτελειακά στη χρεοκοπία. Αναγκάστηκε λοιπόν να εφαρμόσει μία πολιτική λιτότητας και την ανέθεσε στον Σημίτη, καταργώντας τον Αρσένη από Υπουργό Συντονισμού. Όπως αναμενόταν, ο Σημίτης συνάντησε άγρια αντίδραση από τα συνδικάτα, στα οποία το ΠΑΣΟΚ, με νόμο του Απόστολου Κακλαμάνη, είχε δώσει σημαντικά προνόμια και πρωτοφανή πολιτική δύναμη. Με άλλα λόγια, το ΠΑΣΟΚ είχε εξαπολύσει δυνάμεις που δεν μπορούσε να ελέγξει. Χαρακτηριστική περίπτωση μαθητευόμενου μάγου. Μαζί με αυτά, άρχισαν να πλησιάζουν οι εκλογές και το γνωστό πρόβλημα του πολιτικού κόστους από την εφαρμογή των μέτρων λιτότητας. Μπροστά στον κίνδυνο να χάσει τις επόμενες εκλογές, ο Ανδρέας δεν δίστασε να καταργήσει τον Σημίτη και να φέρει τον Τσοβόλα με την περίφημη προτροπή «Τσοβόλα, δώστα όλα». Τεράστια ευθύνη του εφόσον, μπροστά στην επιθυμία του για την διατήρηση της εξουσίας, και ενώ είχε πλήρη επίγνωση των συνεπειών των πράξεών του, προτίμησε να υπονομεύσει το μέλλον της χώρας.
Αποτέλεσμα: Εμπεδώθηκε μία νοσηρή κατάσταση: επίπλαστη ευημερία με παροχές που δεν στηρίζονταν σε πραγματικά έσοδα, αλλά σε δανεικά. Διαρκής αναντιστοιχία ανάμεσα στις κοινωνικές προσδοκίες και στην οικονομική πραγματικότητα. Η κατάληξη αυτής της νοσηρής κατάστασης ήταν προδιαγεγραμμένη. Αδυναμία δανεισμού όταν το χρέος θα έφτανε σε απαγορευτικό ύψος, αδυναμία εκπλήρωσης παροχών και υποχρεώσεων, πτώχευση. Ο Ανδρέας είχε τοποθετήσει μία ωρολογιακή βόμβα στην οικονομία, η οποία έσκασε στα χέρια του γιού του Γιώργου, όταν εδέησε να γίνει και αυτός Πρωθυπουργός.
Ωστόσο, η πτώχευση δεν έγινε το 2010 επειδή η Ελλάδα ήταν μέλος της ΕΕ και της Ευρωζώνης. Τον δανεισμό που είχε αρνηθεί ουσιαστικά η αγορά, ζητώντας απαγορευτικά επιτόκια, τον εξασφάλισε η Ευρωζώνη με λογικά επιτόκια. Η συνέχεια είναι γνωστή.
Εν κατακλείδι, η σύγκριση των προαναφερθεισών περιόδων είναι συντριπτική για την πρώτη οκταετία του ΠΑΣΟΚ. Δεν είναι λοιπόν όλοι ίδιοι οι πολιτικοί, ούτε όλη η μεταπολιτευτική περίοδος καταστρεπτική. Δεν μπορούμε πχ. Να χαρακτηρίσουμε καταστρεπτική την περίοδο κατά την οποία ο Κώστας Σημίτης, ως Πρωθυπουργός πέτυχε την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωζώνη. Οι αφορισμοί γίνονται από τους απληροφόρητους και τους δογματικούς. Εντούτοις, δεν απαλλάσσονται της ευθύνης οι κυβερνήσεις που ακολούθησαν την πρώτη οκταετία του ΠΑΣΟΚ, τόσο του ιδίου του ΠΑΣΟΚ, όσο και της ΝΔ, όσο εκείνη ήταν στην εξουσία. Διότι καμία δεν είχε το θάρρος και το πνεύμα αυτοθυσίας να εφαρμόσει την λιτότητα την οποία είχε κρίνει αναγκαία και είχε εγκαινιάσει ο Ανδρέας Παπανδρέου για να την εγκαταλείψει με τόση επιπολαιότητα με το «Τσοβόλα, δώστα όλα» στη δεκαετία του 1980. Καμία δεν τόλμησε να αψηφήσει το καταραμένο πολιτικό κόστος και να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά την τρομοκρατία των συνδικάτων.
Του Άγγελου Ζαχαρόπουλου
* Ο Άγγελος Ζαχαρόπουλος είναι Επίτιμος Διευθυντής Ευρωπαϊκής Επιτροπής- τ. Γενικός Διευθυντής Υπουργείου Γεωργίας
