Ο ρόλος των αριθμών είναι καθοριστικός πολλές φορές στην κοινωνική ζωή. Εξάλλου, η εξαγωγή συμπερασμάτων που αφορούν σημαντικά κοινωνικά ζητήματα όπως αυτό της εργασίας, της εκπαίδευσης, της πολιτικής ζωής, του περιβάλλοντος, της οικονομίας μέσα από τα στοιχεία που οι αριθμοί παρέχουν αποτελεί σπουδαίο εργαλείο για την λήψη αποφάσεων και τον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό που μπορεί να πραγματοποιήσει ένα κράτος. Για παράδειγμα, το προφίλ των καπνιστών και η συμμετοχή στα ποσοστά των νέων θα μπορούσε να οδηγήσει στη δημιουργία ενός προγράμματος ενημέρωσης και παρακίνησης των νέων να διακόψουν ή να μην αρχίσουν το κάπνισμα ώστε να προλάβουμε την μελλοντική κοινωνική αλλά και οικονομική επιβάρυνση από τις επιπτώσεις της χρήσης του καπνού. Ωστόσο, δεν ξέρω τι κοινωνικό αντίκρισμα θα είχε στατιστική που παρουσιάζει τα πιο πιθανά σημεία στα οποία μπορεί να έχει βρεθεί το τηλεχειριστήριο σε περίπτωση που κάποιος το αναζητά.
Άγνωστο αν οι στατιστικές τέτοιου είδους παράγονται από την ακόρεστη επιθυμία του ανθρώπου να ερευνήσει και να ερμηνεύσει τον κόσμο ή απλά από την αγάπη για τους αριθμούς. Το πρόβλημα ξεκινά όταν οι αριθμοί γίνονται «δαίμονες», όταν οι αριθμοί ξεπερνούν τη λογική μας, όταν οι αριθμοί ξεπερνούν τον άνθρωπο. Ο τεχνοκρατισμός που παράγεται μέσα από την απόλυτη χρήση των αριθμών και την αγνόηση ποικίλων άλλων παραγόντων δημιουργεί στεγανά σκέψης. Η εμμονή στα αριθμητικά μεγέθη είναι μια πραγματικότητα που επιβάλλεται από το ίδιο το οικονομικό σύστημα που αποζητά μια εξυπηρέτηση των αριθμών. Με αυτό τον τρόπο, όμως, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος που φέρνει τη δράση και την αντίδραση των αριθμών: οι μεν τεκμηριώνουν με αριθμούς, οι δε απαντούν με άλλους αριθμούς και έρχεται η πραγματικότητα να ανατρέψει (ουκ ολίγες φορές συνέβη αυτό με τις δημοσκοπήσεις και στη χώρα μας) τα δεδομένα και των δύο. Αν, ωστόσο, παρακολουθούμε την πραγματικότητα με τα δικά μας μάτια και δεν εμπιστευόμαστε αμαχητί τη ζωή μας στους αριθμούς…
Όταν μια κοινωνία στηρίζει την λειτουργία της στους αριθμούς τότε χάνεται μια ολόκληρη κοινωνική φιλοσοφία που έχει σαν κέντρο της τον άνθρωπο. Η ανθρώπινη υπόσταση υποτάσσεται ολοφάνερα στην ανάγκη εξυπηρέτησης των αριθμών αδυνατώντας να αποδεσμευτεί από τη λογική των πράξεων, οι οποίες παραμένουν η μόνη αλήθεια. Μια αλήθεια ψυχρή που επιβάλλει τους κανόνες της και αδυνατίζει κάθε συναίσθημα ανθρωπιάς. Και παρόλο που ο άνθρωπος βάλλεται από τους αριθμούς στον μακρόκοσμό του, αυτόν της κοινωνικής ζωής, δεν έχει καταφέρει ωστόσο να αποδεσμευτεί από τον «βρόχο» των αριθμών. Η αναζήτηση των αριθμών μέσα από στατιστικές για καθετί που αφορά την καθημερινότητα – και κυρίως η επίκληση σε αυτές τις στατιστικές από τα ΜΜΕ – ακόμη και για στατιστικές που σχετίζονται με αστεία θέματα, αν και προσπαθούν να δώσουν τροφή για σκέψη, επιτρέπουν σε ένα μεγάλο βαθμό, ειδικά στη σημερινή εποχή του καταιγισμού των πληροφοριών, την ασύδοτη δημοσίευση στατιστικών με αναληθή πολλές φορές στοιχεία. Και αν η λαγνεία των αριθμών δεσμεύει την σκέψη, η διάδοση ψευδών στοιχείων καλλιεργεί έναν ιδιότυπο γκαιμπελισμό: στον χαώδη κόσμο των αριθμών εμπιστεύομαι και επιμένω στα στοιχεία που θεωρεί η προσωπική λογική μου σωστά. Η αξιολόγηση, η διασταύρωση πολλές φορές φθίνουν, καθώς η έλλειψη εμπιστοσύνης καθιστά τη διαδικασία αυτή άσκοπη και ατελέσφορη. Και ο κόσμος των αριθμών καλά κρατεί με τον ανθρώπινο νου να βασανίζεται να λύσει τον γρίφο των αριθμών οι οποίοι θα φέρουν νέα στοιχεία που θα ανατρέψουν παλαιότερα δεδομένα και ο ανθρώπινος νους θα προσπαθεί να εξισορροπήσει ανάμεσα στην αντίφαση των αριθμών. Και να χάνει έτσι την κοινή λογική. Η κυριαρχία των ποσοστών και των αριθμών έχει κατακλύσει κάθε πτυχή στη ζωή του ανθρώπου σε σημείο που πια γίνονται μετρήσιμα στοιχεία ο έρωτας, η φιλία, η χαρά. Ο κόσμος των αριθμών καπηλεύεται το δικαίωμα στην ελεύθερη στάση ζωής και τα συμπεράσματά τους μετατρέπονται από δεδομένο μελέτης σε καθρέφτισμα του εαυτού, σε συντηρητικό της εικόνας, σε προσπάθεια εξομοίωσης με την μάζα που καλλιεργεί τα πρότυπα που τα στατιστικά εξάγουν.
Κοινότοπη θα ήταν η διαπίστωση πως οι στατιστικές αποτελούν πολλές φορές εργαλείο ελέγχου της κοινής γνώμης, κάτι που φαίνεται και από το είδος των ερωτήσεων που πολλές φορές διατυπώνονται που προσπαθούν να κατευθύνουν την απάντηση. Εξάλλου, τις περισσότερες φορές λείπουν από τη δημοσιότητα στοιχεία σχετικά με το προφίλ της έρευνας. Άγνωστο, ωστόσο, παραμένει η δυνατότητα αντίστασης του σύγχρονου ανθρώπου απέναντι στην εξουσία των αριθμών. Το ζητούμενο δεν είναι να καταργηθούν οι αριθμοί αλλά να γίνουν οι αριθμοί εργαλείο. Να γίνουν οι αριθμοί το μέσο όχι ο σκοπός. Να γίνουν οι αριθμοί σύμβουλος, όχι αυθεντία. Να γίνει ο άνθρωπος κυρίαρχος των αριθμών και όχι το αντίθετο.
Από τον Δημήτρη Νεοφώτιστο
* Ο Δημήτριος Νεοφώτιστος είναι Φιλόλογος
