Στο Γκαίρλιτς της Γερμανίας είχε καταλήξει το Δ΄ σώμα στρατού αποτελούμενο από 6.000 αξιωματικούς και στρατιώτες και διοικητή τον συνταγματάρχη Δ. Χατζόπουλο μετά την παράδοσή του στα γερμανοβουλγαρικά στρατεύματα το καλοκαίρι του 1916 στην Ανατολική Μακεδονία. Στο Γκαίρλιτς το Δεκέμβριο του 1917 ο υπασπιστής του Κωνσταντίνου Στέφανος Παπαρηγόπουλος έκανε επίσκεψη για να μιλήσει για τα αίτια της εκθρόνισης του Κωνσταντίνου από την Ελλάδα και την προσωρινή ανάληψη της βασιλείας από τον γιό του Αλέξανδρο. Ο Αλέξανδρος ακολουθούσε κατά γράμμα τις οδηγίες του πατέρα του γρήγορα όμως κατάλαβε ότι το συμφέρον της Ελλάδας ήταν με το μέρος της Αντάντ.
Εκεί στο Γκαίρλιτς ο Παπαρηγόπουλος και ο ταγματάρχης Κοτζιάς ρώτησαν τον Καλαμαρά και τον Χατζόπουλο αν θέλουν να αναλάβουν μια εμπιστευτική αποστολή στην Ελλάδα. Δέχτηκαν και σε ένα μήνα ξανασυναντήθηκαν στο Βερολίνο για τις τελικές οδηγίες. Τους εξήγησε ότι η εμπιστευτική υπηρεσία τους ήταν να φτάσουν κρυφά στην Ελλάδα και να συγκεντρώσουν κυρίως στρατιωτικές πληροφορίες και να παραδώσουν ένα φάκελο με ειδικά έγγραφα στον βασιλιά Αλέξανδρο μετά από συνάντηση με τους βασιλικούς αξιωματικούς Πάλλη Αντώνιο, Στρατηγό Ξενοφώντα, Καλίνσκη Αντρέα, Παπάγο Ίλαρχο και Εξαδάχτυλο.
Μετά τη σύλληψη η υπόθεση έφτασε στη Βουλή όπου ο πρωθυπουργός Βενιζέλος μετά από λεπτομερή συζήτηση προσπάθησε να καλύψει τη συνάντηση των κατηγορουμένων με το βασιλιά Αλέξανδρο. Οι αστυνομικές αρχές βεβαίωσαν ότι η συνάντηση αυτή δεν έγινε ποτέ. Το στρατοδικείο δίκασε τους κατηγορουμένους για εσχάτη προδοσία και εκτελέστηκαν.
Ο φάκελος προς τον Αλέξανδρο ανέφερε μεταξύ άλλων ότι με κάθε τρόπο έπρεπε να αποτύχει η ελληνική επιστράτευση και με κανένα τρόπο δεν έπρεπε να συμβάλει στην επιτυχία της ο Αλέξανδρος. Αν χρειαζόταν θα έπρεπε ο Αλέξανδρος να συνεννοηθεί με τους Ράλλη, Δραγούμη, Σκουλούδη και άλλων για τη δημιουργία συλλαλητηρίων και στάσεων προς ματαίωση της επιστράτευσης. Επιπλέον, θα υπήρχε μέριμνα για την αποστολή οικονομικών ανταλλαγμάτων του πρίγκιπα προς την Ελβετία.
Η επιστράτευση που επιδίωξε ο Βενιζέλος έγινε και μάλιστα γρήγορα αρχίζοντας από την Βόρεια Ελλάδα και στη συνέχεια στην υπόλοιπη παλαιά Ελλάδα. Οι προσπάθειες του Κωνσταντίνου από την Ελβετία και των Γερμανών να σταματήσουν την επιστράτευση δεν είχαν αποτέλεσμα. Οι στρατιώτες προς εκπαίδευση με ενθουσιασμό άρχισαν να ενισχύουν τον Ελληνικό στρατό δίνοντας πίστη στο Βενιζέλο αλλά και στο βασιλιά Αλέξανδρο. Στόχος ήταν η πραγμάτωση των ιδανικών της πατρίδας και η εκδίωξη των εχθρών, γερμανοβουλγάρων από την Μακεδονία και τη Θράκη, όπου ο ελληνικός πληθυσμός περνούσε τα πάνδεινα και ήταν υπό διωγμό. Αυτός ο ελληνικός στρατός με αρχηγό τον στρατηγό Δαγκλή αποτελούμενος από δέκα μεραρχίες κατόρθωσε στις 16 και 17 Μάη του 1918 με διοικητή τον συνταγματάρχη Παμίκο Ζυμβρακάκη να κυριεύσει το απόρθητο φρούριο των Βουλγάρων στο Σκρα σε ύψος 796 μέτρων του νομού Κιλκίς.
Η επιστράτευση που έκανε ο Βενιζέλος είχε και δυσάρεστα αποτελέσματα εξαιτίας του συνθήματος των βασιλικών «κάτω η επιστράτευση». Πολλοί αξιωματικοί και στρατιώτες που λιποτάχτησαν και πολλοί από αυτούς που συνελήφθησαν εκτελέστηκαν αυθημερόν στα κέντρα εκπαίδευσης παρουσία όλου του στρατιωτικού προσωπικού, μετά την δημιουργία στρατοδικείου που έκανε ο υπεύθυνος της στρατολόγησης στρατηγός Θεόδωρος Πάγκαλος. Σε μια μαρτυρία του ίδιου του Πάγκαλου από τα απομνημονεύματά του αναφέρει ο Αλέξανδρος Κοτζιάς: «και εμείς ακόμη οι στρατοδίκες με πραγματική ψυχική οδύνη εκδώσαμε την ιστορική εκείνη απόφαση, διότι γνωρίζαμε ότι τα τίμια εκείνα παιδιά της Θεσσαλίας δεν ήταν ούτε απάτριδες ούτε προδότες. Ήταν απλά θύματα των ραδιούργων και της εγκληματικής προπαγάνδας των κομματαρχών και των συνδέσμων των επίστρατων». Ο αριθμός των εκτελεσθέντων έφθασε τους 140 περίπου.
Ο Κωνσταντίνος με τη Σοφία και τα παιδιά τους μετά την απομάκρυνση από την Ελλάδα την 1.6.1917 εγκαταστάθηκαν μόνιμα στη Λουκέρνη της Ελβετίας και έχοντας μαζί τους τον Γεώργιο Στρέιτ και τον Νικόλαο Θεοτόκη έστελναν προς τον ελληνικό λαό οδηγίες και διαγγέλματα όπως αυτό για το «κίνημα» της 8ης Ιανουαρίου 1918 με αρχηγό τον στρατηγό Αναστάσιο Παπούλα. Το συγκεκριμένο «κίνημα» ματαιώθηκε λόγω της μεταφοράς στην Κρήτη των κρατουμένων αξιωματικών της φυλακής Αθηνών.
Ο βασιλόφρων αξιωματικός Χ. Παπαθανασόπουλος σε επιστολή του αποκαλύπτει μεταξύ άλλων : «…Με την κατάληψη της Αρχής από τον Βενιζέλο κατά το έτος 1917 και την απομάκρυνση πλείστων αξιωματικών από το στράτευμα, οι μη απομακρυθέντες αξιωματικοί που τους έλεγαν «παραμείναντες» κατόρθωσαν να συνεννοηθούν μεταξύ τους και αποφάσισαν με κάθε τρόπο να αποτινάξουν από την Αρχή τον Βενιζέλο και να εκδιώξουν από τη Μακεδονία τους Συμμάχους…. Κατόπιν της αναβολής του «κινήματος» της 8ης Ιανουαρίου 1918 αποφασίσθηκε να αναμένουμε την εποχή που ολόκληρος ο στρατός της παλαιάς Ελλάδας θα μετέβαινε στο μέτωπο όπου η συνεννόηση θα ήταν ευκολότερη…»
«…Όταν το Α΄ και Β΄ Σώμα Στρατού πήγαν στο μέτωπο άρχισαν οι συνεννοήσεις. Το κέντρο της όλης κίνησης ήταν η 13η μεραρχία και το 5/42 σύνταγμα ευζώνων που διοικούνταν από τον συνταγματάρχη Κοντό που ήταν μαζί μας. Επειδή όμως θα είχαμε ανάγκη πυρομαχικών και τροφών κρίθηκε σκόπιμο να συνεννοηθούμε με τον Κωνσταντίνο και τους Γερμανούς, ζητώντας συγχρόνως και το Δ΄ σώμα στρατού του Γκαίρλιτς..».
Ο βασιλόφρων αξιωματικός Χ. Παπαθανασόπουλος συνεχίζει στην επιστολή του: «…Αποφασίσθηκε η αποστολή στο Βερολίνο του έφεδρου ανθυπολοχαγού Καρύδη. Όταν ο Καρύδης επέστρεψε στο μέτωπο του Στρυμόνα το σύνταγμά μας (5ο ευζώνων) είχε αντικατασταθεί και ο διοικητής του λόχου στον τομέα του οποίου θα γίνονταν η συνάντηση δεν ήταν μαζί μας. Η συνεννόηση δεν ήταν δυνατή παρά τα συνθηματικά σημεία που επαναλαμβάνονταν για τρεις μέρες. Ο ανθυπολοχαγός Καρύδης φαίνεται πως αποφάσισε να εισέλθει στις γραμμές μας έχοντας υπόψη ότι από αυτόν εξαρτάται η σωτηρία της Ελλάδας. Παρόλη την επιτήρηση κατόρθωσε να μας μεταδώσει τα εξής : « ο εν Βερολίνο κ. Θεοτόκης (ο τέως πρεσβευτής) κατ΄ εντολή του Κωνσταντίνου που είχε συναντήσει στην Ελβετία, διέταξε όπως τα Α΄ και Β΄ σώματα στρατού να αυτομολήσουν προς τους Βουλγάρους και αναδιοργανούμενα με το Δ΄ σώμα στρατού (του Γκαίρλιτς) να επιτεθούν αργότερα κατά των εν Μακεδονία Συμμάχων με τη βοήθεια του βουλγαρικού στρατού».
Ο Παπαθανασόπουλος αναφέρει ξεκάθαρα : «Η διαταγή αυτή του Κωνσταντίνου μας κατατάραξε, ιδίως τους κατώτερους αξιωματικούς. Αντιληφθήκαμε καθαρά ότι η αλήθεια βρίσκεται προς το μέρος των Συμμάχων και ότι το συμφέρον της Ελλάδας ήταν με αυτούς. Όσοι μας προέτρεπαν να αυτομολήσουμε προς τους Βουλγάρους ήταν πραγματικοί προδότες. Ραγδαία υπήρξε η μεταστροφή σχεδόν όλων των κατώτερων αξιωματικών και των περισσότερων ανώτερων …. Και είναι γνωστή η διαγωγή που επέδειξαν κατά τις μετέπειτα μάχες οι «παραμείναντες» αξιωματικοί και ο θετικός ρόλος που διαδραμάτισαν κατά την επανάσταση του 1922 και την ανακήρυξη της Δημοκρατίας… Όσα γράφω ανωτέρω περί εντολής του Κωνσταντίνου που διαβίβασε ο Θεοτόκης, πρέπει να προσθέσω ότι η εντολή αυτή μας διαβιβάσθηκε εγγράφως με σημείωμα του Θεοτόκη και θεωρώ υποχρέωση να προσθέσω ότι αναλαμβάνω πλήρη την ευθύνη των όσων ανωτέρω εκθέτω».
Σε όλα όσα προηγήθηκαν της Μικρασιατικής Καταστροφής συμπεριλαμβανομένων και των ανωτέρω γεγονότων που ο Παπαθανασόπουλος αναφέρει, συμπεραίνει κανείς ότι ο διχασμός και οι εμφύλιοι πόλεμοι είναι έργο ξένων συμφερόντων και επιδιώξεων, παρασύροντας τους τοπικούς πολιτικούς και στρατιωτικούς παράγοντες σε λάθος εκτιμήσεις και αποφάσεις, όπως εκείνης της απόφασης των εκλογών της 1ης Νοεμβρίου του 1920 όπου από την μία μέρα στην άλλη καταστράφηκαν τα όνειρα και οι ελπίδες μιας μεγάλης και ευημερούσας Ελλάδας.
Βιβλιογραφία :
1. «Η Δόξα και ο Διχασμός» Πολυχρόνης Ενεποικίδης, εκδ. Ζαχαρόπουλος, Αθήνα 1992
2. «Φοβερά Ντοκουμέντα – Εθνικός Διχασμός» Αλέξανδρος Κοτζιάς, εκδ. Τύπος ΑΕ, Αθήνα 1974
Από τον Στέφανο Παπαγεωργίου
* Ο Στέφανος Παπαγεωργίου είναι τεχνολόγος μηχανικός – ιστορικός μελετητής
