Αν και μπορούσα να αρκεσθώ στη δική μου ανακοίνωση, τη Λάρισα των Εβραίων συμπολιτών μας από τη ρωμαϊκή εποχή μέχρι το Ολοκαύτωμα, παρακολούθησα όλο το διήμερο συνέδριο. Χάνεται τέτοια ευκαιρία, να μάθει κανείς τόσα πράγματα, αυθεντική επιστημονική έρευνα, ένα άνοιγμα ψυχών, για ένα φλέγον θέμα που αφορά στη Λάρισα, την Ελλάδα, την Ευρώπη, όλον τον κόσμο! Επιμέρους θέματα ήταν οι ρίζες της εβραϊκής παρουσίας στην Ελλάδα, η ένταξη του Ολοκαυτώματος στο πλέγμα των γενοκτονιών του 20ού αιώνα και του αντισημιτισμού, όπως και προτάσεις ή εφαρμογές εκπαιδευτικών προγραμμάτων για το Ολοκαύτωμα, γενικώς ή ειδικώς (π.χ. τα παιδιά του Ολ.), εφαρμογές στη λογοτεχνία, όπως το « Βραχιόλι της Φωτιάς» της συμπολίτισσας Μπέτυς Μαγρίζου. [Τα πρακτικά του θα κυκλοφορήσουν προσεχώς από το ΕΜΕ] Ο νοηματικός άξονας του συνεδρίου ήταν η ιστορική μοναδικότητα του Ολοκαυτώματος, η ναζιστική πρωτοτυπία που διέγραφε την ταυτότητα του Άλλου, του Εβραίου, μέχρι τότε απλώς εξιλαστηρίου θύματος. Γεννήθηκαν τέτοιοι, δεν μπορούσαν να ζουν.
Εδώ θα σχολιάσω ένα θέμα πού συζητήσαμε, τη «σιωπή των Εβραίων» για το Ολοκαύτωμα, των παθόντων και των επιγόνων τους, όλου του εβραϊκού λαού. Τα ατομικά ή συλλογικά τραύματα έχουν ειδικές ανάγκες, απαιτείται διάκριση πως θα προσεγγίσει κανείς τέτοιους ανθρώπους, τι καταστάλαγμα ψυχής θα καταθέσει. Κάποτε ρώτησα έναν Γιαπωνέζο συμφοιτητή τι άκουσε στο σπίτι του, όχι στο σχολείο, για τις ατομικές βόμβες του 1945. Μου απάντησε χαμηλοβλέποντας ότι οι γονείς και παππούδες του ποτέ δεν τους μιλούσαν για αυτό το θέμα… Είναι διαπιστωμένο ότι τα θύματα, άτομα ή ομάδες, στενοχωρούνται να σχολιάζουν το κακό που έπαθαν. Ακόμη περισσότερο δεν γίνεται παντιέρα ο εξευτελισμός σε οποιαδήποτε περίπτωση. Αυτό ισχύει και για όσους έζησαν τα γεγονότα της φοβερής δεκαετίας 1940-50 στον τόπο μας. Δεν χωράει εδώ χτύπημα στην πλάτη, εκδήλωση οίκτου, χαζοχαρούμενο (ή χαζολυπημένο) ύφος, καταναλωτικές καμπάνιες, πολιτική ή άλλη εκμετάλλευση. Το παιχνίδι στον πόνο του Άλλου είναι κάκιστο πράγμα.
Η προσέγγιση στο Ολοκαύτωμα χρειάζεται δύο πράγματα, λογική και ηθική στάση. Ένας που ανιχνεύει επιστημονικά, λογικά την Ιστορία, θα βρει και την ηθική της διάσταση, είναι κάτι σύμφυτο. Θα δει και πως θα αντιμετωπίσει τους παθόντες.
Οι μεταπολεμικές γενιές ξεκίνησαν άσχημα επί του θέματος. Πρώτα υπήρξε μία απόλυτη Σιωπή. Κανείς δεν μιλούσε. Ακούγαμε για το κυνήγι των Ναζί στους Εβραϊκού θρησκεύματος, τα κρεματόρια των στρατοπέδων συγκεντρώσεως σαν σε όνειρο. Κάποιοι συνομίληκοι που άκουγα, μάλλον δεν ένιωθαν αυτά που σχολίαζαν. Ωστόσο είχα ενημέρωση από νωρίς: ότι υπήρχαν και υπάρχουν ακόμη στη Λάρισα άτομα με τη στάμπα στο χέρι από τον αριθμό του ναζιστικού στρατοπέδου. Αλλά παραξένευε η σιωπή όλων, ακόμη και των Εβραίων συμπολιτών. Δεν ξέρω αν στην Ελλάδα είχαμε πάθει ανοσία από τα τραγικά παθήματα της ελληνικής κοινωνίας στη δεκαετία 1940-1950. Νομίζω όμως όλα άλλαξαν όταν η δημοτική αρχή Λαμπρούλη ενέκρινε την ανάδειξη της πλατείας Εβραίων Μαρτύρων. Υπάρχει και η πλατεία Άννας Φράνκ στο Γενικό Νοσοκομείο και γενικά είμαστε πόλη που επειδή γνωρίζουμε τι έζησε η εδώ κοινότητα, έχουμε, η πλειοψηφία, ενδεδειγμένη στάση επί του θέματος. Σε παγκόσμια κλίμακα σημαντικό ρόλο είχε η τηλεοπτική σειρά «Ολοκαύτωμα» (1978). Σήμερα το ενδιαφέρον είναι πιο μεγάλο. Δεν συγκινεί μόνον η πολεμική ιστορία, αλλά και οι συνέπειες των πολέμων στη ζωή των καθημερινών ανθρώπων. Όλοι νιώθουμε τι θα γίνει αν κλωτσήσει η μπότα ενός κάθε ναζί την πόρτα μας να μας μαζέψει…
Πάλι όμως πολλοί ερευνητές και άτομα, καταδικάζουν σε ‘άλλη’ σιωπή το Ολοκαύτωμα, αρνούνται ότι υπήρξε (δείτε στο google: holocaust denial). Ή άλλοι λένε ο αριθμός θυμάτων είναι υπερβολικός. Η αλήθεια όμως είναι πολύ πικρή. Μακάρι να ήταν μύθος ή υπερβολή, θα γλίτωναν έστω κι έτσι αρκετά εκατομμύρια θύματα. Το να το λένε αυτό μερικοί από μας, και δη επώνυμοι, όπως γνωστός πολιτικός, χωρίς να ξέρουν το ιστορικό υλικό, μας υποτιμά. Οι Λαρισαίοι έζησαν τα γεγονότα. Ερωτώ ως απλός πολίτης: Που είναι πάνω από 200 Λαρισαίοι Εβραίοι θύματα; (Ευτυχώς εδώ δεν ήταν πολλοί). Πού είναι η κοινότητα 50.000 Θεσσαλονικέων Εβραίων; (Δυστυχώς εκεί ήταν πάρα πολλοί). Πού είναι τα εκατομμύρια των Εβραίων της Κεντρικής Ευρώπης; Ο εύκρατη ορεινή-νησιωτική Ελλάδα είχε πολλές κρυψώνες να κρυφτούν οι δικοί μας, η καταψυγμένη πεδινή Κ. Ευρώπη που να τους έκανε παραλλαγή; Κάπου βρίσκονται όμως οι συμπολίτες μας σε Λάρισα και Ελλάδα, αντιστασιακοί και άλλοι, που γλίτωσαν πολλούς από τη ναζιστική δίωξη. Η καλοσύνη που έδειξαν είναι μύθος ή υπερβολή;
Οι Ισραηλίτες συμπολίτες ως άτομα σιωπούν, στενοχωρούνται αν αντιμετωπίζουμε εμείς ελαφρά τη καρδία το θέμα, διότι εκεί κρίνεται η σχέση μας. Όλοι, όταν υφιστάμεθα αδικία, ατομική ή συλλογική, θέλουμε -αλλά δεν επιβάλουμε- την ψυχική συμπαράσταση των άλλων. Μας αρκεί λοιπόν πρώτα λύπη αξιοπρεπής, κι έπειτα υπεύθυνη πολιτική στάση, ενημέρωση από τον δημόσιο τομέα. Το Ολοκαύτωμα είναι από τα θέματα που πρέπει περισσότερο κανείς να σκέφτεται παρά να μιλάει είτε παθών είτε μαθών. Εδώ τιμούμε όχι τον αντιστασιακό, τον πατριώτη, υπάρχουν άλλες γιορτές γι’αυτούς, αλλά τον ανυπεράσπιστο, το εξιλαστήριο θύμα, ιδιαίτερα αυτούς που δεν πήγαν σαν πρόβατα επί σφαγήν, αντέδρασαν. Όπως η μικρή Άννα Φράνκ. Στην Αρχαία Ελλάδα υπήρχαν και τέτοιοι ήρωες, θύματα (ή και θύτες υβριστές) ακραίων καταστάσεων. Είναι άλλου είδους γνώση, άλλοι ήρωες, επομένως, διδάσκουν ποικιλοτρόπως, πρωτίστως τους νέους στα σχολεία. Σαν κώδωνας κινδύνου για νέα επερχόμενα δεινά. Γι’αυτό το συνέδριο, πραγματική μύηση σε ελληνικό δράμα, κλείνοντας, όλοι οι εθελοντές, ομιλητές και ακροατές, μας έφερε σε μία κάθαρση για τα παθήματα των συμπολιτών μας, τη σιωπή τους. Αποχωρήσαμε, νομίζω, πιο ανάλαφροι ψυχικά. Είναι στα χέρια μας να μιλήσουμε εμείς: Με τον κάθε ναζισμό, ρατσισμό, δεν υπάρχει περίπτωση να τα βρει η πολιτισμένη ανθρωπότητα.…
* Από τον Σταύρο Γουλούλη
Ο Σταύρος Γουλούλης είναι ιστορικός
