Οι θεωρίες συνωμοσίας ευδοκιμούν μόνο αν έχουν κοινό

Από τη Ζεϊνέπ Τουφεκτσί
Η Χίλαρι Κλίντον έχει πνευμονία. Το ξέρατε ότι έχει σωσία; Είναι εκείνη η ξανθιά που χαιρετούσε τους δημοσιογράφους μπροστά στο διαμέρισμα της Τσέλσι Κλίντον, λίγες ώρες αφού η Χίλαρι αισθάνθηκε αδιαθεσία

και αποχώρησε από τις τελετές για την επέτειο της 11ης Σεπτεμβρίου.
Μάθατε, επίσης, ότι η κ. Κλίντον πάσχει από Πάρκινσον; Είναι φανερό από τον βήχα της. Έχει επιπλέον επιληψία, καθώς και προχωρημένη άνοια. Κι αν έχει καταφέρει να κρύψει όλες αυτές τις αρρώστιες εδώ κι ενάμιση χρόνο, ο λόγος είναι ότι ο άνθρωπος που νομίζουμε πως είναι ο αρχηγός των μυστικών υπηρεσιών είναι στην πραγματικότητα ο υπνωτιστής της.
Όχι, δεν έχασα τα λογικά μου. Πέρασα απλώς μερικές ώρες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου αυτές οι θεωρίες συνωμοσίας ανθούν.
Αρκετά πριν η Χίλαρι αισθανθεί αδιαθεσία και χρειαστεί βοήθεια για να μεταφερθεί στο αυτοκίνητο την Κυριακή το βράδυ, ο πρώην δήμαρχος της Νέας Υόρκης Ρούντολφ Τζουλιάνι -που υποστηρίζει τον Ντόναλντ Τραμπ- είπε στο Fox News ότι τα μέσα ενημέρωσης σκοπίμως δεν ασχολούνται με την υγεία της Χίλαρι Κλίντον. Αρκεί να γκουγκλάρει κανείς «Χίλαρι Κλίντον υγεία» -είπε- και θα το διαπιστώσει.
Τα γεγονότα του περασμένου Σαββατοκύριακου δεν θα βοηθήσουν την κ. Κλίντον, που πέρασε την Δευτέρα στο σπίτι και ακύρωσε ένα ταξίδι στην Καλιφόρνια. Δεν θα βοηθήσουν όμως ούτε κι εμάς, που παρακολουθούμε αυτές τις εκλογές των συνωμοσιών.
Ναι, το επιτελείο της Κλίντον θα έπρεπε να έχει ανακοινώσει από την Παρασκευή ότι η υποψήφια έχει πνευμονία και να την αφήσει να αναρρώσει. Η μυστικοπάθεια το μόνο που πετυχαίνει είναι να αυξάνει τον αριθμό των ανθρώπων που πιστεύουν ότι έχει κάτι να κρύψει. Από την άλλη πλευρά, όση διαφάνεια κι αν υπάρχει, εκείνοι που πιστεύουν ότι πάσχει από επιληψία, Πάρκινσον και άνοια δεν πρόκειται να αλλάξουν γνώμη.
Το πρόβλημα είναι πολύ μεγαλύτερο από μια συγκεκριμένη στιγμή ή ακόμη και από αυτή τη συγκεκριμένη εκστρατεία. Οι θεωρίες συνωμοσίας είναι σαν τα κουνούπια που συχνάζουν στα έλη των κοινωνιών με χαμηλή εμπιστοσύνη, των αδύναμων θεσμών, των μυστικοπαθών ελίτ και της τεχνολογίας που επιτρέπει τη διάδοση των πιο απίθανων θεωριών. Το να σκοτώνεις ένα-ένα τα κουνούπια είναι μάταιο. Η μόνη λύση είναι να αποξηράνεις το έλος.
Κατάγομαι από την Τουρκία κι έτσι είμαι συνηθισμένη στις θεωρίες συνωμοσίας. Δεν είναι τίποτα μυστηριώδες. Οι ελίτ χαρακτηρίζονται από υπέρμετρη μυστικοπάθεια. Ξένες δυνάμεις αναμιγνύονται στη Μέση Ανατολή εδώ και δεκαετίες. Οι θεσμοί που διαχωρίζουν την αλήθεια από το ψέμα, προκαλώντας ταυτόχρονα τους ισχυρούς, είναι λιγοστοί. Το πιο εύκολο λοιπόν είναι να προσφεύγουμε σε εξηγήσεις που αποδίδουν τα πάντα σε μυστικές δυνάμεις.
Συνωμοσίες φυσικά υπάρχουν στον κόσμο. Οι ισχυροί συνεργάζονται συχνά για να αποκρύψουν πληροφορίες. Επιπλέον, στους ανθρώπους αρέσουν οι ιστορίες και οι θεωρίες συνωμοσίας είναι ένα είδος ιστοριών. Το πρόβλημα εδώ δεν είναι η καχυποψία απέναντι στην εξουσία, που είναι κάτι υγιές, αλλά η μετατροπή μιας κουλτούρας πολιτικής δυσπιστίας σε έναν ποταμό περίεργων ιστοριών που δεν έχουν σχέση με την πραγματικότητα.
Περιμένουμε από τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης να λειτουργούν ως θεματοφύλακες της ενημέρωσης, βοηθώντας μας να ξεχωρίζουμε την αλήθεια από τις φήμες. Ποτέ δεν ήταν καλά σε αυτόν τον ρόλο, αλλά η κρίση έκανε την κατάσταση χειρότερη. Το νέο οικονομικό μοντέλο της ενημέρωσης ευνοεί τη διάδοση των θεωριών συνωμοσίας. Κάθε ιστορία ζει ή πεθαίνει ανάλογα με το πόση προσοχή τραβάει. Και οι πιο εξωφρενικές ιστορίες κερδίζουν γιατί έχουν περισσότερα κλικ.
Οι θεωρίες συνωμοσίας ευημερούν όμως μόνο αν έχουν κοινό. Και εδώ μπαίνουν στο παιχνίδι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο ρόλος τους είναι διπλός. Βοηθούν τη διάδοση των θεωριών συνωμοσίας. Βοηθούν όμως και την καταπολέμησή τους.
Το κυρίαρχο διαδικτυακό επιχειρηματικό μοντέλο δεν είναι πάντα το καλύτερο για τη δημοκρατία. Αλλά δεν είναι το μόνο. Πρέπει να στηρίξουμε τις έγκυρες και έντιμες πηγές πληροφόρησης. Μόνον έτσι θα πέσει ο πυρετός της συνωμοσιολογίας.* Η Ζεϊνέπ Τουφεκτσί είναι βοηθός καθηγήτρια στο School of Information and Library Science, στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας. Αρθρογραφεί στους «The NewYork Times», για τον κοινωνικό αντίκτυπο της τεχνολογίας.(Πηγή: The New York Times)