Οι δρόμοι της πόλης γενικά είναι φαρδιοί, τα περισσότερα σπίτια έχουν κήπους και περιβόλια, είναι τούρκικης αρχιτεκτονικής, κτισμένα με πλιθιά και ξύλα. Τα σπίτια των Τούρκων χωρίζονται σε γυναικωνίτη και ανδρωνίτη. Τα τουρκικά νεκροταφεία, ευρύτατα, βρίσκονται στα κεντρικότερα σημεία της πόλης και μπορούν αμέσως και χωρίς δαπάνη να μετατραπούν σε πολλές και μεγάλες πλατείες, τόσο μέσα στην πόλη όσο και στις συνοικίες.
Τα τούρκικα τεμένη είναι πολλά-εικοσιεπτά- δεν έχουν όμως καμιά διακόσμηση. Χριστιανικές εκκλησίες είναι δύο ή τρεις χωρίς όμως καμιά αξία. Το πόσιμο νερό, άριστο στη γεύση και ελαφρό, μεταφέρεται από το ποτάμι με άλογα μέσα σε δερμάτινους σάκους, το δε νερό από τα φρεάτια επαρκεί για τους κήπους και τη λοιπή λάτρα των σπιτιών.
Η πόλη ΒΔ βλέπει τον Όλυμπο, ΒΑ την Όσσα, δυτικά, σε μακρινή όμως απόσταση, την οροσειρά της Πίνδου και μεσημβρινά την πεδιάδα.
Το κλίμα είναι ωραίο, η θερμοκρασία σταθερή και δεν αλλάζει ξαφνικά όπως εκείνη των Αθηνών, υπό το νέο μάλιστα καθεστώς το κλίμα θα γίνει υγιεινότερο με την καθαριότητα των δρόμων και τη μεταφορά του ποταμίσιου νερού στην πόλη με αντλίες και υδραγωγείο.
Τα καπηλειά, τα εμπορικά καταστήματα, τα σφαγεία και η αγορά των εδώδιμων, φρούτων και ζαρζαβατικών, σκεπασμένα με λεπτά ξύλα (πέταυρα), βρίσκονται σε ευρύχωρους δρόμους και διευθύνονται από Χριστιανούς, Εβραίους και Τούρκους. Στους Οθωμανούς και Χριστιανούς δεν παρατηρείς το ζωηρό και γεμάτο ετοιμότητα βλέμμα που διακρίνεις στους Ιουδαίους. Φαίνεται πως η δουλεία τόσων χρόνων μετέδωσε και στους Χριστιανούς τη νωθρότητα.
Τα κρέατα είναι άφθονα και φθηνά. Τα ορνίθια πουλιούνται 1 δραχμή, οι γαλοπούλες 2 δραχμές, οι πάπιες 1, 50- 1,80. Από την είσοδο όμως του ελληνικού στρατού οι τιμές αυξήθηκαν σε όλα κατά ένα τρίτο.
Οι κάτοικοι είναι φρόνιμοι, εργατικοί και εντελώς ξένοι ως προς την πολυπραγμοσύνη στα πολιτικά, την οποία διακρίνει τους Έλληνες της ελεύθερης Ελλάδας. Έτσι κατά τις προσεχείς εκλογές οι ψηφοφόροι θα αδιαφορούν ως προς την πολιτική που θα πρεσβεύουν οι υποψήφιοι και ελάχιστα θα τους ενδιαφέρει ποιος θα είναι πρωθυπουργός. Λόγω της μακράς δουλείας, εκείνο που κυρίως τους ενδιαφέρει είναι να εφαρμόζεται στη χώρα η τάξη και η δικαιοσύνη και θα γίνουν οπαδοί οποιασδήποτε κυβέρνησης θα τα κάνει αυτά πράξη.
Οι γυναίκες είναι εργατικές και ασχολούνται με τα οικιακά, δεν είναι ντυμένες πολυτελώς και φορούν όλες στο κεφάλι μαντίλι, εκτός από εκείνες που έχουν έρθει από την ελεύθερη Ελλάδα και μερικές τελευταία από τον Βόλο. Οι καλλονές σπανίζουν, εγώ τουλάχιστον δεν είδα καμία.
Οι Οθωμανοί και οι Οθωμανίδες καθώς και οι Εβραίοι διακρίνονται για την ποικιλία των ενδυμασιών και τα ανοικτά χρώματα. Βράκες, αντέρια, επανωφόρια και επικαλύμματα κόκκινα, πράσινα, κίτρινα και πολύχρωμα.
Η πόλη επί τρεις ημέρες πανηγύρισε την είσοδο του ελληνικού στρατού.
Την τρίτη ημέρα έγινε τελετή στη Συναγωγή. Μετά τις ευχές και τους μουσικούς ύμνους στα εβραϊκά, ένας Ισραηλίτης- αγνοώ το όνομά του- μιλώντας καλά τα ελληνικά, ξεφώνισε λόγο προσκαλώντας τους συμπατριώτες του να υμνήσουν τον Θεό που τους αξίωσε να γιορτάσουν την ένωση με το ένδοξο ελληνικό γένος, του οποίου γνώριζε καλά την ιστορία, παλαιά και νέα. Μετά τη δοξολογία ο αρχιραβίνος και οι πρόκριτοι της φυλής του οδήγησαν τον γενικό Αρχηγό και τους υπόλοιπους Έλληνες σε οικία όπου προσφέρθηκαν αναψυκτικά.
Ήδη όλοι περιμένουν τον Έλληνα Επίτροπο. Παντού δε ακούγεται ότι στην παραχωρηθείσα χώρα θα εγερθεί αγροτικό ζήτημα, το οποίο όμως η σύμβαση δεν έχει προβλέψει. Πράγματι, με τη σύμβαση έχει εξασφαλισθεί η κατοχή και κυριότητα της γης σε εκείνους που την κατείχαν. Αλλά πώς θα καλλιεργήσουν αυτοί τα κτήματα; Οι αγρότες αρνούνται ότι είναι δυνατόν να διωχθούν από τον τόπο τους και τα κτήματα που κατείχαν οι γονείς τους και καλλιεργούσαν εδώ και αιώνες, και τα οποία πουλήθηκαν ήδη ως δημόσια κτήματα σε λίγους, ενώ στην πραγματικότητα είχαν δημευθεί και αρπαγεί ληστρικώς από την κυβέρνηση, από την εποχή του Αλή πασά ως εσχάτως. Είναι ανάγκη οι ιδιοκτήτες των χωριών να φανούν επιεικείς προς τους χωρικούς και η ελληνική κυβέρνηση να μεριμνήσει για την προστασία τους.[…]
Η τάξη διατηρείται ακμαία και η διαγωγή του ελληνικού στρατού είναι επαινετή. Χωρίς να περιαυτολογήσουμε μπορούμε να είμαστε περήφανοι για την ευγένεια, φιλοτιμία και πειθαρχία του στρατού μας. Οι Οθωμανοί ποτέ δεν περίμεναν να ιδούν στρατιώτες να επιβάλλονται με το παράστημά τους και τα καθαρά τους ρούχα και, για να μην μειώσουν την αξία του τουρκικού στρατού, λέγουν πως είναι και Ευρωπαίοι μαζί με τους Ελληνες. Διότι δεν μπορούν να πιστέψουν ότι η Ελλάδα έχει τέτοιο στρατό, τον οποίο και θαύμασαν όταν, κατά μια τυχαία πυρκαγιά που συνέβη πριν από τέσσερις ημέρες, ρίχτηκε με ετοιμότητα μέσα στις φλόγες και αγωνιζόμενος υπεράνθρωπα την έσβησε χωρίς αντλίες και άλλα μηχανήματα. […]
Η νέα οριοθέτηση είναι κάκιστη. Στερούμεθα εντελώς αμυντικής γραμμής ενώ οι Τούρκοι κατέχουν επίκαιρες θέσεις και καραδοκούν σε κάποια ευνοϊκή περίσταση να επανακτήσουν τα μέρη που απώλεσαν.
Ας γνωρίζουμε όλοι ότι η απόκτηση της νέας χώρας είναι αρχή αγώνων και μας επιβάλουν θυσίες, εάν δεν θέλουμε να ευρεθούμε στην οικτρή θέση του 1878.
Μ.
Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύτηκε στην Αθηναϊκή εφημερίδα «Αιών» στις 12 Σεπτεμβρίου 1881. Την αποδελτίωση και μεταγραφή έκανε η Μαρούλα Κλιάφα
