Και όσον αφορά το εσωτερικό των κατοικιών ή των καταστημάτων, οι ιδιοκτήτες φρόντιζαν με διάφορους τρόπους να αντιμετωπίζουν την κατάσταση ανάλογα και με τα μέσα που διέθεταν. Στους εξωτερικούς χώρους όμως, όπου την φροντίδα του φωτισμού την είχαν οι τοπικές δημοτικές αρχές, υπήρχαν λάμπες πετρελαίου και ασετιλίνης οι οποίες φώτιζαν ή μάλλον υποφώτιζαν τους κεντρικούς δρόμους και τις πλατείες, ενώ οι συνοικίες βρίσκονταν στο σκοτάδι. Ο χειμώνας με τις βροχές και την παχύρρευστη λάσπη καθιστούσε επικίνδυνη την νυκτερινή πορεία, με αποτέλεσμα ο κόσμος να αποσύρεται στα σπίτια από νωρίς, λίγο μετά το σούρουπο. Όταν υπήρχε μεγάλη ανάγκη (ιατροί, μαίες και άλλες επείγουσες περιπτώσεις) ένα φαναράκι ήταν αρκετό για να απαλύνει το σκοτάδι και να αποφεύγονται οι κακοτοπιές.
Τα γεγονότα αυτά μου ήλθαν στο νου όταν ο φίλος Κώστας Θεοδωρόπουλος μου πρόσφερε αντίγραφο κάποιου Συμφωνητικού του 1885 που υπάρχει στα τοπικά Γ.Α.Κ. και έχει σχέση με το φωτισμό της Λάρισας εκείνης της περιόδου. Από το συμφωνητικό αυτό θα αναφέρουμε τα κυριότερα σημεία του όπως είναι γραμμένα με την ρέουσα γλώσσα της εποχής και θα τα σχολιάσουμε όπου χρειάζεται. Γράφει το Συμφωνητικό:
«Εν Λαρίση και εν τω Δημαρχιακώ καταστήματι ένθα προς σύνταξιν του παρόντος προσκληθείς μετέβην σήμερον την εβδόμην Μαΐου του χιλιοστού οκτακοσιοστού ογδοηκοστού πέμπτου έτους ημέραν Τρίτην Π. Μ., ενώπιον εμού του συμβολαιογράφου Λαρίσης Παναγ. Σκαμβούγερα εδρεύοντος και κατοικούντος ενταύθα και των προσληφθέντων μαρτύρων Σαμουήλ Βέγα αργυραμοιβού και Ηλία Καρακώστα εργολάβου κατοίκων Λαρίσης, γνωστών μοι, πολιτών Ελλήνων ενηλίκων και μη εξαιρετέων, ενεφανίσθησαν οι επίσης γνωστοί μοι και άσχετοι συγγενείας εμοί τε και τοις μάρτυσιν, αφ’ ενός Χρήστος Γεωργιάδης[1] Δήμαρχος Λαρίσης ως αντιπρόσωπος του ομωνύμου Δήμου, αφ’ ετέρου Ευάγγελος Ανδρέου καφεπώλης και εκ τρίτου Γεώργιος Χατζή Μιχαήλ έμπορος, κάτοικοι άπαντες Λαρίσης και συνωμολόγησαν τα εξής. Ο μεν πρώτος τούτων υπό την εκτεθείσαν ιδιότητά του και δυνάμει της υπ’ αριθμ. 2815 της τετάρτης Μαΐου ενεστώτος έτους εγκρίσεως της Β. Νομαρχίας Λαρίσης ότι χορηγεί εργολαβικώς προς τον Ευάγγελον Ανδρέου τον νυκτερινόν δια πετρελαίου φωτισμόν των οδών της πόλεως Λαρίσης δια των υπαρχόντων και τοποθετηθησομένων τυχόν φανών, από της πρώτης Μαΐου ενεστώτος έτους μέχρι τέλους Απριλίου του ελευσομένου έτους αντί λεπτών ένδεκα (11) δια την νυκτερινή αφή[2] υπό τους εξής όρους.
1). Ο εργολάβος υποχρεούται να εξακολουθή τον φωτισμόν και πέραν του διαστήματος τούτου μετά των ιδίων υποχρεώσεων, εν ή περιπτώσει εγκαίρως δεν ήθελεν ανανεωθή η εργολαβία δια νέας Δημοπρασίας και ειδοποιηθή εγγράφως υπό του Δημάρχου προς τούτο.
2). Ο φωτισμός θέλει γίνεσθαι δια καλής ποιότητος πετρελαίου και καταλλήλων θρυαλλίδων ώστε οι φανοί να κέκτηνται την απαιτουμένην φωταύγειαν, θέλουσι δε ανάπτεσθαιημίσειαν ώραν μετά την δύσιν του ηλίου και διαρκεί ο φωτισμός μέχρι της πρωϊας, εκτός των πανσεληνιακών μεν αλλ’ ανεφέλων νυκτών των συμπιπτουσών από πρώτης Μαΐου μέχρι τέλους Σεπτεμβρίου[3].
3). Εάν ο εργολάβος δεν φροντίζη να ώσιν εγκαίρως αναμμένοι οι φανοί, ή τινες αυτών δεν αναφθώσι ποτέ, η δι’ έλλειψιν πετρελαίουή τινος άλλου αιτίου σβεσθώσιν, ή το φως τινών εξ αυτών δεν αναπέμπη την πρέπουσανλαμπαδοίαν (sic), υπόκειται ούτος εις πειθαρχικόνπρόστιμον δραχμών πεντήκοντα έως εκατόν, επιβαλλόμενον αυτώ δι’ αποφάσεως του Αστυνόμου, άνευ δικαστικής παρεμβάσεως και εις ωφέλειαν του Δημοτικού Ταμείου, εκτός δε τούτου ο αριθμός των ως ανωτέρω είρηται φανών θέλει εκπίπτεσθαι εκ της μηνιαίας καταστάσεως.
4). Ο εργολάβος οφείλει ιδία δαπάνη να διατηρή τους αναγκαίους εργάτας ή υπηρέτας, ούς δέον να παρουσιάζη πριν ή προσλάβει αυτούς εις την Αστυνομίαν, να διατηρή τους φανούς και τους λαμπτήρας καθαρούς και εν καλή καταστάσει και λειτουργία, υποκείμενος εν εναντία περιπτώσει εις πειθαρχικόνπρόστιμον δραχμών δέκα έως πεντήκοντα επιβαλλόμενον αυτώ Διοικητικώς υπό του Αστυνόμου άνευ Δικαστικής τινος παρεμβάσεως.
5). Το τίμημα θέλει πληρώνεσθαι δια χρηματικού εντάλματος του Δημάρχου εν τέλει εκάστου μηνός επί τη βάσει καταστάσεως του εργολάβου εμφαινούσης το ποσόν των καθ’ εκάστην αναφθέντων φανών και τεθεωρημένης υπό του Αστυνόμου[4].
6). Κατά την λήξιν της εργολαβίας ταύτης υποχρεούται ο εργολάβος να παραδώση ανελλιπώς τους παραδοθέντας αυτώ φανούς, λαμπτήρας και λοιπά είδη.
Ο δε Ευάγγελος Ανδρέου ωμολόγησεν ότι δέχεται την εργολαβίαν ταύτην υπό τους εκτεθέντας όρους και προς ασφάλειαν του Δήμου προσφέρει εγγυητήν τον τρίτον συμβαλλόμενον όστις εδήλωσεν ότι εγγυάται αλληλεγγύως μετά του εργολάβου δια την ακριβή εκπλήρωσιν των όρων του παρόντος ….».
Αυτή η κατάσταση συνεχιζόταν στη Λάρισα μέχρι τις αρχές του 20 αιώνα. Ηλεκτρικό φως είδαν για πρώτη φορά οι Λαρισαίοι το 1909, από πρωτοβουλία ενός επιχειρηματία. Συγκεκριμένα ο Ιωάννης Ασλάνης που είχε ενοικιάσει το 1906 τον επάνω όροφο της οικοδομής του Μεχμέτ Χατζημέτου[5] και τον μετέτρεψε σε πολυτελή κοσμική Λέσχη, το καλοκαίρι του 1909 χρησιμοποιώντας δική του ηλεκτροπαραγωγική μηχανή φώτισε την περιοχή της κεντρικής πλατείας Θέμιδος όπου είχε αναπτύξει τραπεζοκαθίσματα. Το γεγονός είχε προκαλέσει μεγάλη αίσθηση στους κατοίκους της Λάρισας, οι οποίοι από περιέργεια είχαν κατακλύσει την πλατεία και περιεργαζόταν με δέος τον ηλεκτρικό φωτισμό της[6].
Οι επίσημες προσπάθειες της δημοτικής αρχής για τον ηλεκτροφωτισμό και την ύδρευση άρχισαν από το 1909 επί δημαρχίας Αχιλλέως Αστεριάδη. Όμως μια συνεχής εναλλαγή συμβάσεων με διάφορες εταιρείες και οι ανώμαλες τοπικές και διεθνείς καταστάσεις (βαλκανικοί πόλεμοι, πρώτος παγκόσμιος πόλεμος, εθνικός διχασμός, μικρασιατική καταστροφή) δεν επέτρεψαν να ευοδωθούν. Τελικά το 1925 μια ομάδα Λαρισαίων με μεγάλη οικονομική επιφάνεια πήρε την κατάσταση στα χέρια της. Με την συνδρομή και της δημοτικής αρχής υπό τον δήμαρχο Μιχαήλ Σάπκα ιδρύθηκε η Εταιρεία Υδρεύσεως Ηλεκτροφωτισμού Λαρίσης (Ε.Υ.Η.Λ.) η οποία κατάφερε μέσα σε λίγα χρόνια να φέρει το φώς και το νερό σε κάθε σπίτι της Λάρισας.
---------------------------------------------------
[1]. Ο Χρήστος Γεωργιάδης (1833-1886) καταγόταν από εύπορη οικογένεια της Λέσβου και εγκαταστάθηκε στη Λάρισα το 1853, όπου με σκληρή δουλειά και έξυπνες επιχειρήσεις απέκτησε τεράστια περιουσία. Το 1883 οι Λαρισαίοι τον επέλεξαν ως πρώτο πολίτη της Λάρισας Βλέπε: Γρηγορίου Αλέξανδρος, Χρήστος Γεωργιάδης. Ο πρώτος αιρετός δήμαρχος της Λάρισας (20.6. 1883-26.12.1886),περ. «Θεσσαλικό Ημερολόγιο», τεύχ. 69, Λάρισα (2016) σελ. 393-404.
[2]. Με το συμφωνητικό αυτό χορηγείτο στον καφεπώλη Ευάγγελο Ανδρέου, ύστερα από έγκριση της Βασιλικής Νομαρχίας Λαρίσης, η εργολαβία για τον νυκτερινό φωτισμό με πετρέλαιο και φιτίλια καλής ποιότητος όλων των φανών που υπήρχαν στους δρόμους της Λάρισας και για όσους νέους τυχόν τοποθετούνταν. Η διάρκειά της ήταν για ένα έτος, από την 1η Μαΐου 1885 μέχρι την 30η Απριλίου 1886 με πολύ αυστηρούς όρους οι οποίοι και αναφέρονται λεπτομερώς.
[3]. Ο όρος αυτός παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ο εργολάβος ήταν υποχρεωμένος να ανάβει τους φανούς μισή ώρα μετά την δύση του ηλίου, εκτός από τις ημέρες που είχε πανσέληνο και ο ουρανός δεν είχε σύννεφα. Αυτό θα συνέβαινε για το χρονικό διάστημα που μεσολαβούσε από τις αρχές Μαΐου μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου.
[4]. Στην όλη διαδικασία ρόλο επιτηρητού της σωστής εκτελέσεως της εργολαβίας φαίνεται από το συμφωνητικό ότι είχε αποκλειστικά ο Αστυνόμος, ο οποίος όχι μόνον παρακολουθούσε αν είναι αναμμένοι όλοι οι φανοί, αλλά βεβαίωνε και την καλή λειτουργία των φωτιστικών σωμάτων. Σε περίπτωση παραπτώματος του εργολάβου του επέβαλε πρόστιμο, το οποίο ήταν υποχρεωμένος να πληρώνει στο Δημοτικό ταμείο και μάλιστα χωρίς δικαστική παρέμβαση.
[5]. Είναι περισσότερο γνωστή ως Λέσχη Ασλάνη και βρισκόταν στη θέση όπου σήμερα προβάλλει το κτίριο της Λέσχης Αξιωματικών Φρουράς Λαρίσης. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Το μέγαρο Μεχμέτ Χατζημέτου, εφ, Larissanet, Λάρισα, φύλλο της 16ης Οκτωβρίου 2015.
[6]. Βλέπε: Ζιαζιάς Γεώργιος, Η Λάρισα από την απελευθέρωση μέχρι το 1950, Λάρισα(2004) σελ. 96-106.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
