Από τον Άγγελο Ζαχαρόπουλο
Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, κ. Προκόπης Παυλόπουλος, κατά την αντιφώνηση με την ευκαιρία της ανακήρυξής του σε επίτιμο Δημότη Άργους – Μυκηνών, κατέληξε με την επισήμανση: «Η οικονομία και το νόμισμα αποκτούν νόημα μόνο όταν υπηρετούν τον άνθρωπο». Παρόμοιες επισημάνσεις είχε κάνει ο κ. Πρόεδρος με την ευκαιρία πολλών άλλων δηλώσεων που είχαν προηγηθεί.
Η επισήμανση αυτή ερμηνεύτηκε από διαφόρους (ΜΜΕ, διαδίκτυο κλπ.) ως αναφορά η οποία παραπέμπει στην επιστροφή της δραχμής. Όμως, κάτι τέτοιο έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις σημαντικές πρωτοβουλίες τις οποίες είχε αναλάβει ο κ. Παυλόπουλος προς τους Ευρωπαίους ηγέτες κατά το κρίσιμο καλοκαίρι του 2015, προκειμένου να παραμείνει η Ελλάδα στο ευρώ, καθώς και με τη στάση του στο δημοψήφισμα.
Επίσης, έχει γραφεί ότι η αμφιλεγόμενη επισήμανση του κ. Προέδρου εκπορεύεται από την περίφημη ρήση του Πρωταγόρα : «Πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος εστί, των μεν όντων ως εστί, των δε μη όντων ως ουκ εστί».
Η εν λόγω ρήση σημαίνει ότι για όλα τα πράγματα κριτήριο είναι ο άνθρωπος, για όσα υπάρχουν και για όσα δεν υπάρχουν.
Είναι γεγονός ότι τα χρήματα στην αρχαιότητα δεν είχαν την έννοια που έχουν σήμερα (λεφτά, νόμισμα).
Η λέξη προέρχεται από το ρήμα χρώμαι = χρησιμοποιώ και σημαίνει κάθε πράγμα που χρησιμοποιεί ή χρειάζεται κάποιος. Με την ρήση αυτή, ο Πρωταγόρας ήθελε να αποκλείσει μία μεταφυσική ερμηνεία των πραγμάτων και την ανάμειξη του θεού στα προβλήματα ερμηνείας του κόσμου. Κατά τον Πρωταγόρα, μόνο ο άνθρωπος κρίνει για ότι χρειάζεται και ότι χρησιμοποιεί, είτε πρόκειται για υλικά αγαθά, είτε πνευματικά και αξίες.
Στην εποχή του κυριαρχούσε η Παρμενίδεια αντίληψη, ότι ο θεός μας οδηγεί στην κατανόηση του κόσμου. Αντίληψη την οποίαν ασπάζεται ο Πλάτων με την, αντίθετη προς την Πρωταγόρεια, ρήση: «Ο δη θεός ημών πάντων χρημάτων μέτρον».
Ο Πρωταγόρας ήταν φιλόσοφος και ηγέτης των σοφιστών, οι οποίοι είχαν σταθεί ορθολογικά ή και ειρωνικά απέναντι στη λατρεία των θεοτήτων. Ο ίδιος ο Πρωταγόρας, στην εισαγωγή του συγγράμματός του «περί θεών», γράφει: «περί μεν θεών ουκ έχω ειδέναι ουθ’ως είσιν, ουθ’ως ουκ είσιν, πολλά γαρ τα κωλύοντα ειδέναι», δηλαδή, για τους θεούς, δεν γνωρίζω ούτε πώς είναι ούτε πως δεν είναι, γιατί πολλά είναι εκείνα που με εμποδίζουν να γνωρίζω.
Η φράση αυτή αποτέλεσε την αιτία που οι Αθηναίοι κατέκαυσαν όλα τα αντίτυπα αυτού του συγγράμματος στην Αγορά, κατά την περίοδο της ολιγαρχίας των Τριάκοντα, όπως αναφέρει ο Διογένης ο Λαέρτιος.
O Πρωταγόρας απέδιδε μεγάλη σημασία σε δύο αρετές, απαραίτητες, κατά τη γνώμη του, για την αρμονική συμβίωση σε μία κοινωνία: Αιδώς και δίκη.
Αιδώς είναι ομηρική λέξη, γνωστή η φράση: «Αιδώς, Αργείοι» του ανδρειοτέρου, μετά τον Αχιλλέα, Αίαντος με την οποία παρότρυνε τους συμπολεμιστές του να πολεμήσουν. Είναι λέξη αμφίσημος, σημαίνει συγχρόνως ντροπή και σεβασμό.
Δίκη σημαίνει δικαιοσύνη και όχι διαδικασία για την απόδοση δικαιοσύνης, όπως την εννοούμε σήμερα.
Έλεγε ο Πρωταγόρας : όταν οι άνθρωποι διακατέχονται από τις δύο αυτές αρετές, θα εμποδιστούν από το αίσθημα της ντροπής και από το σεβασμό προς τον συνάνθρωπό τους πριν τον αδικήσουν, πριν τον βλάψουν καθοιονδήποτε τρόπο.
Τόση σημασία έδινε ο Πρωταγόρας στις δύο αυτές αρετές που είχε γράψει : «Τους μη μετέχοντας αιδούς και δίκης, κτείνειν ως νόσον πόλεως.» Δηλαδή, όσους δεν διακατέχονται από τις δύο εν λόγω αρετές, ας τους «καθαρίζουμε», σαν να πρόκειται για μία κακιά επιδημία.
Στην αιδώ αναφέρεται και ο Κλεόβουλος ο Λίνδιος, ένας από τους αρχαίους επτά σοφούς. Έλεγε ο Κλεόβουλος: «Μία από τις επιταγές της αιδούς είναι η εκούσια παραίτηση από κάθε αξίωμα όταν η συνέχιση παραμονής σ’αυτό το αξίωμα επισύρει τον αιτιολογημένον ψόγον των τρίτων».
Καλό θα ήταν, αυτή την σκέψη του Κλεόβουλου να την αφομοίωναν οι σημερινοί πολιτικοί μας.
Ο Άγγελος Ζαχαρόπουλος είναι επίτιμος Διευθυντής Ευρωπαϊκής Επιτροπής, τέως Γενικός Διευθυντής Υπουργείου Γεωργίας.
