* Από τον Αργύρη Ντόβα
Ο καφές είναι το πιο δημοφιλές και το πιο ευχάριστο γευστικά ρόφημα για εκατομμύρια ανθρώπους σ’ όλο τον κόσμο. Καταναλώνεται από το 90 % περίπου του ενήλικου πληθυσμού και αποτελεί αληθινό πάθος και μία από τις απολαύσεις της καθημερινής ζωής.
Ανάλογα με τον πολιτισμό και τις ιστορικές συγκυρίες, ο καφές έχει διαφορετική θέση στην κοινωνία, σ’ όλους τους λαούς, προσλαμβάνοντας, ανάλογα με τις περιστάσεις, διαφορετική έννοια στις ποικίλες εκφάνσεις της ζωής των ανθρώπων. Είναι ο καφές: της παρηγοριάς, της παρέας, της απόλαυσης, του πρωϊνού ξυπνήματος, του καφενείου, της κουβέντας και του διαλείμματος.
Τα διάφορα συστατικά του καφέ ξεπερνούν τις δύο χιλιάδες. Τα σημαντικότερα σε ποσότητα είναι: οι υδατάνθρακες (34.7 % της ξηρής μάζας καβουρδισμένου καφέ), τα λιπίδια (17 %), οι πρωτεϊνες (14 %), τα διάφορα οξέα , τα μεταλλικά άλατα (4 %), οι βιταμίνες (π.χ. Β3 ή νικοτινικό οξύ, βιταμίνη Κ), η καφεϊνη (1 %) και τα αντιοξειδωτικά. Η καφεϊνη, το σημαντικότερο συστατικό του καφέ, είναι διεγερτικό του κεντρικού νευρικού συστήματος, το οποίο επηρεάζει συγκεκριμένες μεταβολικές διεργασίες (π.χ. διεγείρει τη λειτουργία της καρδιάς) και αυξάνει την έκκριση της ντοπαμίνης, ενός νευροδιαβιβαστή, ο οποίος. δραστηριοποιεί το κέντρο ευχαρίστησης του εγκεφάλου.
Ιστορικά δεδομένα: Η ιστορία του καφέ ξεκίνησε από την Αιθιοπία, όπου το φυτό Coffea Αrapica μεγάλωνε ελεύθερα σαν θάμνος. Αρχικά, ο καρπός του χρησιμοποιούνταν αυτούσιος από τους τοπικούς πληθυσμούς, οι οποίοι είτε τον μασούσαν είτε τον άλεθαν σε μικρούς κόκκους. Αξίζει να σημειωθεί ότι η προέλευση του καφέ και η ανακάλυψη των ιδιοτήτων του έδωσε τροφή και για τη διαμόρφωση αρκετών μύθων. Ο σημαντικότερος μύθος είναι αυτός που αποδίδει την ανακάλυψη των ιδιοτήτων του καφέ σε ένα Αιθίοπα γιδοβοσκό, τον Kaldi, ο οποίος παρατήρησε ότι τα ζώα του γίνονταν πιο δραστήρια και χόρευαν στα πίσω πόδια, όταν έτρωγαν τους καρπούς του φυτού του καφέ.
Καλλιέργεια. Ο καφές καλλιεργείται σε πολλές χώρες, αλλά μόνο στη γεωγραφική ζώνη μεταξύ του Τροπικού του Καρκίνου και του Τροπικού του Αιγόκερω. Η περιοχή, που καλλιεργείται ο καφές, έχει πολύ μεγάλη σημασία, αφού καθορίζει τη γεύση και την τελική του ποιότητα. Παγκοσμίως, υπάρχουν τρεις κύριες γεωγραφικές περιοχές καλλιέργειας καφέ: η Ανατολική Αφρική και η Αραβική χερσόνησος, η Νοτιοανατολική Ασία και η Λατινική Αμερική.
Ποικιλίες καφέ. Υπάρχουν δύο εμπορικά είδη καφέ: ο coffea arabica και ο coffea robusta. Η ποικιλία Arabica είναι η αρχαιότερη. Περιέχει 1 % καφεϊνη και εκπροσωπεί το 78 % της παγκόσμιας παραγωγής καφέ. Η ποικιλία robusta διαθέτει μία πιο σκληρή γεύση, λόγω της σχεδόν διπλάσιας ποσότητας καφεϊνης που περιέχει.
Επιπτώσεις στην υγεία. Από την ανάλυση των αποτελεσμάτων των πολυάριθμων ερευνητικών μελετών, προκύπτει ότι χρειάζεται μεγάλη προσοχή, ως προς την εξαγωγή συμπερασμάτων, για την ωφελιμότητα ή μη του καφέ, διότι υπάρχουν διαφορές από άνθρωπο σε άνθρωπο, οι οποίες σχετίζονται με την ηλικία, την ημερήσια κατανάλωση, την ταυτόχρονη λήψη οινοπνευματωδών ποτών και την συνύπαρξη άλλων κακών έξεων (π.χ. κάπνισμα). Τα ηλικιωμένα άτομα είναι πιο ευαίσθητα στη δράση της καφεϊνης, σε σχέση με τα νεότερα άτομα.. Στους καπνιστές η δράση της καφεϊνης είναι λιγότερο έντονη. Η ταυτόχρονη χρήση αλκοόλ ή η λήψη αντισυλληπτικών, επηρεάζουν την αποβολή της καφεϊνης από τον οργανισμό.
Η επίδραση της χρήσης του καφέ ποικίλει από άτομο σε άτομο. Γενική συνισταμένη των διαφόρων απόψεων είναι ότι η χρήση 1 - 2 καφέδων ημερησίως (75 - 150 mg καφεϊνης) είναι επωφελής, ενώ η κατανάλωση περισσότερων από 3 καφέδες ημερησίως δυνατόν να προκαλέσει δυσάρεστες εκδηλώσεις (νευρικότητα, αϋπνία, ταραχή, τρόμο, κεφαλαλγία, αρρυθμίες κτλ).
H πιο δραστική ουσία του καφέ είναι η καφεϊνη, η οποία ασκεί θετική επίδραση στον εγκέφαλο και ιδιαίτερα στα τμήματά του, που είναι υπεύθυνα για την εγρήγορση, τον ύπνο, τη διάθεση και τη συγκέντρωση. Η καφεϊνη, σε λογικές ποσότητες, βελτιώνει τις πνευματικές ικανότητες του χρήστη και προκαλεί εγρήγορση και μείωση της ανίας. Η υπερβολική κατανάλωση καφέ προξενεί νευρικότητα, άγχος και αϋπνία. Ανεπιθύμητα συμπτώματα παρατηρούνται συνήθως μετά από κατανάλωση καφεϊνης άνω των 600 mg ημερησίως. .
Τα αποτελέσματα, σ’ ό, τι αφορά την επίδραση του καφέ στην καρδιά, είναι ποικίλα και αντιφατικά. Στα υπερτασικά άτομα συνιστάται περιορισμός της πρόσληψης καφεϊνης, καθότι μπορεί να προκαλέσει αρρυθμίες. Ωστόσο, η κατανάλωση καφέ με μέτρο φαίνεται ότι ασκεί ευεργετική επίδραση. Όπως προέκυψε από ειδική μελέτη, η μέτρια κατανάλωση καφέ κάθε τύπου (1 - 2 κούπες των 100 ml) συνδεόταν με κατά 31 % μείωση του στεφανιαίου κινδύνου, ενώ αυξημένη κατανάλωση καφέ (περισσότερες από 3 κούπες) είναι δυνατόν να οδηγήσει μέχρι και σε πενταπλάσια αύξηση του κινδύνου εκδήλωσης καρδιαγγειακής νόσου.
Μελέτες του Πανεπιστημίου του Harvard έδειξαν μικρότερα ποσοστά καρκίνου του μαστού στις γυναίκες που κατανάλωναν καφέ, 5 φορές μικρότερη πιθανότητα εμφάνισης νόσου του Parkinson στους καταναλωτές καφέ, καθώς επίσης και μείωση της πιθανότητας ανάπτυξης Σ. Διαβήτη τύπου 2, κατά 30 %.
Άλλες μελέτες έδειξαν ότι η κατανάλωση καφέ σχετίζεται με ελάττωση του κινδύνου εμφάνισης: α) καρκίνου του παχέος εντέρου κατά 25 % (βελτιώνει τη δυσκοιλιότητα), β καρκίνου του ήπατος, γ) καρκίνου των πνευμόνων, δ) κρίσεων βρογχικού άσθματος, κατά 25 % (περιέχει θεοφυλλίνη, η οποία έχει βρογχοδιασταλτικές ιδιότητες), ε) χολολιθίασης και νεφρολιθίασης, στ) κίρρωσης του ήπατος, κατά 80 % και ζ) διαφόρων αλλεργικών αντιδράσεων (μειώνει την ελευθέρωση ισταμίνης).
Οι κυριότερες δυσμενείς επιπτώσεις της αυξημένης κατανάλωσης καφέ, είναι: 1) η αύξηση της ολικής χοληστερόλης, της LDL- χοληστερόλης ή « κακής » χοληστερόλης και των τριγλυκεριδίων, καθώς και η ελάττωση της HDL- χοληστερόλης ή « καλής » χοληστερόλης. 2) η αύξηση της πηκτικότητας του αίματος, λόγω της μεγάλης περιεκτικότητας του καφέ σε βιταμίνη Κ, που προδιαθέτει στην εκδήλωση καρδιακών και εγκεφαλικών θρομβωτικών επεισοδίων. 3) η αύξηση του κινδύνου εμφάνισης: αρθριτικών διαταραχών, οστεοπόρωσης (αυξημένη αποβολή ασβεστίου δια των ούρων), πεπτικού έλκους (αυξημένη γαστρική έκκριση οξέος), πρόωρου τοκετού, αποβολών, ανικανότητας σύλληψης, γέννησης ελλειποβαρούς νεογνού και 4) η αύξηση των επιπέδων της αρτηριακής πίεσης.
* Ο Δρ Αργύρης Β. Ντόβας είναι τ. Διευθυντής Β΄ Παθολογικής Κλινικής Γενικού Νοσοκομείου Λάρισας & Παθολογικής Κλινικής ΕΣΥ Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας
