Του Αλέξανδρου Χ. Γρηγορίου
alexandros_gregoriou@yahoo.gr
Κρυμμένα πίσω από την πυκνή βλάστηση, μακριά από τις πολυσύχναστες οδικές αρτηρίες και με έκδηλα τα σημάδια από την εγκατάλειψη, τις φθορές και τις λεηλασίες, τα ιστορικά κτίρια στην περιοχή των πάλαι ποτέ οθωμανικών συνόρων (Παπαπούλι) εξακολουθούν να «επιβιώνουν» στο χρόνο. Μάρτυρες μιας άλλης εποχής «αφηγούνται» την ιστορία τους μέσα από τις μνήμες και τις προφορικές μαρτυρίες των παλαιοτέρων, αναδύοντας ακόμα και σήμερα το άρωμα της εποχής των τσιφλικιών, των αγώνων των κολίγων και των σιδηροδρομικών έργων.
Συνάντησα την κυρία Δήμητρα Α. Χριστάκη-Γρέκα, εντελώς τυχαία, σε μία φωτογραφική εξόρμηση που πραγματοποίησα στο Παπαπούλι λίγες εβδομάδες νωρίτερα. Παρά τα 89 της χρόνια, εξακολουθεί να διατηρεί την σπιρτάδα των νεανικών της χρόνων, και τα λεγόμενά της ήταν διανθισμένα με σκωπτικό χιούμορ αλλά και κριτική σκέψη. Θυγατέρα του Αργύρη Χριστάκη (Άγιος Γεώργιος Ημαθίας 1876-Αιγάνη 1954) από τον τρίτο του γάμο με την Μαρία Φούνταρη από τον Πυργετό, γεννήθηκε τον Ιούλιο του 1925 στην Αιγάνη της Λάρισας, όπου πέρασε και τα παιδικά της χρόνια. Από τον γάμο της το 1941 με τον Δήμο (Δημήτριο) Ι. Γρέκα από την Αιγάνη απέκτησε τρία παιδιά, τον Ευάγγελο, τη Μαρία (Μαρίκα) και την Αργυρώ (Ρούλα), καθώς και επτά εγγόνια και ένδεκα δισέγγονα.
Μου αφηγήθηκε άγνωστες πτυχές της ιστορίας της περιοχής, έτσι όπως τις έζησε ο πατέρας της, αλλά και η ίδια. Σε κάποιο σημείο ένα ανεπαίσθητο δάκρυ κύλησε αναφερόμενη στον πατέρα της…
«Ο πατέρας μου επικηρύχθηκε από τις βουλγαρικές αρχές της γενέτειράς του κατά τη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα (1). Εγκαταστάθηκε το 1907 στην Αιγάνη όπου προσλήφθηκε ως επιστάτης στα κτήματα του τσιφλικά Σταύρου Α. Μεταξά. Ο πατέρας μου απέκτησε φήμη ανάμεσα στους ντόπιους ότι ήταν άνθρωπος δίκαιος και νοικοκύρης. Αυτό τον βοήθησε να κάνει αληθινούς και έντιμους φίλους» (2).
Το τσιφλίκι (αγροκήπιο) της Αιγάνης, έκτασης 12.000 περίπου στρεμμάτων ανήκε αρχικά στον Βελή πασά και αργότερα στους κληρονόμους του Ρεσίτ πασά. Μετά τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 αγοράστηκε εξ αδιαιρέτου από τον Αριστείδη Μεταξά (κατά 3/4) και από τον Γεώργιο Σκιαδαρέση (κατά 1/4). Μετά το 1906 το μεγαλύτερο τμήμα του πέρασε στην ιδιοκτησία του Σταύρου Α. Μεταξά (κατοίκου Αθηνών) και μετά το 1907 το υπόλοιπο τμήμα του στους κληρονόμους του Γεωργίου Σκιαδαρέση (3). Το 1927 το αγροκήπιο με όλα τα υπάρχοντα κτίσματα πουλήθηκε σε 136 ακτήμονες κατοίκους της Αιγάνης δικαιουμένων εις γεωργική αποκατάσταση (4).
Η Δήμητρα Χριστάκη-Γρέκα γνωρίζει καλύτερα από τον καθένα την ιστορική σημασία των κτιρίων της περιοχής. Το ίδιο και ο γιος της Ευάγγελος καθώς και εγγονός της Δημήτριος. Παρακάτω παρατίθενται περιγραφές για τα κτίρια αυτά μέσα από τις αφηγήσεις των προαναφερθέντων καθώς και από έγγραφα του προσωπικού μου αρχείου:
1. Κτίριο Επιβατών (ΠΔΣ): Τερματικός σταθμός δ’ τάξης του Σιδηροδρόμου «Πειραιώς-Δεμερλί-Συνόρων» (ΠΔΣ) σε απόσταση 200 μέτρων από την τότε οροθετική γραμμή. Κεραμοσκεπής με άψογη λιθοδομή, κτίστηκε μεταξύ του 1908-1909 από την «Εταιρεία των Ελληνικών Σιδηροδρόμων» βάσει τυποποιημένων σχεδίων της εργοληπτικής γαλλικής εταιρείας «Société des Batignolles». Διέθετε αίθουσα αναμονής, εκδοτήριο και την κατοικία του σταθμάρχη, ενώ το υπόγειο λειτούργησε ως αποθηκευτικός χώρος. Σε μικρή απόσταση από το κτίριο του σταθμού κατασκευάστηκε το 1909 περιστροφική πλάκα για την αναστροφή των ατμαμαξών, η λίθινη υποδομή της οποίας βρίσκεται μέσα στο κτήμα του Ευάγγελου Γρέκα. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, στην περιοχή του σταθμού δημιουργήθηκε βάση ανεφοδιασμού των συμμάχων και για τον λόγο αυτό τον Μάιο του 1917 κατασκευάστηκε ξεχωριστή αποβάθρα και γραμμή φόρτωσης (ΦΕΚ 88/Α/18-5-1917). Ο γερανός φόρτωσης που τοποθετήθηκε λίγο αργότερα κλάπηκε από αγνώστους τη δεκαετία του 1980.
2. Κατοικία Προσωπικού. Κατασκευάστηκε το 1943 από τις δυνάμεις κατοχής, οι οποίες απαλλοτρίωσαν μεγάλες εκτάσεις στην περιοχή για την κατασκευή νέων γραμμών (ΦΕΚ 85/Β/9-6-1943). Αργότερα στέγασε το προσωπικό του ΣΕΚ/ΟΣΕ, ενώ αργότερα το κτίριο ερημώθηκε.
3. Μεταλλική σιδηροδρομική γέφυρα. Κατασκευασμένη το 1917 πάνω από παρακείμενο χείμαρρο «Σμίξη» (ΦΕΚ 88/Α/18-5-1917) διασώζεται μέχρι σήμερα. Κατά τη διάρκεια της κατοχής, οι Γερμανοί αναχωρώντας από την Ελλάδα, σχεδίασαν την ανατίναξή της, ενέργεια η οποία απετράπη χάρη στην αυτοθυσία του Χάρη Τσουκανάρα από το Λιτόχωρο.
4. Κτίριο Καφενείου και Αρτοποιείου. Βρισκόταν απέναντι από το παλαιό σταθμό σε μία έκταση 8 στρεμμάτων που ανήκε στον Ιωάννη Γρέκα. Μεταξύ του 1935-1954 λειτούργησε ως καφενείο από τον Δήμο Γρέκα, ενώ ένα τμήμα του διαμορφώθηκε αργότερα σε αρτοποιείο. Ήταν ένα από τα τρία καφενεία της περιοχής και το μοναδικό που διασώζεται μέχρι σήμερα. Τα άλλα δύο καφενεία λειτουργούσαν από τους αδελφούς Θωμά και Κωνσταντίνο Στούμπο.
5. Κτίριο Επιβατών (ΣΕΚ): Σιδηροδρομική στάση η οποία κατασκευάστηκε μετά τον πόλεμο από την Τεχνική Υπηρεσία των ΣΕΚ, βάσει τυποποιημένων σχεδίων (αρχές δεκαετίας 1950). Μεταξύ των σιδηροδρομικών υπαλλήλων αναφέρονται την δεκαετία του 1950 ο Γρηγόρης Κεφαλάς (σταθμάρχης) και ο Κωνσταντίνος Κουτσουμπλής (κλειδούχος), ενώ την δεκαετία του 1960 ο Παναγιώτης Σακέρογλου (σταθμάρχης) και ο Σωκράτης Βαγενάς (κλειδούχος). Και αυτό το κτίριο ερημώθηκε και λεηλατήθηκε μετά την κατάργηση της παλαιάς χάραξης και τη λειτουργία της νέας γραμμής υψηλών ταχυτήτων.
6. Κτίρια Παλαιού Τελωνείου και Ελληνικού Φυλακίου. Βρισκόταν σε έκταση ιδιοκτησίας του Αριστείδη Μεταξά σε απόσταση 50 μέτρων από την τότε Οθωμανική μεθόριο. Η λειτουργία του τελωνείου καταργήθηκε στις 31 Ιουλίου 1919 (ΦΕΚ 175/Α/8-8-1919). Τα δύο κτίσματα μαζί με το αγροτεμάχιο έκτασης 6 στρεμμάτων περιήλθε στις αρχές του 1980 στην ιδιοκτησία του καθηγητή Πανεπιστημίου κ. Ηλία Θέρμου. Όπως μου ανέφερε ο τελευταίος (σε τηλεφωνική επικοινωνία): «Τα κτίρια έχουν χαρακτηρισθεί «ιστορικά διατηρητέα μνημεία» και παρά τις επανειλημμένες προτάσεις μου για την αξιοποίησή τους μέσω ευρωπαϊκών προγραμμάτων, ουδείς ενδιαφέρθηκε».
7. Κτίρια Οθωμανικών Φυλακίων. Διασώζονται τμήματα των δύο λιθόκτιστων φυλακίων σε κοντινό αγροτεμάχιο, η πρόσβαση στα οποία είναι απαγορευτική λόγω της πυκνής βλάστησης.
Έφυγα από το σπίτι της Δήμητρας Χριστάκη-Γρέκα συγκινημένος. Η τελευταία κυρία του Παπαπουλίου με έσφιξε στην αγκαλιά της και με φίλησε. Και εγώ της υποσχέθηκα πως κάθε φορά που θα είναι ο δρόμος μου από τα μέρη της θα περνάω να τη βλέπω. Και θα το κάνω.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
(1) Αναγνωρίστηκε ως πράκτορας Β΄ τάξης με α/α 605 (ΦΕΚ 254/Β/29-12-1936).
(2) Η Δήμητρα Χριστάκη-Γρέκα δημοσίευσε τις αναμνήσεις του πατέρα της σε μία έκδοση που επιμελήθηκε ο Δημήτριος Ε. Γρέκας με τίτλο: «Ο βίος ενός Μακεδονομάχου: Αργύρης Χριστάκης (Μουχτάρης) 1876-1954», Αθήνα, 2011.
(3) Σταύρος Γ. Σκιαδαρέσης (κάτοικος Πατρών), Τάκης Θ. Κολιόπουλος (κάτοικος Ρουμανίας), Κωνσταντίνος Δ. Σκιαδαρέσης (κάτοικος Νέας Υόρκης) και Αικατερίνη Σκιαδαρέση-Μπριλή (κάτοικος Πατρών).
(4) Πωλητήριο αρ. 2098/17-4-1927 του συμβολαιογράφου Λαρίσης Γεωργίου Δ. Παπαμιχαήλ.
