Ο Ιωάννης Μεταξάς μετά το τέλος των γυμνασιακών σπουδών εισήλθε στη Σχολή Ευελπίδων, την οποία τελείωσε το 1890. Με το βαθμό του ανθυπολοχαγού έλαβε μέρος στον αποτυχημένο ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Η συμπλήρωση των στρατιωτικών του σπουδών έγινε στο Βερολίνο, στην πολεμική ακαδημία. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1903 και ανέλαβε σημαντική θέση στο νεοσύστατο Γενικό Επιτελείο Στρατού (ΓΕΣ). Σημαντική ήταν η προσφορά του στην οργάνωση και εκπαίδευση του Στρατού από το 1910 έως 1912 και με τον πρωθυπουργό και υπουργό Στρατιωτικών, Ελευθέριο Βενιζέλο είχαν θαυμάσια συνεργασία και αλληλοκατανόηση. Κατά την διάρκεια των βαλκανικών πολέμων το 1912, οπότε έγινε η απελευθέρωση της Ηπείρου και της Μακεδονίας, ο Μεταξάς με τον Βίκτωρα Δούσμανη υπέγραψαν στις 26.10.1912 την παράδοση της Θεσσαλονίκης από τους Τούρκους με τον στρατηγό Ταξίν Χασάν Πασσά καθώς και ολόκληρου του τουρκικού σώματος στρατού στους Έλληνες. Το Δεκέμβριο του 1912 ο Βενιζέλος τον έστειλε στο Λονδίνο ως στρατιωτικό σύμβουλο να διαπραγματευθεί τη σύναψη ειρήνης με την Τουρκία και τον Απρίλιο του 1913 με το βαθμό του ταγματάρχη υπέγραψε την στρατιωτική συνθήκη με τη Σερβία. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Βαλκανικού πολέμου, ο Μεταξάς ανέλαβε με επιτυχία το γραφείο στρατιωτικών επιχειρήσεων ως διευθυντής και έτσι προάχθηκε στο βαθμό του αντισυνταγματάρχη κατ ΄εκλογή.
Στον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο (άρχισε το Φθινόπωρο του 1914), η Ελλάδα έπρεπε να πάρει μια ξεκάθαρη θέση στο θέμα της συμμαχίας. Η ουδετερότητα ήταν άποψη του βασιλιά Κωνσταντίνου και του Μεταξά αλλά ασύμφορη για την Ελλάδα και ο Βενιζέλος έβλεπε ότι η συμμετοχή στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ θα είχε μεγάλο κέρδος. Μάλιστα θα μας έδιναν την Κύπρο αν στέλναμε στρατιωτική δύναμη στην επιχείρηση των Δαρδανελλίων. Η διαφοροποίηση στο θέμα της αποστολής ή όχι ενός σώματος στρατού ήταν αρμοδιότητα του Μεταξά ως διοικητή του ΓΕΣ. Όμως την τύχη και την πορεία της χώρας είχε ο Βενιζέλος και έτσι ο Μεταξάς υπέβαλε την παραίτησή του και ταυτόχρονα υπέβαλε και αίτηση αποστρατείας στις 17.2.1915. Αλλά με την άποψη του Μεταξά ήταν και ο Κωνσταντίνος, με αποτέλεσμα ο Βενιζέλος στις 28 Φεβρουαρίου να υποβάλει την παραίτησή του και έτσι η αποστολή του ελληνικού στρατού στα Δαρδανέλλια δεν έγινε. Να σημειώσουμε ότι η στρατιωτική δύναμη των συμμάχων που πήγαν εκεί είχε τραγικό τέλος, διότι οι Τούρκοι με την βοήθεια και των γερμανικών πολεμικών πλοίων εξουδετέρωσαν τις δυνάμεις της συμμαχίας (κυρίως Νεοζηλανδοί και Αυστραλοί στρατιώτες), οι οποίοι κατεσφάγησαν από τους Τούρκους και έκαναν πυραμίδα με τα κεφάλια τους στην Καλλίπολη. Ο Μεταξάς επανήλθε στο στράτευμα και ανέλαβε την ηγεσία του Στρατού επί κυβερνήσεως Δημητρίου Γούναρη μέχρι τον Ιούλιο του 1916. Τον Μάη του 1917, η κυβέρνηση του Αλέξανδρου Ζαΐμη τον εξόρισε στην Κορσική από όπου με τον Δημήτριο Γούναρη απέδρασαν και πήγαν στην Σαρδηνία και επανήλθαν στην Ελλάδα. Στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920, ο Βενιζέλος έχασε και την διακυβέρνηση ανέλαβε το Λαϊκό κόμμα με κυριότερο μέλημα την επαναφορά του βασιλιά, γεγονός που απετέλεσε την αρχή του τέλους της μικρασιατικής καταστροφής. Ο Μεταξάς διαφώνησε με την άποψη του Γούναρη και του Κωνσταντίνου για συνέχιση της εκστρατείας του ελληνικού στρατού προς κατάληψη της Άγκυρας και υπέβαλε την παραίτησή του και αποστρατεύτηκε με το βαθμό του υποστράτηγου. Μετά από αυτό αποφάσισε να ασχοληθεί με την πολιτική και τον Δεκέμβριο του 1921 ίδρυσε το «κόμμα των Ελευθεροφρόνων». Το βασιλικό αυτό κόμμα του Μεταξά σε επόμενες εκλογές σπάνια υπερέβη τους 7 βουλευτές, εκτός από τις εκλογές στις 7.11.1926. Τότε πήρε 54 έδρες, επειδή κατά την διάρκεια της δικτατορία του Πάγκαλου εναντιώθηκε, διαφώνησε και εξορίστηκε στο Ναύσταθμο. Σε όλη τη διάρκεια της δεκαετίας που ακολούθησε ο Μεταξάς δεν έπαψε να θέλει την παλινόρθωση της βασιλείας και την επαναφορά του Γεωργίου Β’ στην Ελλάδα. Για τον ίδιο σκοπό δρούσε στον χώρο του στρατού και ο «Στρατιωτικός Σύνδεσμος» των αντιστράτηγων Παπάγου και Πλατή. Τελικά τα κατάφεραν μετά από νόθο δημοψήφισμα στις 3.11.1935 και επανέφεραν τον βασιλιά στις 25.11.1935.
Ο υπηρεσιακός πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Δεμερτζής που διορίσθηκε από τον Γεώργιο μαζί με τους αρχηγούς των κομμάτων αποφάσισαν σε σύσκεψη στις 17 Δεκεμβρίου να γίνουν ξανά εκλογές με απλή αναλογική στις 26 Ιανουαρίου 1936. Σε αυτές τις γνήσιες εκλογές το αποτέλεσμα ήταν οριακό για τις δύο μεγάλες και διασπασμένες παρατάξεις. Το Λαϊκό κόμμα του Τσαλδάρη με τις λοιπές συμμαχίες είχε 143 έδρες (σε αυτές ήταν και οι 7 του Μεταξά). Οι φιλελεύθεροι του Σοφούλη με τις λοιπές συμμαχίες είχαν 142 και 15 έδρες είχε το Παλλαϊκό Μέτωπο (ΠΑ.ΜΕ) του Πλουμπίδη, της παράταξης του ΚΚΕ.
Ο πρόεδρος των φιλελευθέρων την επομένη των εκλογών πήγε στον αρχηγό του Λαϊκού κόμματος και ζήτησε να κάνουν κυβέρνηση εθνικής ενότητας με πρωθυπουργό τον Τσαλδάρη. Ενώ τα βρήκαν αρχικά στη μοιρασιά (το Λαϊκό κόμμα θα έπαιρνε τα υπουργεία στρατού, αεροπορίας, ναυτικού), ο Τσαλδάρης ζήτησε να πάρει και το υπουργείο Εσωτερικών και τελικά οι διαπραγματεύσεις ναυάγησαν. Στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων τέθηκε και το θέμα της επαναφοράς των φιλελεύθερων αξιωματικών που είχαν διωχθεί από το στρατό μετά το κίνημα της 1ης Μαρτίου 1935. Αλλά οι ενδιαφερόμενοι αξιωματικοί υποστράτηγοι Δεμέστιχας, Πιτσίκας και Πλατής φοβούμενοι μη χάσουν την θέση τους «αξίωσαν από το Λαϊκό κόμμα μια αρνητική δήλωση. Ο Τσαλδάρης τους διαβεβαίωσε ότι δεν υπήρχε τέτοια συμφωνία, αλλά εκείνοι έμειναν δύσπιστοι» (βιβλ.2,σελ,166).
Κατά την διάρκεια των διαπραγματεύσεων το ΠΑ.ΜΕ έβγαλε ανακοίνωση ότι θα δεχόταν μια συνεργασία και θα έδινε ψήφο εμπιστοσύνης στο κόμμα των φιλελευθέρων για σχηματισμό κυβέρνησης, χωρίς ο Σοφούλης να έχει συνεννόηση μαζί τους. Η ανακοίνωση αυτή του ΚΚΕ ενόχλησε πολύ τον Κονδύλη ο οποίος στα πλαίσια της «κομμουνιστοφοβίας» ζήτησε από τον Γεώργιο ακρόαση για την 1η Φεβρουαρίου 1936, αλλά μια μέρα νωρίτερα στις 31 Ιανουαρίου πέθανε από συγκοπή καρδιάς.
Το γεγονός της μη συμφωνίας στο σχηματισμό κυβέρνησης ανησύχησε τον Γεώργιο. Στις 2 Μαρτίου στην εναρκτήρια συνεδρίαση της Βουλής σε λόγο του προς τους βουλευτές (που ήταν και ο τελευταίος λόγος της ζωής του) τους παρακάλεσε να βρουν τρόπο συνεννόησης για να σταματήσει ο μακροχρόνιος διχασμός και ανέφερε ότι το συμφέρον της Ελλάδας ήταν όσο το γρηγορότερο να συνταχθεί με τη συμμαχία της Αντάντ.
Το γεγονός όμως της ενδεχόμενης συνεργασίας φιλελευθέρων και κομμουνιστών ανησύχησε και το υπουργείο Στρατιωτικών όπου υπουργός ήταν ο Αλέξανδρος Παπάγος και υφυπουργός ο Πλατής. Έτσι στις 5 Μαρτίου 1936 έγινε σύσκεψη με την συμμετοχή του αρχηγού Αεροπορίας Ρέππα, του αρχηγού ΓΕΝ Οικονόμου, του αρχηγού Χωροφυλακής Δροσόπουλο και του αρχηγού Αστυνομίας Πόλεων Τρίφωνα. «Στο τέλος της σύσκεψης εξουσιοδοτήθηκε ο Παπάγος να δηλώσει στον βασιλιά ότι ο στρατός δεν θα δεχόταν κυβέρνηση που θα στηριζόταν στις ψήφους των κομμουνιστών». (βιβλ.2,σελ.172)
Ο Παπάγος πήγε στα ανάκτορα και μετέφερε στον Γεώργιο την απόφαση της σύσκεψης. Ο Γεώργιος δεν είπε τίποτα, διότι τον ενόχλησε η αντιπειθαρχική πρωτοβουλία του Παπάγου και όταν έφυγε για τα ανάκτορα κάλεσε τον Μεταξά και του είπε αν δέχεται να αναλάβει το υπουργείο Στρατιωτικών. Ο Μεταξάς δέχθηκε με τον όρο την πρόταση αυτή να την κάνει ο πρωθυπουργός Δεμερτζής, τον οποίο θα καλούσε ο Γεώργιος στα ανάκτορα. Πράγματι ήρθε ο Δεμερτζής ενώ ο Μεταξάς κρυβόταν σε διπλανή αίθουσα. Είπαν ότι θα τηλεφωνούσαν στον Μεταξά να έρθει επειγόντως στα Ανάκτορα. Σε λίγο ο Μεταξάς εμφανίσθηκε στην αίθουσα που ήταν ο Γεώργιος και δέχθηκε την πρόταση που του έγινε από τον Δεμερτζή για ανάληψη του υπουργείου Στρατιωτικών. Κοντά στα ανάκτορα ήταν ένα εκκλησάκι όπου ο εφημέριό του κλήθηκε να έρθει και να ορκίσει τον νέο υπουργό. Μετά την ορκωμοσία και για δυο ώρες περίπου ο Δεμερτζής και ο παππάς παρέμειναν στα ανάκτορα σκοπίμως για να μην διαρρεύσουν τα γεγονότα έως τις 2:30 το μεσημέρι, οπότε ο Μεταξάς πήγε στο υπουργείο στρατιωτικών.
Εκείνη την ώρα είχε αποχωρήσει όλο το στρατιωτικό και πολιτικό προσωπικό και είπε στον σκοπό να καλέσει τον αξιωματικό υπηρεσίας. Όταν ήρθε ο αξιωματικός, του είπε πως είναι ο νέος υπουργός και να τον οδηγήσει στο υπουργικό γραφείο. Από εκεί κάλεσε να έρθουν όλοι οι διοικητές των στρατιωτικών μονάδων της Αθήνας και επικοινώνησε τηλεφωνικά με όλους τους διοικητές των σωμάτων. Όλοι συμφώνησαν και δέχθηκαν την αλλαγή χωρίς αντιρρήσεις δεδομένου ότι όλα έγιναν με «βασιλική διαταγή». Ο μόνος που αντέδρασε ήταν ο υφυπουργός στρατιωτικών Πλατής «ο οποίος μάλιστα με ύφος οργίλο κάλεσε τον Μεταξά να φύγει από το υπουργικό γραφείο αλλά ο Μεταξάς με ύφος αποφασιστικό και κοφτό του απάντησε: Άκου Πλατή μόνο νεκρός θα βγω από εδώ μέσα! Ο Πλατής θέλοντας και μη υποτάχθηκε και υπέβαλε την παραίτησή του». (βιβλ.2, σελ.176)
Ο Παπάγος όταν ξύπνησε από τον μεσημβρινό του ύπνο έμαθε τηλεφωνικά από τον Πλατή τις αλλαγές που έγιναν στο υπουργείο και δεν έφερε καμιά αντίρρηση. Εκείνος που ενθουσιάστηκε από την αλλαγή που έγινε ήταν ο Βενιζέλος από το Παρίσι, ο οποίος σε επιστολή του προς τον Λουκά Κανακάρη – Ρούφο στις 9.3.1936 αναφέρει: «Δεν είναι ανάγκη να σου πω πόσο ζωηρή είναι η χαρά μου διότι ο βασιλιάς αποφάσισε να πατάξει επιτέλους τις διηνεκείς επεμβάσεις των στρατιωτικών παραγόντων … και ανέθεσε το υπουργείο των Στρατιωτικών στον Μεταξά … για να αποκαταστήσει την ψυχική ενότητα του ελληνικού λαού και την οριστική επάνοδο της χώρας σε κανονικό πολιτικό βίο. Από μέσα από την καρδιά μου αναφωνώ: Ζήτω ο Βασιλεύς ! ». (βιβλ.2, σελ.177)
Εννιά μέρες μετά στις 18.3.1936 ο Βενιζέλος πέθανε από εγκεφαλική συμφόρηση. Οι εκλογές στις 26 Ιανουαρίου 1936 και τα υπόλοιπα γεγονότα που αναφέρθηκαν έθεσαν τις βάσεις για την εγκαθίδρυση του φασιστικού καθεστώτος, της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου 1936.
Βιβλιογραφία:
1. ΝΕΟΤΕΡΟΝ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΙΚΟΝ ΛΕΞΙΚΟΝ ΤΟΥ «ΗΛΙΟΥ», ΤΟΜΟΣ 13, Αθήνα , 1957
2. «ΤΑ ΦΟΒΕΡΑ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ – Παλινόρθωση και 4η Αυγούστου», Κώστας Καλλιγάς, εκδόσεις Φυτράκη, Αθήνα, 1976
Από τον Στέφανο Παπαγεωργίου
