Ο Κώδικας 1472 της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος στην Αθήνα, ο οποίος αναφέρεται στην Ιερά Μητρόπολη Λαρίσης, αποτελεί μια πρωτογενή πηγή ιστορικού υλικού για την περίοδο της τουρκοκρατίας. Μαζί με τον Κώδικα 1471 της Επισκοπής Τρίκκης, της ίδιας περίπου περιόδου, αποτελούν ένα σημαντικό γραπτό τεκμήριο όσον αφορά όχι μόνον στην εκκλησιαστική ιστορία της Λαρίσης και της ευρύτερης θεσσαλικής περιοχής όπως θα περίμενε κανείς, αλλά και ένα μοναδικό ιστορικό στοιχείο της κοινωνικής διαστρωμάτωσης και της καθημερινής ζωής στην πόλη.
Ο υπό μελέτη Κώδικας 1472 μέχρι το 1881 βρισκόταν στην κατοχή της Μητροπόλεως Λαρίσης. Εξάλλου η τελευταία καταγραφή είχε γίνει σχετικά πρόσφατα, το 1868. Με την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στο Ελληνικό Βασίλειο, οι κεντρικές κρατικές υπηρεσίες απέστειλαν στις νέες χώρες επιτροπή από επιστήμονες για να συλλέξουν τα πολύτιμα παλαιά χειρόγραφα που υπήρχαν θησαυρισμένα σε ναούς, μοναστήρια, μητροπόλεις, ελληνικές σχολές και οπουδήποτε αλλού, και να τα μεταφέρουν στην Αθήνα. Μερικοί ανταποκρίθηκαν με ευκολία και χωρίς αντίρρηση στην πρωτοβουλία αυτή, άλλοι όμως, όπως λ.χ. τα μοναστήρια των Μετεώρων, αντιστάθηκαν σθεναρά, ξεσηκώνοντας μάλιστα και τον κόσμο εναντίον της επιτροπής. Φαίνεται ότι ο μητροπολίτης Λαρίσης την περίοδο εκείνη Νεόφυτος, παραχώρησε τα παλαιά χειρόγραφα της μητροπόλεώς του, υπακούοντας στις εντολές των Αθηνών. Όλα αυτά τα πολύτιμα ιστορικά τεκμήρια μεταφέρθηκαν από την επιτροπή στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου και ενσωματώθηκαν στην κεντρική βιβλιοθήκη του ιδρύματος. Ο υπό μελέτη κώδικας είχε πάρει τον αριθμό 1Ο4• Όταν προπολεμικά το βασικό μέρος της πανεπιστημιακής βιβλιοθήκης παραχωρήθηκε στην Εθνική Βιβλιοθήκη, ο κώδικας καταχωρήθηκε στο τμήμα χειρογράφων της με τον αριθμό 1472 έτσι ακριβώς όπως είναι γνωστός και σήμερα.
Αποτελείται από 2Ο1+6 φύλλα, εκ των οποίων μερικά είναι κενά, διατηρείται σε σχετικά καλή κατάσταση και είναι δεμένος με χοντρά εξώφυλλα. Όπως είναι φυσικό οι γραφείς είναι διαφορετικοί, η γλώσσα η οποία χρησιμοποιείται είναι αμιγώς εκκλησιαστική και μερικές πρώιμες καταγραφές παρουσιάζουν συντακτικές μειονεξίες και ορθογραφικά λάθη, γιατί προφανώς συντάχθηκαν από ολιγογράμματους ιερωμένους. Καλύπτει την περίοδο από το 1647 μέχρι το 1868, δηλαδή 221 χρόνια, η αλληλουχία όμως των εγγράφων δεν ακολουθεί τη χρονολογική σειρά. Οι καταγραφές ανέρχονται συνολικά, σύμφωνα με τον μελετητή του Κώδικα, σε 270.
Το βιβλίο τον Δημητρίου Καλούσιου «Ο Κώδικας της Μητροπόλεως Λαρίσης 1472» αποτελείται από 288 πυκνογραμμένες σελίδες.
- Προηγείται ο πρόλογος του σεβασμιοτάτου μητροπολίτου μας κ. Ιγνατίου, μεστός, όπως πάντα, σε περιεχόμενο
- Ακολουθεί ο πρόλογος του εκδότη του «Θεσσαλικού Ημερολογίου» Κώστα Σπανού, πρωτοστάτη της προσπάθειας να αναβιώσουν πρωτογενείς ιστορικές πηγές, άγνωστες και αποθηκευμένες σε απρόσιτες στο ευρύ κοινό δημόσιες και μοναστηριακές βιβλιοθήκες, όπως επίσης και σε ιδιωτικά αρχεία και συλλογές.
- Έπονται τα Προλεγόμενα τον μελετητή του Κώδικα Δημητρίου Καλούσιου. Εδώ επιχειρείται μια σύντομη αναφορά στη σημασία και το περιεχόμενο του υλικού του, αναφέρονται οι ερευνητές οι οποίοι επεξεργάσθηκαν μέχρι σήμερα αποσπασματικά διάφορα τμήματά του, και κατονομάζονται όλοι όσοι τον βοήθησαν στην προσπάθεια μεταγραφής του.
- Ακολουθεί η Εισαγωγή, στην οποία ο ερευνητής περιγράφει με λεπτομέρειες τον Κώδικα όπως είναι σήμερα, αναφέρει εν συντομία το είδος των καταγραφών του και στο τέλος απεικονίζει τα υδατόσημα του χαρτιού που είναι γραμμένος και τα οποία ανήκουν σε διάφορες χρονικές περιόδους.
- Εν συνεχεία αρχίζει η παράθεση, με ακριβή πιστότητα, των εγγράφων του Κώδικα, τα οποία, όπως αναφέρθηκε, ανέρχονται σε 270. Στην πλειονότητά τους τα έγγραφα αυτά είναι υπομνήματα εκλογής των επισκόπων της δικαιοδοσίας της Μητροπόλεως Λαρίσης, τα οποία συνοδεύονται με την ομολογία πίστεως, την υπόσχεση για την εφαρμογή των εκκλησιαστικών κανόνων, και την ορθή εκτέλεση των καθηκόντων από τον νεοεκλεγέντα επίσκοπο.
Πολλά επίσης έγγραφα του Κώδικα αφορούν σε παραιτήσεις ή καθαιρέσεις επισκόπων, επανιδρύσεις επισκοπών, όρια επισκοπών και μητροπόλεων, πατριαρχικά συστατικά έγγραφα τα οποία συνήθως έχουν σχέση και με οικονομικές υποχρεώσεις και τακτοποιήσεις χρεών των επισκόπων προς το Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως, συμφωνίες ιερέων, καθώς και άλλες ποικίλες εκκλησιαστικές πράξεις.
Επιπλέον ο Κώδικας περιέχει διάφορες δικαιοπραξίες, η δικαιοδοσία των οποίων, κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, είχε ανατεθεί από τους κατακτητές στους επιτόπιους επισκόπους και μητροπολίτες, όπως διαζύγια, προικοσύμφωνα, διαθήκες, κληρονομικά θέματα, διευθετήσεις περιουσιών και άλλα.
Επίσης περιέχονται κατάστιχα, ομολογίες συντεχνιών, αφιερώσεις, διάφορα γράμματα, μνηστείες, ποικίλες διευθετήσεις, θέματα παιδείας, ακόμα και παρεμβάσεις στον στολισμό των γυναικών, ειδικά κατά την προσέλευσή τους στην εκκλησία.
Μετά τη μεταγραφή των εγγράφων του Κώδικα, ο Δημήτριος Καλούσιος παραθέτει διάφορους πίνακες. Αυτοί αναφέρονται κατά κύριο λόγο στους επισκοπικούς καταλόγους, αλλά και στα οφίκια, τα ρουφέτια [=συντεχνίες], τα επαγγέλματα και τα εργαστήρια όσων αναφέρονται στον Κώδικα.
Και το βιβλίο τελειώνει με τη σχετική βιβλιογραφία, ένα πλούσιο και κατατοπιστικό λεξιλόγιο δυσερμήνευτων όρων και το απαραίτητο αλλά τόσο ευεργετικό για τους ερευνητές, ευρετήριο κυρίων ονομάτων και τόπων. Όλη αυτή η τελευταία, αλλά και πολύ ευεργετική εργασία του Καλούσιου, αποτελεί το κλειδί για τη σωστή, εύκολη και ταχεία αναζήτηση και ανεύρεση των δεδομένων του Κώδικα, από εκείνους οι οποίοι θα ήθελαν να τον συμβουλευτούν.
