* Από τον Γιώργο Καραβάνα
Όταν ο φιλελεύθερος οικονομολόγος Μίλτον Φρίντμαν επισκέφθηκε την Ινδία, οι τοπικοί αξιωματούχοι τον πήγαν να δει τα μεγάλα δημόσια έργα που εκτελούνταν στη χώρα. Ο Φρίντμαν παρατήρησε ότι χάνονταν πολύτιμος χρόνος, δουλεύοντας με φτυάρια και αξίνες αντί για εκσκαφείς και μπουλντόζες. Του είπαν τότε, πως αυτό ήταν πολιτική επιλογή της κυβέρνησης, για ενίσχυση της απασχόλησης. Κι ο Φρίντμαν απάντησε: «τότε γιατί δεν τους βάζετε να σκάβουν με κουτάλια»;
Το δίλημμα δεν ήταν καινούργιο. Όταν κατασκευάστηκαν στην Αγγλία οι πρώτες κλωστοϋφαντουργικές μηχανές, πολλοί έχασαν τη δουλειά τους. Δημιουργήθηκε τότε ένα κίνημα κατά της εκβιομηχάνισης, οι γνωστοί Λουδίτες, που είχε στόχο την καταστροφή κάθε μηχανήματος. Η εξέγερση των Λουδιτών κατεστάλη βιαίως, με αποτέλεσμα η Αγγλία να μπει πρώτη στη Βιομηχανική Επανάσταση. Αυτά είχε υπόψη του ο αυστριακός αυτοκράτορας Φραγκίσκος Α’, ένας ιδιαίτερα αυταρχικός και συντηρητικός άνθρωπος, όταν αρνήθηκε να επιτρέψει τις κλωστοϋφαντουργικές μηχανές και την κατασκευή σιδηροδρόμων στο έδαφός του, με αποτέλεσμα τη σημαντική καθυστέρηση της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας, στο δρόμο της εκβιομηχάνισης. Το ίδιο ζήτημα προκύπτει ξανά και ξανά στην ιστορία, όταν το τρακτέρ αντικαθιστά αγροτεργάτες, το ΑΤΜ αντικαθιστά τραπεζοϋπαλλήλους και κάποιος μηχανικός αυτοκινήτων αντικαθιστά έναν πεταλωτή αλόγων. Στα οικονομικά, το φαινόμενο ονομάζεται «Δημιουργική Καταστροφή» και είναι μια διαδικασία σχεδόν αναπόδραστη. Σε ατομικό επίπεδο, είναι ασφαλώς δυσάρεστη: είναι πολύ πιθανό οι περισσότεροι πεταλωτές να κατέληξαν φτωχοί, όταν τα άλογα αντικαταστάθηκαν από αυτοκίνητα. Κάποιοι ίσως πρόλαβαν να μάθουν κάτι καινούργιο, αλλά οι περισσότεροι σίγουρα πέρασαν δύσκολα. Σε συλλογικό επίπεδο όμως, η Δημιουργική Καταστροφή είναι κάτι πολύ θετικό. Αντικατοπτρίζει την ταχύτητα με την οποία μια κοινωνία ενστερνίζεται την τεχνολογική εξέλιξη και παραμένει ανταγωνιστική. Ανάλογη με την ισχύ της συντεχνίας που υπερασπίζεται το παλιό κι ανάλογα με τη διαπλοκή ή και τη δειλία της εξουσίας που τη στηρίζει, η πρόοδος καθυστερεί περισσότερο ή λιγότερο, σε διαφορετικές κοινωνίες. Προφανώς, μια κοινωνία στην οποία τα αυτοκίνητα ήρθαν γρήγορα είναι παραγωγικότερη από μια κοινωνία με ισχυρή συντεχνία πεταλωτών, ικανή να αποτρέπει την κυκλοφορία αυτοκινήτων για μεγαλύτερο διάστημα!
Πού πρέπει να σταθεί σήμερα η πολιτική; Με τις μηχανές ή με τους Λουδίτες; Η απάντηση δεν είναι μονολεκτική. Ασφαλώς και η ευημερία των ανθρώπων πρέπει να μπαίνει πάνω από την ευημερία των αριθμών, όπως λέει το γνωστό κλισέ! Όμως άνθρωποι είναι και όσοι σχεδιάζουν τα αυτοκίνητα! Άνθρωποι και αυτοί που σπουδάζουν μηχανικοί (κι ενδεχομένως κάποιοι να είναι παιδιά των πεταλωτών, που δεν βρίσκουν δουλειά εξαιτίας της συντεχνίας των γονιών τους). Άνθρωποι και όσοι πωλούν βενζίνη, ανταλλακτικά, αξεσουάρ… Το ζήτημα λοιπόν της τεχνολογικής προόδου δεν είναι ότι ευημερούν οι αριθμοί αντί των ανθρώπων. Είναι ότι αρχίζουν να ευημερούν κάποιοι άνθρωποι (συνήθως οι πιο εξειδικευμένοι και οι πιο δημιουργικοί) εις βάρος κάποιων άλλων (των πιο ανειδίκευτων, με απλούστερα καθήκοντα). Ωστόσο, ακόμα κι έτσι, το πρόβλημα παραμένει: τι πρέπει να γίνει για την προστασία των τελευταίων; Σίγουρα όχι η διατήρηση της ίδιας κατάστασης. Σίγουρα όχι η άρνηση της προόδου. Κάτι τέτοιο θα σήμαινε ότι αργά αλλά σταθερά, ολόκληρη η χώρα - και μαζί με αυτήν τόσο οι εξειδικευμένοι όσο και οι ανειδίκευτοι - θα έμενε λιγότερο ανταγωνιστική, άρα φτωχότερη, από τον διεθνή περίγυρό της! Η εισαγωγή καινοτομιών στην οικονομία έχει αναμφισβήτητο όφελος. Άλλο να φτιάχνεις γέφυρα σε ένα χρόνο με μπουλντόζα κι άλλο σε δέκα χρόνια με φτυάρια και αξίνες – πόσο μάλλον με κουταλάκια! Το πραγματικό ζήτημα λοιπόν, είναι στο πώς θα μοιραστεί το οικονομικό όφελος της οικονομικής προόδου, στους λιγότερο τυχερούς – αυτούς που επέλεξαν για επάγγελμα, αυτό του πεταλωτή.
Ας δούμε ένα πρακτικό παράδειγμα. Έχουμε μια δημόσια υπηρεσία, η οποία διενεργεί ελέγχους και κατόπιν συντάσσει, θεωρεί, σφραγίζει και υπογράφει πορίσματα. Γύρω από αυτήν κινείται ένας ολόκληρος κόσμος: οι υπάλληλοι, αυτοί που την προμηθεύουν με μελάνι για τις σφραγίδες, αυτοί που πουλάν χαρτί, αυτοί που πουλάν καφέδες και βεβαίως αυτοί που ελέγχουν ποιος διορίζεται σε κάθε υπηρεσία! Αν η υπηρεσία προμηθευτεί ηλεκτρονικούς υπολογιστές, η ίδια δουλειά μπορεί να γίνεται από πολύ λιγότερους. Στην πραγματικότητα, μπορεί ολόκληρη η υπηρεσία να είναι πλέον άχρηστη, αν ο έλεγχος γίνεται κεντρικά, χωρίς καθόλου χαρτί, καθόλου σφραγίδες και ελάχιστους υπαλλήλους. Το δίλημμα τώρα είναι: κλείνω την υπηρεσία, απολύω τους υπαλλήλους και επιβάλλω μηχανογράφηση όλου του δημοσίου ή διατηρώ την κατάσταση ως έχει, με το επιχείρημα των Ινδών προς τον Φρίντμαν, για τάχα προστασία της απασχόλησης; Η ελληνική πολιτική διαχρονικά (και η αριστερά προσφάτως, που από προοδευτική έφτασε να ταυτιστεί με τις απόψεις του Αυστριακού αυτοκράτορα), λέει το δεύτερο. Αφήνει την κατάσταση να τελματώνει, κρατώντας για όσο μπορεί τους ψηφοφόρους της χαρούμενους, με την οικονομία όμως να κατρακυλά σε θέσεις ανταγωνιστικότητας και τον πληθυσμό να φτωχαίνει αργά αλλά σταθερά.
Τι θα έπρεπε να γίνει; Τι θα πρότεινε ο Φρίντμαν και η Φιλελεύθερη ιδεολογία; Βάζεις παντού υπολογιστές, κλείνεις την υπηρεσία, απολύεις τους αχρείαστους υπαλλήλους (κρατάς μόνο τους καλύτερους και τους πιο εξειδικευμένους και τους πληρώνεις καλά) και δίνεις το χρόνο και τα οικονομικά μέσα στους υπόλοιπους, να αλλάξουν δουλειά. Η ΔΡΑΣΗ είχε προτείνει στην αρχή της κρίσης, κατάργηση αναχρονιστικών δομών και απόλυση πολλών χιλιάδων δημοσίων υπαλλήλων, με δυνατότητα να λαμβάνουν το 70% του βασικού μισθού τους για 3 χρόνια. Μια τέτοια ρύθμιση θα επέτρεπε στους νεότερους να βρουν αλλού δουλειά ή να μάθουν κάτι πιο χρήσιμο και στους μεγαλύτερους να βγουν στη σύνταξη. Η πρόταση δεν έγινε δεκτή, με αποτέλεσμα σήμερα οι περισσότεροι να λαμβάνουν λιγότερο από το 70% του αρχικού μισθού τους. Επιπλέον, 1,2 εκατομμύρια άνθρωποι έχασαν τη δουλειά τους στον ιδιωτικό τομέα, χιλιάδες επιχειρήσεις χρεοκόπησαν, το κράτος παρέμεινε απαράλλαχτο και οι κυβερνήσεις φορολογούν όλο και περισσότερο για να το συντηρήσουν. Και η νέα κυβέρνηση δεν δείχνει καθόλου να θέλει να το αλλάξει αυτό. Μήπως όμως πλησιάζει η ώρα να δοκιμάσουμε τον αντίθετο δρόμο; Μήπως πλησιάζει η ώρα για την πραγματική πρόοδο, που όμως περνά από τη διαδικασία της Δημιουργικής Καταστροφής του παλιού Κράτους; Υπάρχουν κλάδοι της οικονομίας με δυνατότητες για πολλές νέες δουλειές. Με τις κατάλληλες πολιτικές, είναι βέβαιο πως η χώρα μπορεί να τρέξει με ρυθμούς ανάπτυξης της τάξης του 4,5% - 5%. Πολιτικές όμως, που βρίσκονται στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση, από αυτήν που πηγαίνουμε σήμερα.
* Ο Γιώργος Καραβάνας είναι επιχειρηματίας, μέλος της ΔΡΑΣΗΣ και υποψήφιος βουλευτής με το Ποτάμι.
