Είναι Ανεξάρτητες γιατί είναι απαλλαγμένες από ιεραρχική και διοικητική εποπτεία, ενώ διαθέτουν ανεξαρτησία λειτουργική και οργανική. Σε ό,τι αφορά τα µέλη, προβλέπεται βραχεία εντολή και θητεία µη ανανεώσιµη. Ο ιδιαίτερος τρόπος διορισµού τους, οι ασυλίες και τα ασυμβίβαστα στοχεύουν επίσης στην αποφυγή τυχόν πολιτικών εξαρτήσεων. Επιπλέον, ο ανεξάρτητος προϋπολογισµός διασφαλίζει την οικονοµική τους αυτοτέλεια, ενώ υπάγονται µόνο σε έλεγχο νοµιµότητας (δικαστικό έλεγχο). Είναι διοικητικές για τον λόγο ότι αν πρέπει για νομικούς λόγους να διακρίνουμε το δίκαιο σε δηµόσιο κι ιδιωτικό, οι ανεξάρτητες διοικητικές αρχές ανήκουν στον ευρύτερο χώρο του δημοσίου δικαίου και συγκεκριμένα στο χώρο της διοίκησης, χρηματοδοτούμενες από το δηµόσιο. Είναι Αρχές καθώς διαθέτουν την απαραίτητη για το χαρακτηρισµό τους ως αρχών οργανική ενότητα.
Με το άρθρο 101 Α.Σ. κατοχυρώθηκε η προσωπική και λειτουργική ανεξαρτησία των μελών των Ανεξάρτητων Αρχών και η διαδικασία εκλογής τους. Ωστόσο η πρόβλεψη αυτή αναφέρεται μόνο στις πέντε συνταγματικά κατοχυρωμένες Ανεξάρτητες Αρχές, μέσω του Συντάγματος του 2001 και αυτές είναι:
α) η Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων (άρθρο 9 Α. Σ.)
β) το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (άρθρο 15 § 2 Σ)
γ) η Αρχή Προστασίας του Απορρήτου των Τηλεπικοινωνιών (άρθρο 19 § 2 Σ)
δ) Το Ανώτατο Συμβούλιο Επιλογής Προσωπικού ΑΣΕΠ (άρθρο 103 § 7 Σ)
ε) ο Συνήγορος του Πολίτη (άρθρο 103 § 9 Σ)
Η επιλογή των μελών των Ανεξάρτητων Αρχών γίνεται εντός Κοινοβουλίου από την Διάσκεψη των Προέδρων, θεσμό ο οποίος προβλέπεται στον Κανονισμό της Βουλής και διαθέτει διακομματική σύνθεση. Η απόφαση της Διάσκεψης των προέδρων για την εκλογή των μελών των Ανεξάρτητων Αρχών λαμβάνεται, είτε ομόφωνα, είτε με την ειδική αυξημένη πλειοψηφία των 4/5 των μελών της. Εκτός από τον δικαστικό έλεγχο των πράξεων και αποφάσεων που εκδίδουν, ο Κανονισμός της Βουλής προβλέπει τον τρόπο άσκησης κοινοβουλευτικού ελέγχου για την δράση των Ανεξάρτητων Αρχών στο άρθρο 138Α. Έτσι, υφίστανται δύο μορφές ελέγχου, τον δικαστικό και τον κοινοβουλευτικό.
Εκτός από τις πέντε συνταγματικά προβλεπόμενες Ανεξάρτητες Αρχές, υπάρχουν και κάποιες άλλες, που προβλέπονται εκ του νόμου όπως: Η Επιτροπή Ανταγωνισμού, η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, η Εθνική Επιτροπή Τηλεπικοινωνιών ή Ταχυδρομείων, η Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, ο Συνήγορος του Καταναλωτή, η Εθνική Αρχή Καταπολέμησης της Νομιμοποίησης Εσόδων από Εγκληματικές Δραστηριότητες, η Ανεξάρτητη αρχή δημοσίων εσόδων, η Ελληνική στατιστική αρχή.
Δεν χωρά η παραμικρή αμφιβολία, ότι εκ του αποτελέσματος επιτελούν έργο ουσιώδες και στοχευµένο σε τοµείς στους οποίους το κράτος διαχρονικά έπασχε. Αναλαμβάνουν κατ’ αρχάς την ειδική διεκπεραίωση κρίσιµων πολιτικών θεµάτων που μπορεί να ανακύψουν, ενώ διασφαλίζουν την προστασία ουσιωδών συνταγματικών δικαιωµάτων, ειδικά σε µια εποχή όπου δικαιώματα καταπατώνται βάναυσα. Οι Ανεξάρτητες Αρχές διέπονται συν τοις άλλοις από ορισµένα ποιοτικά χαρακτηριστικά, που συχνά εκλείπουν ή είναι περιορισμένα στην κρατική διοίκηση, όπως είναι η ταχύτητα, η αποτελεσματικότητα, η απασχόληση ειδικευµένου προσωπικού, η διεπιστημονικότητα της αντιμετώπισης των ζητημάτων, η αξιοκρατία, η ατέλεια των παρεχόμενων υπηρεσιών, ο αντιγραφειοκρατικός τρόπος λειτουργίας, ο αυστηρός δικαστικός έλεγχος.
Από την άλλη κεντρικό σηµείο διαφωνιών γύρω από τις Α.∆.Α, υπήρξε το ζήτηµα της δημοκρατικής νομιμοποίησής τους, αλλά και το κατά πόσον πλησιάζουν τα όρια παραβίασης ουσιωδών Συνταγματικών ελευθεριών. Το ελληνικό σύνταγµα στηρίζεται στην αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, όπως προβλέπεται στο άρθρο 1. Αυτό σημαίνει ότι οι πολίτες αποτελούν την πηγή εκείνη μέσα από την οποία πηγάζουν οι τρεις εξουσίες (νοµοθετική, εκτελεστική, δικαστική). Το σύνταγμα στα άρθρα 4 και επόμενα μιλά για σεβασμό στην προσωπικότητα του ανθρώπου και ίση μεταχείριση όλων των Ελλήνων, έναντι του νόμου και αυτούς τους θεμελιώδεις κανόνες δεν δικαιούται να παραβιάσει καμία αρχή, στο όνομα της όποιας ανεξαρτησίας της. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει επιπλέον η γνώμη, που εκφράζουν αρκετοί θεωρητικοί του δικαίου, τονίζοντας την ανάγκη ύπαρξης και εφαρμογής της αρχής της νομιμότητας, η οποία επιβάλλεται να διέπει την οργάνωση και τη δράση της δημόσιας διοίκησης. Η αρχή της νομιμότητας όπως απορρέει από το Σύνταγμα έχει να κάνει με το γεγονός ότι καμία διοικητική δραστηριότητα ακόμη και αν προέρχεται από Ανεξάρτητη αρχή και με στόχο την εξασφάλιση της συνέχειας της διοικητικής αρχής στα όρια της συνταγματικής τάξης, δεν θα πρέπει να γίνεται κατά παρέκκλιση της νομιμότητας, μέσα στα Συνταγματικά όρια της.
Τέλος θα πρέπει να αναφέρουμε, ότι οι Ανεξάρτητες Αρχές οφείλουν να λογοδοτούν στην νομοθετική εξουσία και όχι την εκτελεστική. Παρόλ’αυτά η πρακτική έχει δείξει, ότι η εκτελεστική εξουσία ακόμα και σήμερα προσπαθεί με διαφορετικούς τρόπους να παρέμβει στο έργο τους. Το θέμα της ΕΛ.ΣΤΑΤ είναι χαρακτηριστικό με σημαντικά κατά καιρούς γεγονότα, που είχαν να κάνουν με τη δημοσιοποίηση αριθμών, αναφορικά με την ελληνική οικονομία. Είναι πασίδηλο, πως όταν οι ανεξάρτητες αρχές επιτελέσουν το έργο τους πραγματικά ‘’ανεξάρτητα’’, όπως γίνεται και εκτός Ελλάδος από αντίστοιχες αρχές, μόνο τότε τα αποτελέσματα θα είναι θετικά για το συμφέρον των πολλών.
Από τον Βάσο Καραμπίλια
* Ο Βάσος Π. Καραμπίλιας είναι δικηγόρος Αθηνών στο Αθλητικό Δίκαιο-MBA in Sports Management, επιστημονικός συνεργάτης στη Βουλή των Ελλήνων.
