Του Δρ Αργύρη Β. Ντόβα, τ. κλινικού Διευθυντή Παθολογίας
Εισαγωγή: Θόρυβος ονομάζεται ο ήχος, ο οποίος είναι ανεπιθύμητος, ενοχλητικός ή απλά δυσάρεστος για τον άνθρωπο.
Οι ήχοι γενικότερα υπήρξαν από αρχαιοτάτων χρόνων ένα μέσο έκφρασης και πληροφόρησης του ανθρώπου, σε σχέση με το περιβάλλον του. Στις σύγχρονες κοινωνίες, οι ήχοι αποτελούν πλέον σημαντικό μέσο έκφρασης, επικοινωνίας, διασκέδασης, εργασίας ή πληροφόρησης και συνιστούν αναπόσπαστο και μόνιμο μέρος της καθημερινής ζωής των ανθρώπων. Οι ευεργετικές τους ιδιότητες στις ανθρώπινες δραστηριότητες είναι εμφανείς. Όταν όμως οι ήχοι ξεπερνούν τα ανεκτά όρια και προσλαμβάνουν το χαρακτήρα του θορύβου, ερεθίζοντας την αίσθηση της ακοής, τότε αποτελούν ένα σημαντικό περιβαλλοντικό παράγοντα κινδύνου για τη Δημόσια υγεία με σοβαρές κοινωνικές, οικονομικές και αισθητικές προεκτάσεις. Επιστημονική μελέτη εκτιμά ότι η ηχορύπανση είναι η δεύτερη σοβαρότερη περιβαλλοντική αιτία προβλημάτων υγείας μετά την ατμοσφαιρική ρύπανση και επισημαίνει ότι το πρόβλημα του θορύβου δεν έχει συνειδητοποιηθεί ακόμα σε όλη του την έκταση.
Το πρόβλημα του θορύβου είναι κυρίως αποτέλεσμα μιας μη ορθολογικής οργάνωσης της βιομηχανικής παραγωγής, καθώς και συνέπεια μιας χαώδους πολεοδομικής ανάπτυξης. Η μεγάλη αύξηση των μέσων μεταφοράς, καθώς και η εγκατάσταση παραγωγικών δραστηριοτήτων ή και δραστηριοτήτων « αναψυχής » στις κατοικημένες περιοχές των μεγάλων πόλεων, οξύνουν το πρόβλημα της «ηχητικής ρύπανσης » και των επιδράσεών της στη σωματική και ψυχική υγεία των ανθρώπων, Επομένως, η αντιμετώπιση του θορύβου ή έστω ο περιορισμός του, πρέπει να αποτελούν έναν από τους πρωταρχικούς στόχους των πολιτισμένων κοινωνιών.
Κύρια χαρακτηριστικά του θορύβου: Τα κύρια φυσικά χαρακτηριστικά του θορύβου είναι η συχνότητα και η ένταση. Η συχνότητα ορίζει τον αριθμό των ολοκληρωμένων δονήσεων στη μονάδα του χρόνου και μετρείται σε κύκλους ανά δευτερόλεπτο ή Hertz (Hz).
Σαν ένταση ήχου ορίζεται το ποσό της ηχητικής ενέργειας, που διέρχεται από τη μονάδα επιφάνειας (η οποία βρίσκεται κάθετα στην ακτίνα μετάδοσης του ηχητικού κύματος ), στη μονάδα του χρόνου. Εκφράζεται σε Watt / m2.
Στην ακοολογία, ως μονάδα μέτρησης της ηχητικής έντασης χρησιμοποιείται το decibel (Db), το οποίο είναι λογαριθμική μονάδα και εκφράζει το επίπεδο της ηχητικής πίεσης. Οι μετρήσεις του θορύβου ιδιαίτερα στους εργασιακούς χώρους, γίνονται με κατάλληλα όργανα, τα οποία ονομάζονται «ηχόμετρα». Επίσης, για τη μέτρηση της «δόσης» του θορύβου χρησιμοποιείται κατάλληλο «ηχοδοσίμετρο», το οποίο προσδιορίζει το σύνολο της ηχητικής ενέργειας, που δέχεται κάποιος σε ορισμένο χρονικό διάστημα ( π.χ. κατά το ωράριο εργασίας του ).
Επιπτώσεις του θορύβου στην υγεία: Ο θόρυβος βλάπτει σοβαρά την υγεία του ανθρώπου και επηρεάζει τις καθημερινές του δραστηριότητες, όπως είναι: η εργασία, η φοίτηση στο σχολείο, η απασχόληση, καθώς και η χαλάρωση ή η διασκέδαση κατά τον ελεύθερο χρόνο του. Μόνο ο κυκλοφοριακός θόρυβος υπολογίζεται ότι βλάπτει την υγεία του ενός τρίτου των Ευρωπαίων πολιτών. Οι επιπτώσεις του θορύβου στον οργανισμό του ανθρώπου ταξινομούνται σε διαταραχές της ακοής και σε μη ακουστικές εκδηλώσεις.
α) Οι ακουστικές επιδράσεις του θορύβου χαρακτηρίζονται βασικά από τη βαρηκοΐα, η οποία αποτελεί μία από τις συχνότερες επαγγελματικές ασθένειες.
β) Οι μη ακουστικές επιδράσεις του θορύβου αφορούν κυρίως τα συστήματα του οργανισμού: νευρικό, κυκλοφορικό, γαστρεντερικό και ενδοκρινικό, καθώς και τις ψυχικές λειτουργίες Οι κύριες κλινικές εκδηλώσεις είναι οι εξής: Ωταλγία και ακροαστική κόπωση, ενόχληση, επιρροή στην κοινωνική συμπεριφορά (επιθετικότητα), παρεμπόδιση της επικοινωνίας μέσω της ομιλίας, διαταραχή του ύπνου με όλες τις επιβλαβείς συνέπειες σε βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη βάση, καρδιαγγειακές επιπτώσεις, ορμονικές αντιδράσεις με πιθανές συνέπειες στον ανθρώπινο μεταβολισμό και στο ανοσοποιητικό σύστημα, καθώς και μειωμένη απόδοση στην εργασία και στο σχολείο.
Οι πιο δραματικές και δυνητικά θανατηφόρες επιπτώσεις για την υγεία, αφορούν την καρδιά, καθώς η έκθεση σε δυνατό συνεχή θόρυβο μπορεί να προκαλέσει έμφραγμα του μυοκαρδίου. Εκτιμάται ότι περίπου 3.000 θάνατοι ετησίως στην Ευρώπη από εμφράγματα οφείλονται στο θόρυβο, ο οποίος προκαλεί αύξηση της πίεσης του αίματος και των ορμονών του“stress”.
Ορισμένες ομάδες το πληθυσμού είναι πιο ευπαθείς στις υψηλότερες στάθμες του θορύβου ( π.χ. υπερτασικοί, πάσχοντες από ψυχικά νοσήματα, νοσηλευόμενοι στα Νοσοκομεία κ.α. ).
Επιτρεπτά όρια θορύβου: Σύμφωνα με τον WHO, ο θόρυβος στο χώρο εργασίας, σε σταθερό επίπεδο, δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 85 decibel, ενώ στο χώρο του ύπνου, πάντα σε σταθερό επίπεδο, δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 30 decibel. Τα ανώτατα επιτρεπτά όρια θορύβου, ανάλογα με την περιοχή, είναι: α) Στις νομοθετημένες βιομηχανικές περιοχές, 70 Db. β) Στις περιοχές όπου επικρατεί το βιομηχανικό στοιχείο, 65 Db. γ) Στις περιοχές όπου επικρατεί εξ ίσου βιομηχανικό και αστικό στοιχείο, 55 Db και δ) Στις περιοχές όπου επικρατεί το αστικό στοιχείο, 50 Db.
Προληπτικά μέτρα κατά του θορύβου Τα εν λόγω μέτρα στοχεύουν:
α) στην προστασία της υγείας των εργαζομένων, που εκτίθενται σε ένα βεβαρημένο από το θόρυβο εργασιακό περιβάλλον και συνίστανται:
1) στην τεχνική πρόληψη, η οποία βασίζεται στην απομάκρυνση των γενεσιουργών αιτίων κινδύνου και στη μείωση του θορύβου στην πηγή του. Αυτό επιτυγχάνεται με την αντικατάσταση της θορυβώδους παραγωγικής διαδικασίας με άλλη λιγότερο θορυβώδη, την τήρηση των οδηγιών εγκατάστασης και συντήρησης των μηχανών, καθώς και τη μείωση της μετάδοσης του θορύβου, τόσο στην πηγή του όσο και στο περιβάλλον εργασίας.
2) Στην ιατρική και οργανωτική πρόληψη, η οποία βασίζεται: αφ’ ενός μεν σε οργανωτικές επεμβάσεις, που αποσκοπούν στη μείωση του χρόνου έκθεσης των εργαζομένων στον βλαπτικό παράγοντα, αφ’ ετέρου δε στην ιατρική παρακολούθησή τους, η οποία αποτελεί, εξ άλλου, και εργοδοτική υποχρέωση. β) Στον περιορισμό του περιβαλλοντικού θορύβου στις κατοικημένες περιοχές κατά τη διάρκεια της νύχτας στα 40 Db, σύμφωνα με Νόμο της Ε.Ε., ενώ τίθεται πλέον και θέμα ευρείας εφαρμογής ορισμένων προληπτικών μέτρων, όπως π.χ. η παραγωγή από την παγκόσμια βιομηχανία νέων, πιο αθόρυβων, μέσων μεταφοράς ( τρένων, αεροπλάνων, αυτοκινήτων ), η τοποθέτηση από τις αρμόδιες αρχές ηχοπετασμάτων - φραγμάτων κατά των θορύβων μεταξύ των οδών ταχείας κυκλοφορίας και των πέριξ σπιτιών και η χάραξη δρόμων όσο γίνεται μακρύτερα από κατοικημένες περιοχές. Τέλος, τίθεται θέμα χρήσης αθόρυβων ελαστικών στους τροχούς των οχημάτων, κατασκευής νέων ασφαλτοταπήτων με υλικά που μειώνουν το θόρυβο της κυκλοφορίας, καθώς και καθιέρωσης επιδότησης από το Κράτος σε όσους τοποθετούν διπλά τζάμια στα σπίτια και στα γραφεία τους.
