Του Δρ Αργύρη Β. Ντόβα, τ. Διευθυντή Β΄ Παθολογικής Κλινικής Γενικού Νοσοκομείου Λάρισας & Παθολογικής Κλινικής ΕΣΥ Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας
Η εργασία ενέχει ποικίλου βαθμού επιπτώσεις στην ψυχική και σωματική υγεία,. Η σχέση της εργασίας με την υγεία έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης από την αρχαιότητα. Ο πατέρας της Ιατρικής, ό Ιπποκράτης, περιέγραψε λεπτομερώς τη μολυβδίαση, που εμφάνιζαν οι σκλάβοι των ορυχείων. Ο Ηρόδοτος αναφέρει ότι οι εργάτες, που κατασκεύαζαν τις πυραμίδες στην Αίγυπτο, ετύγχαναν ειδικής ιατρικής φροντίδας και ειδικής διατροφής, δεδομένου ότι η εργασία, που επιτελούσαν για την κατασκευή ενός από τα πιο μνημειώδη αρχιτεκτονικά οικοδομήματα της αρχαιότητας, ήταν δύσκολη και εξουθενωτική, με την επιτέλεση μονότονων και επαναλαμβανόμενων χειρωνακτικών κινήσεων, που καταπονούσαν τους μυς και το σκελετό, κάτω μάλιστα από αντίξοες καιρικές συνθήκες.
Από την εποχή εκείνη, μέχρι σήμερα, έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια και παρά την εξάλειψη των εφιαλτικών συνθηκών εργασίας των περασμένων αιώνων, ακόμη και στις μέρες μας η εργασία εξακολουθεί να επιδρά στην υγεία μας με πολλούς τρόπους. Είναι δυνατόν να επηρεάζει τις φυσιολογικές λειτουργίες διαφόρων οργάνων, να επιδεινώνει υπάρχουσες παθολογικές καταστάσεις ή να προκαλεί σοβαρές βλάβες στον οργανισμό μας.
Πότε μια ασθένεια θεωρείται ότι οφείλεται στην εργασία : Όταν η συχνότητα με την οποία εμφανίζεται μία ασθένεια, σε μία ομάδα πληθυσμού, που ασκεί την ίδια εργασία, είναι μεγάλη, τότε η συγκεκριμένη ασθένεια ονομάζεται επαγγελματική. Οι επαγγελματικές ασθένειες εκδηλώνονται λόγω της συστηματικής έκθεσης των εργαζομένων σε διάφορους βλαπτικούς παράγοντες, που σχετίζονται με το αντικείμενο, τις συνθήκες και τον τόπο εργασίας.
Τα πιο συχνά επαγγελματικά νοσήματα στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι: οι μυοσκελετικές παθήσεις, το άσθμα, οι αλλεργίες και οι ψυχοσωματικές εκδηλώσεις. Επίσης, επιστημονικές μελέτες καταδεικνύουν ότι διάφορες μορφές καρκίνου σχετίζονται με το είδος της εργασίας, επειδή οι αιτίες, που τον προκαλούν, έχουν σχέση έμμεσα ή άμεσα με το εργασιακό περιβάλλον. Εκτιμάται, ότι οι πιο συχνές μορφές καρκίνου, είναι: ο καρκίνος: των πνευμόνων, της ουροδόχου κύστεως, του δέρματος και των οστών.
Επιδημιολογικά και στατιστικά στοιχεία: Ζοφερές είναι οι αλήθειες, που αποκαλύπτουν οι στατιστικές, πάνω σε θέματα υγείας στην εργασία, στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Υγεία στην Εργασία ( ΟSHA ), στην Ευρωπαϊκή Ένωση:
*Κάθε τρισήμισυ λεπτά πεθαίνει κάποιος από αιτίες σχετικές με την εργασία.
*142.400 άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο από επαγγελματικές ασθένειες.
* Έως και το 1/3 των θανάτων αυτών αποδίδεται σε επικίνδυνες ουσίες στο χώρο της εργασίας ( π.χ. στον αμίαντο αποδίδονται 21.000 θάνατοι ).
* Ένας στους τέσσερις εργαζόμενους υποφέρει από εργασιακό στρες
* Το ένα τρίτο των Ευρωπαίων εργαζομένων , δηλαδή, πάνω από 60 εκατομμύρια άτομα, είναι εκτεθειμένοι σε υψηλά επίπεδα θορύβου.
* Οι εργαζόμενοι, ηλικίας 18 - 24 ετών, έχουν τουλάχιστον 50 % περισσότερες πιθανότητες να νοσήσουν στο χώρο εργασίας.
Σύμφωνα με στοιχεία της Εurostat, στην Ευρώπη των δέκα πέντε, καταγράφηκαν τα εξής περιστατικά διαταραχής της υγείας, που αποδόθηκαν σε επαγγελματικά αίτια : α) 2.475.329 περιστατικά μυοσκελετικών παθήσεων, β) 846.310 περιπτώσεις άγχους, στρες και κατάθλιψης, γ) 354.954 περιστατικά αναπνευστικών παθήσεων, δ) 193.124 περιπτώσεις καρδιαγγειακών νοσημάτων, ε) 118.052 περιπτώσεις δερματικών παθήσεων και στ) 125.166 περιπτώσεις διαταραχών της ακοής
Αιτιολογικοί παράγοντες των ασθενειών, που σχετίζονται με την εργασία: Ποικίλοι παράγοντες (χημικοί, φυσικοί, βιολογικοί, εργονομικοί, ψυχολογικοί και κοινωνικοί) μπορούν να επηρεάσουν την υγεία των εργαζομένων. Οι ειδικοί επιστήμονες έχουν προσδιορίσει περίπου 100.000 χημικές ουσίες, 50 φυσικούς παράγοντες, 200 βιολογικούς, 20 αντενδεικνυόμενες εργονομικές συνθήκες εργασίας, καθώς και σημαντικό αριθμό επιβαρύνσεων, που συνδέονται με ψυχολογικά και κοινωνικά προβλήματα.
α) Χημικοί παράγοντες. Οι χημικές ουσίες, που χρησιμοποιούνται στο εμπόριο και στη βιομηχανία, ανέρχονται περίπου στις 100.000 και κάθε χρόνο προστίθενται μερικές εκατοντάδες νέες, από τις οποίες λίγες (ποσοστό 2 - 3 % ) είναι γνωστές για τη δράση τους. Η βλαπτική επίδραση των διαφόρων χημικών ουσιών είναι δύσκολο να προσδιορισθεί, καθ’ όσον οι επιπτώσεις τους καθίστανται εμφανείς μετά από μακρύ χρονικό διάστημα. Το γεγονός, εξ άλλου, ότι οι περισσότεροι εργαζόμενοι εκτίθενται ταυτόχρονα σε περισσότερες της μιας ουσίες, καθιστά τα πράγματα ακόμη πιο δύσκολα, καθ’ ότι συνήθως δεν είναι γνωστά τα πιθανά αποτελέσματα της συνδυασμένης έκθεσης σ’ αυτές τις ουσίες. Ωστόσο, εκτιμάται από τους ειδικούς, ότι η έκθεση σε μία σειρά από διάφορες ερεθιστικές ουσίες, - πολλές από τις οποίες έχουν και καρκινογόνες ιδιότητες -, βλάπτει σοβαρά την υγεία και ορισμένες φορές προκαλεί ακόμη και το θάνατο, ο οποίος κυρίως οφείλεται στον καρκίνο του πνεύμονα, στη λευχαιμία και στο μεσοθηλίωμα.
Τα συνηθέστερα νοσήματα, που οφείλονται στην επίδραση χημικών και διαφόρων άλλων ερεθιστικών ουσιών κατά τη διάρκεια της εργασίας, είναι: η πυριτίαση, οι βρογχοπνευμονικές παθήσεις, η χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ), η πνευμονοκονίωση, η βαρίττωση, η σιδήρωση, οι νεοπλασματικές παθήσεις των ανωτέρων αναπνευστικών οδών που προκαλούνται από σκόνη ξύλου, οι ρινίτιδες αλλεργικής φύσης, οι ινώσεις του υπεζωκότα, η πνευμονική ίνωση και ο καρκίνος των πνευμόνων από εισπνοή αμίαντου .
β) Φυσικοί παράγοντες. Οι επιβλαβέστεροι φυσικοί παράγοντες για την υγεία είναι: η ακτινοβολία, ο θόρυβος, οι κραδασμοί, η θερμοκρασία, καθώς και οι συνθήκες φωτισμού και εξαερισμού.
Ο κακός φωτισμός επηρεάζει την παραγωγικότητα των εργαζομένων, αλλά και την ποιότητα ζωής τους καθημερινά στην εργασία, προκαλώντας πονοκεφάλους, κόπωση στα μάτια, νευρική ένταση και αδιαθεσία.
Ο θόρυβος μπορεί να επηρεάσει την απόδοση των εργαζομένων, κυρίως εκείνων που επιτελούν εργασίες που απαιτούν συγκέντρωση ή λεπτούς χειρισμούς. Εργαζόμενοι, που είναι υποχρεωμένοι να υφίστανται καθημερινά, επί πολλές ώρες και επί πολλά χρόνια έντονο θόρυβο ( π.χ. κλαμπ, κέντρα διασκέδασης, οικοδομικές επιχειρήσεις ), υποφέρουν από πονοκεφάλους, ναυτίες, ιλίγγους, αϋπνίες, κόπωση, μείωση ευεξίας, νευρικά ξεσπάσματα και άλλες ψυχοσωματικές αντιδράσεις. Επί πλέον, οι εκτεθειμένοι στο θόρυβο επί χρόνια καταλήγουν σε απώλεια της ακουστικής οξύτητας. Ο θόρυβος διεγείρει το νευρικό σύστημα, αυξάνοντας την αρτηριακή πίεση, τους καρδιακούς παλμούς και τις αναπνοές, με αποτέλεσμα την εκδήλωση στρες.
Οι κραδασμοί και οι δονήσεις σε χώρους εργασίας από τη χρήση σφυριών, έμβολα μηχανών, κομπρεσέρ, μπαλτάδες, έλικες αεροσκαφών και άλλα παρόμοια μέσα, επιδρούν στη σωματική υγεία ( χέρια, μέση, πόδια ) και στην ψυχική υγεία των εργαζομένων, καθώς και στη μείωση της ακουστικής οξύτητας.
γ) Βιολογικοί παράγοντες. Οι διάφοροι μικροοργανισμοί ( κυρίως βακτήρια, μύκητες, παράσιτα ), που βρίσκονται στο εργασιακό περιβάλλον, μπορούν να προκαλέσουν ένα ευρύ φάσμα νοσημάτων ( π.χ. βρουκέλλωση, ιογενής ηπατίτιδα Β,C, φυματίωση, σαλμονέλλωση, αμοιβάδωση κτλ ).
δ) Ψυχοκοινωνικοί και κοινωνικοί παράγοντες. Οι εργασιακές σχέσεις, η κοινωνική αξιολόγηση, ο ρυθμός της εργασίας και οι υπερωρίες, θεωρούνται σημαντικές πηγές προβλημάτων, τόσο για τη σωματική, όσο και για την ψυχική υγεία των εργαζομένων.
Η επιτέλεση οιουδήποτε επαγγέλματος δεν στερείται του λεγόμενου εργασιακού στρες. Τα τελευταία χρόνια μάλιστα, δίδεται ιδιαίτερη έμφαση στη μελέτη των επιδράσεών του στην ανθρώπινη υγεία. γνωστού όντος, ότι το 50 % περίπου των εργαζομένων, στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης τουλάχιστον, απασχολείται σε μονότονες εργασίες, με αποτέλεσμα την επίταση του στρες.
Σύμφωνα με ειδική έρευνα στη Βρετανία, η καρδιά, τα αγγεία και το ανοσοποιητικό σύστημα, βάλλονται, κατά 68 % περισσότερο κατά το διάστημα της εργασίας, με αποτέλεσμα την πρόκληση καρδιακής προσβολής, την εκδήλωση επεισοδίων στηθάγχης και τη μείωση της άμυνας του οργανισμού, λόγω αλλαγής της χημείας του σώματος, εξ αιτίας της ψυχοκαταπόνησης που επιφέρει το εργασιακό στρες.
