Και για να μην ξεχνάμε, γιατί, όπως λέει ο Άγγελος Τερζάκης (…) Η μνήμη είναι χρέος», παραθέτουμε εδώ, εν συντομία, τις σημαντικότερες επιδημίες που έπληξαν την Ανθρωπότητα στο πέρασμα των αιώνων και τις προσπάθειες που κατέβαλαν φωτισμένοι επιστήμονες, μελετώντας επί χρόνια αυτά τα φαινόμενα, με αποτέλεσμα την εξαφάνισή τους.
Ο Άγγλος αγροτικός γιατρός Έντουαρντ Τζέννερ (1749-1823), που υπηρετούσε στη γενέτειρά του, το Γκλόστερ, παρατηρώντας επί είκοσι χρόνια τους αγελαδοτρόφους, καθώς και την αντίστασή τους (φυσική ανοσοποίηση) από προηγούμενες επιδημίες ευλογιάς, παρασκευάζει το εμβόλιο από το υγρό των φλυκταινών των αγελάδων που έπασχαν από δαμαλίτιδα (ευλογιά των αγελάδων) και το 1796, παρά τις αντιδράσεις, τις δυσπιστίες και τις επικρίσεις, κάνει τον πρώτο εμβολιασμό… Αυτό ήταν. Τότε γράφαμε ότι ο 18ος αιώνας θα μπορούσε να ονομασθεί αιώνας της ευλογιάς -αν και κάπως αυθαίρετο- αλλά και αιώνας της πρώτης σημαντικής νίκης της ιατρικής επιστήμης, μαζί και της Ανθρωπότητας…
Η ιστορία της πανώλης έρχεται από πολύ μακριά, αφού περιγράφεται από τον Θουκυδίδη, που έζησε την εποχή του λοιμού με τα χιλιάδες θύματα,· συνεχίζεται στα χρόνια του Ιουστινιανού, αφανίζει τον μισό πληθυσμό της Κωνσταντινούπολης, έρχεται στην περίοδο 1347-135, με τα ποντίκια, από τα βάθη της Ασίας κι αφήνει πίσω της εκατομμύρια νεκρούς στην Ευρώπη. Καταλήγει στις αρχές του 19ου αιώνα στην πατρίδα μας και χτυπάει την περιοχή της Θεσσαλίας, ανελέητα.
Στα μέσα του 17ου αιώνα μια επιδημία κίτρινου πυρετού, από τσίμπημα κουνουπιών, ενσκήπτει στην Αμερική, φτάνει στη Βραζιλία, περνάει απέναντι στην αφρικανική ήπειρο, ανεβαίνει απ` το Γιβραλτάρ στην Ευρώπη και …αναπαύεται εξαντλημένη. Το 1878, κατά τη διάρκεια του πολέμου της ανεξαρτησίας κατά των Ισπανών κατακτητών, ο κίτρινος πυρετός, μεταφέρεται με τους φυγάδες στη Ν. Ορλεάνη και καταλήγει στο Μέμφις του Μισισιπή με 20.000 νεκρούς. Το 1902, οι στρατιωτικοί γιατροί Ρηντ και Γκόργκας, απομονώνουν τον ιό και παρασκευάζουν το εμβόλιο, με το οποίο εμβολιάζονται χιλιάδες στρατιώτες και άλλοι πολίτες.
Και η χολέρα έχει κάνει την καριέρα της, αφού έρχεται κι αυτή από πολύ μακριά, κάπου στην Ινδία του ποταμού Γάγγη(1), η οποία, αφού πήρε τη ζωή χιλιάδων ανθρώπων, απλώθηκε απ` τους ταξιδιώτες. Στη χώρα μας, ιστορική έμεινε η χολέρα του 1853-1854, στον Πειραιά και την Αθήνα, που ήλθε στο λιμάνι του Πειραιά με τους Γάλλους στρατιώτες.
Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, με το «Βαρδιάνος στα Σπόρκα(2)» και ο Εμμανουήλ Λυκούδης, με το διήγημά του «Η Ξένη(3)του 1854», περιέγραψαν παραστατικότατα την επιδημία αυτή. Λέει ο Λυκούδης για την Ξένη, δηλαδή τη Χολέρα: (…) Ήταν γραφτό να στήσει στον άμοιρο, στον πολυβασανισμένο τούτο τόπο, το μαύρο σταντήρι της, στριγγλιάρα γύφτισσα η πρασινοκίτρινη αμαζόνα του θανάτου, άρχισε να δουλεύει αλύπητα από τις 17 Νοεμβρίου (…) Για πέντε ημέρες δεν ήταν πλειά επιδημία αυτή. Ήταν εξολοθρεμός· ολόκληρες γειτονιές στο ψυχομάχημα (…) Ω! Οι δύο φριχτές ημέρες, η 14η και η 15η Νοεμβρίου. Ο κόσμος έφευγε με ό,τι μέσο είχε (…) Τριάντα χιλιάδες ψυχές είχαν τότε αι Αθήναι. Δεν έμειναν στην πόλη περισσότερες από οκτώ. Μακριά, μακριά απ` το φαρμάκι, που ξερνάει ο ανασασμός της θεοκατάρατης «Ξένης»…
Το 1881, περισσότεροι από χίλιοι Αθηναίοι έχασαν τη ζωή τους από την επιδημία τύφου, που εμφανίστηκε από το πουθενά κι έφερε μαζί της και τη φυματίωση, για να συμπληρώσει την …καταστροφή. Το 1916, έχουμε την πανδημία της πολιομυελίτιδας, που χτύπησε χιλιάδες ανθρώπους, κυρίως, στην Αμερική. Η δεκαετία του 1950, οι ερευνητές Jonas Salk (Σώλκ) και Sabin, παρασκευάζουν το εμβόλιο και σήμερα η νόσος έχει εξαφανιστεί.
Η πανδημία της γρίπης που ξέσπασε κατά τη διάρκεια του Πρώτου παγκοσμίου πολέμου (1818-1819), και ονομάστηκε «ισπανική(4)», πήρε τη ζωή από τριάντα εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Τα σχολεία έκλεισαν, οι ιερείς δε λειτουργούσαν τις Κυριακές: «Λόγω της επιδημίας, η τελούμενη Α` λειτουργία, διακόπτεται μέχρι νεωτέρας ειδοποιήσεως», γράφει η ανακοίνωση που εκδόθηκε από το εκκλησιαστικό συμβούλιο του ναού του Παντοκράτορος των Πατρών.
Οι επιδημίες της ασιατικής γρίπης και της γρίπης του Χονγκ-Κονγκ, το 1949 και 1953, οδήγησαν το Ινστιτούτο Παστέρ στην παρασκευή του αντιγριπικού εμβολίου.
Οι επιδημίες της ιλαράς, έστειλαν στο θάνατο 2,5 εκατομμύρια ζωές κάθε χρόνο σε όλο τον κόσμο, πριν εμφανισθούν τα εμβόλια. Το ίδιο και η ελονοσία στον Α` παγκόσμιο πόλεμο, η φυματίωση…
Σ` αυτούς τους επιστήμονες-ήρωες (Τζέννερ, Παστέρ, Σώλκ κ.ά.), που αφιέρωσαν όλη τους τη ζωή στη μελέτη και την έρευνα για να ανακαλύψουν αυτά τα «αμυντικά όπλα» απέναντι στις επιθέσεις των επιδημιών, η Ανθρωπότητα, οφείλει αιώνιο σεβασμό κι ευγνωμοσύνη.
(1) «Κοιτίς της νόσου είναι αι Ινδίαι. Εκείθεν επεκτείνεται εφ` απάσης της επιφανείας της γήινης σφαίρας» εφημ. Μικρά 15/12/1910.
(2) Βαρδιάνος στα Σπόρκα. ιταλ. φύλακας στο λοιμοκαθαρτήριο
(3) Ξένη, γιατί ήλθε απ` έξω, από το εξωτερικό
(4) Μας ήλθε από την Αμερική, πέρασε στη Γαλλία, Ισπανία και πήρε ευρεία δημοσιότητα.
Βοηθήματα
ΠΑΠΥΡΟΣ-ΛΑΡΟΥΣ-ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ τ. 9ος 23ος σελ. 69,70,299
SIMON HARCOURT-SMITH. Ο κίτρινος πυρετός. Εικονογραφ. ιστ. τ. 101 11/1976 σελ. 75
Jean FEUVET. Ιστ. της Ιατρικής Ζαχαρόπουλος 1964
Αχιλ. Δ. Τζήμας. Η Χολέρα και τα κατ` αυτής μέτρα. Εφημ. ΜΙΚΡΑ 15/12/1910
ΕΜΜ. ΛΥΚΟΥΔΗΣ Διηγήματα, Η Ξένη του 1854 σελ. 57,59 Νεφέλη 1990
ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΙΡΟΦΥΛΑ. Η Αθήνα και οι Αθηναίοι 1834-1934 β` έκδοση σελ. 96
Του Τάσου Πουλτσάκη
