Του Κωνσταντίνου Πισσαρίδη, καρδιολόγου, Δρ Πανεπιστημίου Αθηνών
Η διακοπή του καπνίσματος είναι το μεγαλύτερο δώρο που μπορεί να προσφέρει κάποιος στον εαυτό του. Διακόπτοντας το τσιγάρο μειώνει πολύ τον κίνδυνο για έμφραγμα μυοκαρδίου, για αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, για καρκίνο του πνεύμονα, για χρόνια αναπνευστική πνευμονοπάθεια και για αποφρακτική αρτηριοπάθεια των κάτω άκρων. Πολλοί θέλουν να διακόψουν το τσιγάρο αλλά δεν μπορούν λόγω του ότι η νικοτίνη που περιέχεται σε αυτό είναι εθιστική-ναρκωτική ουσία.
Η εθιστική νικοτίνη είναι μια ουσία η οποία προκαλεί ευφορία, ελαφρά διέγερση και αύξηση της πνευματικής συγκεντρώσεως, μέσω ειδικών υποδοχέων του εγκεφάλου, που σε μικρές δόσεις, δεν προκαλεί αξιόλογες βλάβες στην υγεία. Η κοινωνία, οι κυβερνήσεις, θεωρούν ανεκτή τη χρήση της εθιστικής νικοτίνης. Το τσιγάρο, όμως, αποτελεί την χειρότερη-επιβλαβέστερη μέθοδο εισπνοής νικοτίνης, γιατί προσφέρει στον χρήστη και χιλιάδες τοξικές ουσίες (πάνω από 4.000). Από αυτές, τουλάχιστον 60 είναι καρκινογόνες.
Το 2003 ένας Κινέζος φαρμακοποιός, ο Hon Lik, βλέποντας τον καπνιστή πατέρα του να πεθαίνει από καρκίνο του πνεύμονα σκέφτηκε πώς να εφεύρει μια συσκευή για εισπνοή μόνο της νικοτίνης χωρίς τα υπόλοιπα χιλιάδες βλαβερά συστατικά του τσιγάρου. Έτσι εφηύρε-κατασκεύασε το ηλεκτρονικό τσιγάρο που περιλάμβανε ένα δοχείο με διάλυμα νικοτίνης και έναν πιεζοηλεκτρικό μηχανισμό δημιουργίας υπερήχων, ώστε να μετατρέπεται το διάλυμα, σε νέφος μικροσταγονιδίων ατμού για εισπνοή.
Αργότερα ο μηχανισμός δημιουργίας του “νέφους”, άλλαξε από πιεζοηλεκτρικός, σε σύρμα πυρακτώσεως που θερμαινόμενο με μπαταρία, ατμοποιεί το διάλυμα σε νέφος μικροσταγονιδίων. Σήμερα το διάλυμα εκτός από Νικοτίνη, περιέχει φυτική γλυκερίνη ή Propylene Glycol (προπυλενογλυκόλη) ή και τα δύο, νερό και εγκεκριμένα αρωματικά. Η νικοτίνη περιέχεται στο διάλυμα, σε διάφορες συγκεντρώσεις-πυκνότητες, π.χ. 8 ή 16 ή 24 mg/ml. Επίσης υπάρχει και διάλυμα χωρίς νικοτίνη.
Οι μηχανισμοί των ηλεκτρονικών τσιγάρων προέρχονται από πολλές διαφορετικές εταιρείες και δεν είναι ίδιοι, έτσι δεν έχουν την ίδια ακρίβεια και ασφάλεια. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ότι συχνά, δεν αντιστοιχεί η ποσότητα της νικοτίνης που αναγράφεται στο ανταλλακτικό δοχείο, με αυτήν που περιμένει κανείς να βρίσκεται σε μια εισπνοή του ηλεκτρονικού τσιγάρου. Γι’ αυτό αναμένεται στο μέλλον να επιβληθεί ένας ενιαίος μηχανισμός ατμοποιήσεως, παγκοσμίως. Επίσης το ανταλλακτικό δοχείο πρέπει να ελέγχεται για προσμίξεις άλλων ουσιών και να περιέχει ακριβώς ότι αναγράφεται σ’ αυτό.
Η εισπνεόμενη προπυλενογλυκόλη ή/και φυτική γλυκερίνη που περιέχονται στο ηλεκτρονικό τσιγάρο έχουν εγκριθεί σαν συστατικά τροφίμων και φαρμάκων. Μπορούν μόνο να προκαλέσουν ερεθισμό των αεραγωγών οδών, εισπνεόμενα. Για τα εγκεκριμένα αρωματικά, δεν ξέρουμε ακριβώς τι συμβαίνει σε μακροχρόνια εισπνοή τους (πιθανότατα, δεν προκαλούν βλάβη) στην υγεία εκτός από την Diacetyl (που βρέθηκε ότι σε εργαζόμενους σε βιοτεχνίες που χρησιμοποιούν αυτή την ουσία προκαλεί βρογχιολίτιδα), γι’ αυτό οι περισσότερες εταιρείες δεν την χρησιμοποιούν πια. Στον “ατμό” του ηλεκτρονικού τσιγάρου περιέχονται ελάχιστες ποσότητες βαρέων μετάλλων (κυρίως νικελίου, μολύβδου, καδμίου), που προέρχονται από το σύρμα πυρακτώσεως και τις μεταλλικές συγκολλήσεις του. Οι συγκεντρώσεις αυτές είναι παρόμοιες με αυτές σε εισπνεόμενο διάλυμα νικοτίνης (Goniewicz et al, T.C. on line-6/3/2013) Η πιθανή βλάβη από τα εισπνεόμενα μικροσωματίδια των βαρέων μετάλλων, αν υπάρχει, θα φανεί μετά από πολλά χρόνια χρήσης του ηλεκτρονικού τσιγάρου. Οι νιτροζαμίνες, καρκινογόνες ουσίες του τσιγάρου, υπάρχουν μερικές φορές και στο ηλεκτρονικό τσιγάρο, από προσμίξεις, αλλά σε ποσότητα πολύ μικρότερη του ενός χιλιοστού της ποσότητας που υπάρχει στο τσιγάρο. Οι καρκινογόνοι πολύκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες και το μονοξείδιο του άνθρακα, (αέριο δηλητήριο που συνδέεται στέρεα με την αιμοσφαιρίνη, δημιουργώντας την άχρηστη ανθρακυλαιμοσφαιρίνη και μειώνοντας την χρήσιμη αιμοσφαιρίνη), που υπάρχουν στο τσιγάρο, δεν ανευρίσκονται στο ηλεκτρονικό τσιγάρο. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο, είναι πολύ ασφαλέστερο του τσιγάρου.
Μέχρι σήμερα το ηλεκτρονικό τσιγάρο δεν έχει εγκριθεί από τον Αμερικανικό Οργανισμό Φαρμάκων (FDA) ούτε τον Ελληνικό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΟΦ) σαν μέθοδος για την διακοπή του καπνίσματος. Να σημειωθεί ότι υπάρχει μεγάλη ανησυχία όσον αφορά τη χρησιμοποίηση του ηλεκτρονικού τσιγάρου, από μαθητές, λόγω του κινδύνου εθισμού τους στη νικοτίνη, γι’ αυτό είναι επιτακτικό να υπάρχουν κυρώσεις, σε όσους ενδεχομένως το πουλούν σε ανηλίκους. Το FDA, εκτιμά ότι υπάρχει επίσης πρόβλημα διπλής χρήσης (dual use), δηλαδή μερικοί το ξεκινούν για να διακόψουν το τσιγάρο, δεν το καταφέρνουν και συνεχίζουν και με τα δύο. Βέβαια, αν κάποιος καταφέρει να καπνίζει τα μισά μόνο τσιγάρα, όφελος έχει, γιατί επιτυγχάνει να μειωθεί στο μισό η ποσότητα των εισπνεόμενων βλαβερών συστατικών (πάνω από 4000 όπως προαναφέρθηκε), ενώ η συνολική (κλασσικού και ηλεκτρονικού τσιγάρου) εισπνεόμενη ποσότητα νικοτίνης είναι ίδια ή λιγότερη. Ο ΕΟΦ θεωρεί σαν φάρμακο τα ανταλλακτικά των ηλεκτρονικών τσιγάρων που περιέχουν νικοτίνη και τα έχει απαγορεύσει. Η Ευρωπαϊκή Ένωση με πρόσφατη οδηγία δεν τα θεωρεί ότι υπάγονται στα φάρμακα και τα επιτρέπει με μέγιστη όμως ποσότητα νικοτίνης τα 20 mg/ml υγρού, φτάνει να μην αναγράφουν ότι βοηθούν στην διακοπή του καπνίσματος.
Να σημειωθεί ότι οι μεγαλύτερες Αμερικανικές εταιρείες καπνού εξαγοράζουν συνεχώς τις βιοτεχνίες – βιομηχανίες παραγωγής ηλεκτρονικού τσιγάρου, προσδοκώντας αύξηση των κερδών από αυτό, σε περίπτωση μείωσης των κερδών τους από τις πωλήσεις των κλασσικών τσιγάρων (Circulation 2014:129:1972-1986).
Από το FDA και τον ΕΟΦ έχουν εγκριθεί για την διακοπή του τσιγάρου φάρμακα όπως η Varenicline (Champix) που είναι μερικώς αγωνιστής υποδοχέων νικοτίνης, στον εγκέφαλο. Επίσης η Bupropion που είναι αντικαταθλιπτικό φάρμακο (λιγότερο αποτελεσματική, συγκριτικά με τη Varenicline). Τα ανωτέρω φάρμακα μειώνουν τα συμπτώματα στερήσεως από την διακοπή του κλασσικού τσιγάρου. Ξεκινά κάποιος που θέλει να διακόψει το τσιγάρο τη Varenicline και σε 14 μέρες σταματά να καπνίζει. Σε άλλους 2,5 μήνες σταματά το φάρμακο. Να σημειωθεί ότι κανένα φάρμακο, δεν στερείται παρενεργειών (πιθανώς διαταραχές συμπεριφοράς, αυτοκτονικές ιδέες και ναυτία). Η επιτυχία της στο 6μηνο, είναι περίπου 2,5 φορές, μεγαλύτερη από του ψευδοφαρμάκου. (jama:2014 311:193-194 8/1/2014 Kate Cahill et al). Στην ίδια δημοσίευση, ο συνδυασμός αυτοκόλλητων νικοτίνης με τη Varenicline είχε περίπου 3πλάσια αποτελεσματικότητα των ψευδοφαρμάκων.
(Για τους μη γιατρούς, πάντα συγκρίνεται η αποτελεσματικότητα και οι παρενέργειες ενός φαρμάκου με ένα ψευδοφάρμακο).
Επίσης έχουν εγκριθεί για τη διακοπή του τσιγάρου, αυτοκόλλητα ή τσίχλες νικοτίνης που με την προοδευτική- διαδοχική χρήση μορφών με μικρότερη ποσότητά της, βοηθούν να μην παρουσιαστεί το σύνδρομο στερήσεώς της (π.χ. αυτοκόλλητο 15 mg για 15 μέρες, μετά των 10 mg για άλλες 15 μέρες και τέλος των 5 mg για 2 μήνες) . Η νικοτίνη που υπάρχει σε αυτά είναι μικρής ποσότητας και έτσι δεν προκαλεί αξιόλογες βλάβες. Η πιθανότητα επιτυχίας, δηλαδή διακοπής του καπνίσματος στο 6μηνο από την έναρξη της χρήσης του αυτοκόλλητου, είναι σχεδόν διπλάσια (1,8 φορές μεγαλύτερη) συγκριτικά με του ψευδοφαρμάκου (jama:2014 311:193-194 8/1/2014 Kate Cahill et al). Δεν έχουμε ενδείξεις ότι αυτά προκαλούν έμφραγμα.
Μια πρόσφατη, η πιο αξιόπιστη μέχρι στιγμής, τυχαιοποιημένη, ελεγχόμενη μελέτη από τη Νέα Ζηλανδία (theLancet 382,1629-1637, 16/11/2013 C. Bullen et al) μελέτησε ανθρώπους που ήθελαν να διακόψουν το τσιγάρο και τους χώρισε σε 3 ομάδες. Η πρώτη ομάδα, 289 άτομα, χρησιμοποιούσε ηλεκτρονικό τσιγάρο με ποσότητα 16 mg/ml. Η δεύτερη ομάδα, 295 άτομα, χρησιμοποιούσε αυτοκόλλητα νικοτίνης με ποσότητα 21 mg/ 16 ώρες. Η τρίτη ομάδα, 73 άτομα, χρησιμοποιούσε ηλεκτρονικό τσιγάρο με μηδέν νικοτίνη. Η μελέτη διήρκησε 3 μήνες. Έξι μήνες από την έναρξη της μελέτης, η αποχή από το τσιγάρο ήταν 7,3 % - 5,8% - 4,1 % αντίστοιχα. Τα αποτελέσματα αυτά δεν ήταν στατιστικώς σημαντικά. Όμως επιτεύχθηκε από σημαντικό αριθμό ατόμων, το 57 % των ατόμων της πρώτης ομάδας, το 41 % των ατόμων της δεύτερης ομάδας και το 45 % των ατόμων της τρίτης ομάδας. μείωση του αριθμού των καπνιζομένων τσιγάρων στά μισά και λιγότερα.
Κατά τη γνώμη μου, ίσως ο καλύτερος τρόπος για να διακόψει ένας καπνιστής το τσιγάρο είναι με την ταυτόχρονη χρησιμοποίηση τριών μεθόδων.
α) Της Varenicline (ή της Bupropion) και διακοπή του τσιγάρου 14 μέρες μετά την έναρξή της,
β) Την τοποθέτηση αυτοκολλήτων νικοτίνης, τη μέρα διακοπής του καπνίσματος και
γ) Τη έναρξη χρήσης ηλεκτρονικού τσιγάρου χωρίς νικοτίνη, πάλι τη μέρα διακοπής του καπνίσματος. Το τελευταίο χρειάζεται για να παραμείνει η τελετουργία – διαδικασία της τοποθέτησης του τσιγάρου στο στόμα και της βαθειάς εισπνοής του, που είναι από μόνη της εθιστική συνήθεια (ίσως θυμίζει το βύζαγμα της μάνας). Εννοείται ότι πρέπει να γίνει μελέτη με μεγάλο αριθμό ατόμων, για να φανούν τα αποτελέσματα, έξη μήνες μετά.
