Σήμερα θα αναφερθούμε σ` ένα άλλο φαινόμενο ομαδικής παράκρουσης, που συνέβη στην «ασχημάτιστη» ακόμα Β. Αμερική του τέλους του 17ου αιώνα, λίγο-πολύ άγνωστο, όμως, πολύ γνωστό από το θεατρικό έργο του Άρθουρ Μίλλερ, «Οι Μάγισσες του Σάλεμ»(1).
Ενώ στην Ευρώπη (κυρίως Ιταλία, Γαλλία), τα φώτα της Αναγέννησης έδιωχναν τα σκοτάδια των προκαταλήψεων και της καθυστέρησης, στην Αγγλία του 17ου αιώνα, η «μακρά τυραννία» του βασιλιά Καρόλου Α`, ο εμφύλιος βασιλικών-κοινοβουλευτικών, οι επιδημίες πανώλης και ευλογιάς και η μεγάλη πυρκαγιά που κατέκαψε το μισό Λονδίνο, έδιωξαν, για να γλυτώσουν, ένα μεγάλο αριθμό Άγγλων, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στον Ν. Κόσμο, για ένα νέο ξεκίνημα.
Οι 20.000 Άγγλοι άποικοι, που μετανάστευσαν στην Αμερική, - επί συνόλου 250.000 Άγγλων - τον 17ο αιώνα, - ήταν σχεδόν όλοι τους Προτεστάντες-Πουριτανοί(2) και λόγω αυτής της διαφορετικότητας στο θρήσκευμα, δημιούργησαν τις δικές τους Κοινότητες στη Μασαχουσέτη, με πρωτεύουσα τη Βοστώνη. Οι άποικοι αυτοί, εργατικοί και φιλοπρόοδοι - αν και αυστηρά συντηρητικοί - ίδρυσαν το 1636, το πρώτο ιδιωτικό Κολλέγιο (αργότερα Πανεπιστήμιο) της Αμερικής, το φημισμένο Χάρβαρντ(3), στο Καίμπριτζ (Kambridge), Βιβλιοθήκες, Λέσχες Πολιτισμού κ.ά.
Με την άφιξή τους, οι Άγγλοι άποικοι ήλθαν σε επαφή με τους φιλήσυχους ιθαγενείς της περιοχής, οι οποίοι βοήθησαν τους ξένους στο στήσιμο των οικισμών, στο ψάρεμα και στην καλλιέργεια της γης, ενώ άλλοι, αγόραζαν απ` τους ινδιάνους γουναρικά, κυρίως δέρματα κάστορα, τα οποία έστελναν στην Αγγλία, δυναμώνοντας έτσι το εμπόριο και άλλων προϊόντων, όπως καπνά, βαμβάκι, ρύζι. Όταν τα εργατικά χέρια δεν έφταναν για τις ανάγκες των φυτειών, έπαιρναν σκλάβους από τη Δ. Αφρική και τα νησιά του Ατλαντικού, που τους προμήθευαν δουλέμποροι.
Η υπερβολική αυστηρότητα των ηθών και της θρησκευτικής τάξης, που έφεραν την κοινωνική απομόνωση, η στενή σχέση, ακόμα και η συμβίωση με ιθαγενείς και κάποια κρούσματα ευλογιάς που εμφανίστηκαν σε νέους αποίκους, άρχισαν να λειτουργούν ως μηχανισμοί τρόμου και δημιουργίας φαντασιώσεων, στις κλειστές κοινότητες των Πουριτανών. Οι υποβόλιμες νεαρές γυναίκες, ήταν τα κύρια πρόσωπα που δέχτηκαν και απορρόφησαν όλη αυτή την φοβογόνο αρνητική ενέργεια, η οποία, στην κορύφωσή της αναστάτωσε την μικρή κοινωνία της εποχής.
Όταν με τα χρόνια, οι Άγγλοι άποικοι απέκτησαν μεγάλες εκτάσεις γης και οι ιθαγενείς διώχνονταν απ` τα εδάφη τους, οι συχνές συγκρούσεις και αψιμαχίες, έγιναν ανοιχτός πόλεμος που κορυφώθηκε το 1670.
Την Άνοιξη του 1692 στο σπίτι του Αιδεσιμότατου Σαμουήλ Πάρρις, στη μικρή πόλη του Σάλεμ της Μασαχουσέτης, όλοι είναι αναστατωμένοι. Η πεντάχρονη μαύρη σκλάβα της οικογένειας, η Τιτούμπα, από τα νησιά Μπαρμπέιντος της Καραϊβικής, μπαινοβγαίνει στα δωμάτια ανήσυχη και ρωτάει τον κύριό της: «Η Μπέττη μας δεν θα πεθάνει;… Δεν θα πεθάνει;»… Η 10χρονη Μπέττη ξαπλωμένη, δεν επικοινωνεί.. λεκτικά, ευρισκόμενη σε υστερική κρίση (υστερική κατατονία)… Τα μεσάνυχτα της προηγούμενης, η Μπέττη και η 17χρονη εξαδέλφη της Αμπιγκαίηλ, θεάθηκαν, κατά τον αυτόπτη μάρτυρα, «να χορεύουν μαζί με την Τιτούμπα, σα δαιμονισμένες και να καλούν τα πνεύματα να κατεβούν…» Αυτό ήταν. Η διάδοση έγινε με αστραπιαία ταχύτητα. Πολλοί έκαναν λόγο για δαίμονες και σατανάδες, που τρύπωσαν στη μικρή τους πόλη. «Η Τιτούμπα, η ινδιάνα σκλάβα, ξέρει τον τρόπο να μιλάει με τους πεθαμένους», έλεγαν, κι έτρεχαν να κρυφτούν. Όσοι γιατροί κι αν κλήθηκαν, όλοι αποφάνθηκαν - αφού πρώτα εξέτασαν τα κορίτσια,- ότι πρόκειται για υπερφυσική νόσο, και ένας, ότι τα κορίτσια είναι …δαιμονισμένα.
Όταν το γεγονός πήρε έκταση και βγήκε απ` τα «ψηλά τείχη» του Σάλεμ, προκάλεσε την επέμβαση της Δικαιοσύνης. Οι ανακρίσεις άρχισαν αμέσως με αθρόες προσαγωγές και συλλήψεις. Από το σημείο αυτό αρχίζει το «κυνήγι των μαγισσών», ενώ η Τιτούμπα, ομολογεί, πως «όλα ξεκινούν από μένα, αρκετοί είχαν συμμαχήσει με τον …διάβολο». Στη δίκη που ακολούθησε, η απόφαση ήταν οδυνηρή για τη μικρή κοινωνία του Σάλεμ. Σε θάνατο με απαγχονισμό καταδικάστηκαν 14 γυναίκες και 6 άνδρες, πολλοί φυλακίστηκαν και αρκετοί πέθαναν στη φυλακή, ενώ άλλοι 150, περίμεναν να δικαστούν. Να σημειωθεί πως οι καταδότες - όπως σε όλες τις εποχές - απαλλάχτηκαν από τις κατηγορίες..
Ο Κυβερνήτης της Μασαχουσέτης και ο Δήμαρχος του Σάλεμ, βλέποντας τις συνέπειες που θα είχε η παράταση και η υπέρμετρη αυστηρότητα των δικαστικών αρχών, ανέστειλαν τη λειτουργία των δικαστηρίων και χορήγησαν χάρη στους αναμένοντες να δικαστούν.
Η καταπάτηση της ελευθερίας της έκφρασης των πολιτών και η ακατανόητη δικαστική απόφαση, έμεινε στην ιστορία ως ένα από μνημεία ανελευθερίας και αυταρχικής διοίκησης από την πλευρά της κρατικής εξουσίας.
(1) Σάλεμ (Salem) Πόλη των ΗΠΑ, πρωτεύουσα του Όρεγκον.
(2) Πουριτανοί. Μέλος της θρησκ. κίνησης του πουριτανισμού (αυστηρότητα ηθών, συντηρητισμός)
(3) Χάρβαρντ (John Harvard). Ο πρώτος ευεργέτης του Κολλεγίου Χάρβαρντ.
Βοηθήματα
Γ.Ν. Παπαδημητρίου. Σύγχρονος Ψυχιατρική Παρισιάνος 1975
Κ. Γεωργουσόπουλος. Από τον Μίλλερ στον Μύλλερ Πατάκης 3. 1997
Άρθουρ Μίλλερ. Δοκιμασία (Οι μάγισες του Σάλεμ) μετ. Αλ. Σολωμού Δωδώνη
Μεγάλη Ιστορική Εγκυκλοπαίδεια τ. 6ος Μοντέρνοι καιροί
Εγκυκλ. λεξικό ΠΑΠΥΡΟΣ – LAROUSSE ΤΟ ΒΗΜΑ
