Ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος συναντάται σε όλες τις ηλικιακές ομάδες με κύρια αιτία, σε άτομα ηλικίας άνω των 30 ετών, τη στεφανιαία νόσο, ενώ στις ηλικίες κάτω των 30 ετών, οι κύριες αιτίες συνοψίζονται στην ύπαρξη κληρονομικών καρδιαγγειακών νοσημάτων.
Καρδιακή ανακοπή είναι η αιφνίδια διακοπή της καρδιακής λειτουργίας, η οποία μπορεί να είναι αναστρέψιμη, αν υπάρξει άμεση παρέμβαση, ενώ οδηγεί εκ του ασφαλούς στο θάνατο χωρίς ιατρική παρέμβαση.
Η σοβαρότητα του προβλήματος του αιφνιδίου θανάτου, ως προβλήματος δημόσιας υγείας, είναι αυτονόητη, αλλά η συχνότητά του δεν είναι απόλυτα γνωστή. Στις ΗΠΑ εκτιμάται ότι 600.000 περίπου άτομα πεθαίνουν αιφνιδιαστικά κάθε χρόνο, ενώ στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι 3.000 έως 7.000 άνθρωποι χάνουν ξαφνικά τη ζωή τους σε ένα επεισόδιο ελάχιστου χρόνου. Το σημαντικό στην προκειμένη περίπτωση είναι ότι, έτσι ξαφνικά, δεν πεθαίνουν μόνο άτομα που έχουν καρδιολογικό ιστορικό ( π.χ. έμφραγμα μυοκαρδίου ), αλλά και άτομα τα οποία δεν είχαν ποτέ εμφανίσει καρδιολογικό πρόβλημα.
Αίτια αιφνιδίου θανάτου: Τα αίτια αιφνίδιου θανάτου μπορεί να είναι καρδιακά ή εξωκαρδιακά. Τα καρδιακά αίτια μπορεί να είναι στεφανιαία ή μη στεφανιαία. Αναλυτικότερα, στα κυριότερα αίτια αιφνιδίου καρδιακού θανάτου περιλαμβάνονται: α) οι μυοκαρδιοπάθειες (υπερτροφικές, διατατικές), β) οι μυοκαρδίτιδες, γ) οι συγγενείς ανωμαλίες των στεφανιαίων αρτηριών, δ) το σύνδρομo Μαrfan, ε) η στένωση του ισθμού της αορτής, στ) η στένωση της αορτικής βαλβίδας, ζ) η αρρυθμιογόνος δυσπλασία της δεξιάς κοιλίας, η) η πρόπτωση της μιτροειδούς βαλβίδας, θ) το σύνδρομο προδιέγερσης (WPW), ι) το σύνδρομο μακρού QT και κ) οι χειρουργηθείσες κυανωτικές συγγενείς καρδιοπάθειες .
Οι παραπάνω παθήσεις, με την προσεκτική καρδιολογική εξέταση, τη λήψη ιστορικού και τη διενέργεια εργαστηριακού ελέγχου (ηλεκτροκαρδιογράφημα, υπερηχογράφημα καρδιάς, 24/ωρη καταγραφή καρδιακού ρυθμού κατά Ηolter και δοκιμασία κόπωσης), στη μεγάλη τους πλειονότητα μπορούν να διαγνωσθούν.
Ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος νέων ανθρώπων, είναι ένα σπάνιο μεν, αλλά τραγικό γεγονός, το οποίο έχει οδυνηρές συνέπειες για την οικογένεια του θανόντος και το άμεσο περιβάλλον του. Στις περιπτώσεις, μάλιστα, όπου ο αιφνίδιος θάνατος συμβαίνει κατά τη διάρκεια αθλητικών δραστηριοτήτων και αφορά αθλητές, που κατά τεκμήριο θεωρούνται πρότυπα υγείας, η είδηση του συμβάντος αυτού προσλαμβάνει μεγάλη δημοσιότητα και προκαλεί πανικό και σύγχυση στον κόσμο.
Σημαντικό ποσοστό των καρδιακών νοσημάτων, που προκαλούν αιφνίδιο θάνατο σε άτομα νεαρής ηλικίας, σχετίζεται με την ύπαρξη γενετικών ανωμαλιών. Έχουν, μέχρι τώρα, περιγραφεί πάνω από 40 γενετικά νοσήματα της καρδιάς. Τα εν λόγω νοσήματα στην πλειονότητά τους μπορούν να διαγνωσθούν , τόσο κλινικά όσο και γενετικά. Με τη βοήθεια του γενετικού ελέγχου ακόμη και σιωπηλές ή υποκλινικές μορφές τέτοιων νοσημάτων μπορούν να διαλευκανθούν.
Η κληρονομικότητα των παθήσεων αυτών είναι αποδεδειγμένη σε πολλές περιπτώσεις. Είναι γνωστή σειρά γονιδίων, η μετάλλαξη των οποίων μπορεί να προκαλέσει καρδιακά νοσήματα. Ο προσεκτικός έλεγχος των μελών μιας οικογένειας, η οποία επλήγη από αιφνίδιο θάνατο μέλους της, όχι μόνο βοηθά στο να αισθάνονται ασφαλή τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας, αλλά συμβάλλει και στη σωστότερη διάγνωση.
Πρόληψη αιφνιδίου θανάτου: Η πρόληψη του αιφνιδίου θανάτου, κυρίως στους νέους, αποτελεί σημαντική πρόκληση για την ιατρική κοινότητα και τη δημόσια υγεία. Στα άτομα, που πεθαίνουν αιφνιδίως, η υποκείμενη καρδιακή νόσος μπορεί να είναι γνωστή, αλλά η ώρα και ο τρόπος του θανάτου, είναι απρόβλεπτα.
Δοθέντος ότι ο μαζικός έλεγχος του γενικού πληθυσμού είναι πρακτικά αδύνατος, κρίνεται επιτακτικό να επιτελείται λεπτομερής κλινικός και εργαστηριακός έλεγχος (ηλεκτροκαρδιογράφημα, υπερηχογράφημα καρδιάς, Holter ρυθμού, ηλεκτροφυσιολογικός έλεγχος), τουλάχιστον των ατόμων, που ανήκουν στις ομάδες υψηλού κινδύνου. Ομάδες υψηλού κινδύνου θεωρούνται: 1) Οι άνθρωποι που εμφανίζουν καρδιακά συμπτώματα, 2) οι οικογένειες που έχουν πληγεί από αιφνίδιο θάνατο μέλους τους, 3) οι οικογένειες που έχουν μέλη με κληρονομικό καρδιαγγειακό νόσημα και 4) οι αθλητές με επιδόσεις υψηλού επιπέδου ανταγωνιστικών αθλημάτων.
Η κλινική εμπειρία, που αποκτήθηκε από ερευνητικές μελέτες στη Βρετανία, την Ιταλία , αλλά και στην Ελλάδα, έδειξε ότι ο συστηματικός καρδιολογικός έλεγχος και η έγκαιρη εξειδικευμένη ιατρική παρέμβαση, μπορούν να οδηγήσουν σε αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος των υποκρυπτόμενων καρδιοπαθειών στους πάσχοντες και στις οικογένειές τους, με αποτέλεσμα την πρόληψη, σε σημαντικό βαθμό, του αιφνιδίου θανάτου, που σχετίζεται με στις παθήσεις αυτές. Η προσέγγιση πραγματοποιείται κυρίως με: α) τον συστηματικό έλεγχο των ομάδων υψηλού κινδύνου, β) τη σωστή και έγκαιρη αναγνώριση και διάγνωση των ασθενών στο γενικό πληθυσμό και γ) τον έλεγχο των οικογενειών τους.
Στα πλαίσια της πρόληψης, όσοι έχουν γνωστό καρδιολογικό πρόβλημα, ιδιαίτερα εκείνοι που έχουν ιστορικό εμφράγματος του μυοκαρδίου ή εγκεφαλικού επεισοδίου, πρέπει να αποφεύγουν τις έντονες συγκινήσεις, το “stress” και την υπερβολική σωματική κόπωση, γιατί εκτίθενται στον κίνδυνο του αιφνιδίου θανάτου.
Η διάγνωση των διαφόρων καρδιακών παθήσεων, λόγω της ποικιλομορφίας τους, δεν είναι πάντα εύκολη και συχνά προϋποθέτει τη συμμετοχή εξειδικευμένων ιατρικών κέντρων με υψηλό επίπεδο γνώσης και εμπειρίας στο αντικείμενο. Η θεραπεία, πολλές φορές περίπλοκη και εξειδικευμένη, εξατομικεύεται και προσαρμόζεται στον κάθε ασθενή. Το ευχάριστο μήνυμα είναι ότι πολλά μπορούν να επιτευχθούν στις μέρες μας στον τομέα της αντιμετώπισης των συμπτωμάτων και των επιπλοκών, αλλά και στην πρόληψη του κινδύνου αιφνίδιου θανάτου. Η προσπάθεια πρέπει να ξεκινάει πάντα με τη σωστή ενημέρωση του πληθυσμού και των γιατρών όλων των ειδικοτήτων, ιδιαίτατα των καρδιολόγων, όταν πρόκειται για εξειδικευμένα καρδιολογικά θέματα.
Συμπερασματικά, ο αιφνίδιος θάνατος είναι ένα καταστροφικό γεγονός, το οποίο μπορεί συμβεί σε άτομα κάθε ηλικίας με φυσιολογική καρδιά, ακόμη και σε αθλητές με επιδόσεις υψηλοτάτου επιπέδου. Ο αιφνίδιος θάνατος συνήθως οφείλεται είτε σε καρδιακά ( υποκείμενη καρδιοπάθεια, η οποία είχε παραμείνει αδιάγνωστη ) είτε σε εξωκαρδιακά αίτια (π.χ. κληρονομική προδιάθεση, οπότε υφίσταται κίνδυνος και σε ασυμπτωματικά μέλη της οικογένειας). Ο συστηματικός καρδιολογικός έλεγχος και η έγκαιρη εξειδικευμένη ιατρική παρέμβαση στα άτομα υψηλού κινδύνου, μπορούν να προλάβουν το δραματικό γεγονός του αιφνιδίου θανάτου.
* Ο Δρ Αργύρης Ντόβας είναι τ. Διευθυντής Β’ Παθολογικής Κλινικής Γενικού Νοσοκομείου Λάρισας & Παθολογικής Κλινικής ΕΣΥ Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας
