* Από την Ευαγγελία Ρουκά
«Κοινωνικός αποκλεισμός», «Περιθωριοποίηση», «Στιγματισμός», «Κοινωνικό στίγμα», «Απομόνωση», «Ανθρώπινα δικαιώματα» και πολλές άλλες εκφράσεις-έννοιες απασχολούν την παγκόσμια κοινότητα. Η περιθωριοποίηση είναι μία πολυδύναμη έννοια με πολλές παραμέτρους που συνδέονται με ανθρώπους, κοινωνικές ομάδες και έθνη. Εν προκειμένω, θα περιοριστώ στον κοινωνικό αποκλεισμό των ατόμων με Ψυχικές διαταραχές.
Όλοι γνωρίζουμε ότι ο κοινωνικός θάνατος των ψυχιατρικά ασθενών προηγείται του βιολογικού. Είναι ένα εξαιρετικά σύνθετο φαινόμενο που περιβάλλει ως απειλή τόσο το υποκείμενο, όσο και την κοινωνία γενικότερα. Άλλωστε, υπάρχει συνυπευθυνότητα του πολίτη και της κοινωνικής ομάδας στα πλαίσια της διαμόρφωσης και ολοκλήρωσης του όποιου κοινωνικού μορφώματος. Τα κοινωνικά προβλήματα είναι μορφώματα, δηλαδή μέρος της συλλογικής πραγματικότητας, μάλιστα ανεξάρτητα από τη θέση της σπουδαιότητάς τους στην κλίμακα αξιολόγησης, που τα τοποθετεί η όποια χωροχρονικά ορισμένη κοινωνία.
Ιστορικά παραδείγματα δεκαετιών δείχνουν ότι για να αλλάξει η κοινωνία γενικότερα θα πρέπει τα άτομα να αλλάξουν αντιλήψεις, να ελέγξουν ξανά τις συνειδήσεις τους. Πώς, όμως, οι άνθρωποι θα αλλάξουν τον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς τους; Πώς θα καταστεί δυνατή η αποδοχή των ανθρώπων με σοβαρές ανεπάρκειες ή μειονεξίες; Πώς θα σταματήσουμε να αντιμετωπίζουμε τους Ψυχιατρικά πάσχοντες με φόβο και προκατάληψη, εμείς οι πολιτισμένοι, οι άνθρωποι της Δύσης, που απέχουμε μακράν του Μεσαίωνα; Η περιθωριοποίηση και ο αποκλεισμός της διαφορετικότητας χρειάζεται μία πολιτική η οποία θα βασίζεται στην αρχή της ίσης μεταχείρισης των μορφών ζωής. Αυτό σημαίνει ότι οι άνθρωποι δικαιούνται δημόσιας αναγνώρισης γι’ αυτό που πραγματικά είναι και πράττουν και όχι με βάση τις ιδιομορφίες της ζωής τους.
Σήμερα, στην Ευρωπαϊκή Ένωση νόμοι κατά της διαφορετικότητας υπάρχουν, και όμως όλοι ενδόμυχα ξέρουμε ότι ο φόβος για τον Ψυχικά ασθενή σοβεί. Τα τελευταία 20 περίπου χρόνια, και στην πατρίδα μας γίνονται πολλές προσπάθειες από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, σε συνεργασία με το Υπουργείο Υγείας, τους αρμόδιους φορείς και τους Επαγγελματίες Ψυχικής Υγείας, ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης των πολιτών για τους ψυχιατρικά πάσχοντες, με διάφορα προγράμματα αγωγής κοινότητας. Δημιουργήθηκαν δομές αποκατάστασης χρόνιων ψυχωσικών στα πλαίσια της Ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Ο ασθενής πλέον αντιμετωπίζεται ως ένα μέλος του κοινωνικού συνόλου και όχι ως ξεκομμένο μέρος του. Βεβαίως, όλη αυτή η προσπάθεια έχει αποδώσει, αλλά ακόμη το φαινόμενο του κοινωνικού «στίγματος» ενδημεί.
Στο σημείο αυτό θα ήταν χρήσιμο να αναφερθώ στο θέμα της συνυπευθυνότητας της πολιτείας, του ίδιου του ανθρώπου που νοσεί, του κοινωνικού σώματος, του καθενός ξεχωριστά. Υποχρέωση της πολιτείας είναι να παρέχει όλο εκείνο το νομικό πλαίσιο και να το επιβάλλει σε όσους ασκούν επιχειρηματική δράση συνδεόμενη με την Ψυχική Υγεία, ώστε τα άτομα με ψυχικά νοσήματα και γενικότερα τα ΑμΕΑ να μην αποκόπτονται από το κοινωνικό γίγνεσθαι, αλλά να προσφέρουν σύμφωνα με τις δυνατότητες τους στα υπόλοιπα μέλη της κοινωνίας, με βάση τις ανάγκες τους. Αλλά και το άτομο που νοσεί θα πρέπει να αποδεχτεί τις ευκαιρίες που του παρέχει το πλαίσιο των σημερινών κοινωνικών δυνατοτήτων, με τη βοήθεια ασφαλώς των ειδικών αλλά και ενδεχομένως της οικογένειάς του. Η κοινωνική βοήθεια κρίνεται σκόπιμο να μην περιορίζεται στη διατροφή και στην κηδεμόνευση, αλλά να ενεργοποιεί το ίδιο το άτομο προς την αυτοεξυπηρέτηση και την ουσιαστική του ένταξη στον κοινωνικό ιστό.
Το πιο σημαντικό, όμως, και πιο «ισχυρό» απ’ όλα είναι η συνειδητοποίηση της προσωπικής ευθύνης από τον καθένα μας ξεχωριστά, απ’ όποια θέση και με όποιον ρόλο έχουμε στην κοινωνική ζωή μας. Η καθολική καλλιέργεια είναι αυτή που θα μας κάνει ν’ αντισταθούμε σε κάθε φαινόμενο απαξίωσης ή υποτίμησης αυτών των ανθρώπων. Ως εκ τούτου, γονείς, εκπαιδευτικοί, δημοσιογράφοι, αλλά και επαγγελματίες Ψυχικής Υγείας απαιτείται ν’ αποτελούν πρότυπα ανθρωπιστικής συμπεριφοράς. Η τελευταία, ασφαλώς, στηρίζεται στον χαρακτήρα του κάθε ανθρώπου, όμως επιβάλλεται και η κατάλληλη εκπαίδευσή του.
Στην Ελλάδα της κρίσης, του ατομικισμού και της ψυχρής εκλογίκευσης των πάντων, επιβάλλεται η αναζωογόνηση της Δημοκρατίας, που αποτελεί στην ουσία της τρόπο ζωής και υπαγορεύει την ισοτιμία και ελευθερία των ατόμων-πολιτών. Το προσφυγικό πρόβλημα των τελευταίων μηνών απέδειξε πως οι Έλληνες δεν έχουν απωλέσει την ανθρωπιά τους. Γι’ αυτό, ο καθένας ξεχωριστά και όλοι μαζί ας βάλουμε ένα λιθαράκι, ώστε να αποδεχτούμε τη διαφορετικότητα, όποια κι αν είναι αυτή, και τελικά να αλλάξουμε τη λανθασμένη νοοτροπία μας, που απομονώνει ανθρώπους …συνεπώς, τον εαυτό μας!
* Η Ευαγγελία Ρουκά είναι ψυχολόγος, επιστημονικά υπεύθυνη του
Ξενώνα «Αργίσσα» και των Διαμερισμάτων Αποκατάστασης Χρόνιων Ψυχωσικών του Π.Γ.Ν.Λ.-Γ.Ν.Λάρισας «Κουτλιμπάνειο & Τριανταφύλλειο»
