Στις 18 Δεκεμβρίου κλείνει ένας κύκλος, μια ιστορία, ένα μεγάλο έργο για την πόλη: ο λόγος για το Αρχαίο Θέατρο Λάρισας. Οι εργασίες που ολοκληρώνονται έχουν να κάνουν με την τελευταία του ένταξη στο ΕΣΠΑ και την παράδοσή του από την επιστημονική επιτροπή που το διαχειρίζεται στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας. Πρόεδρος της επιτροπής είναι ο Αθανάσιος Τζιαφάλιας, ο αρχαιολόγος που έχει συνδέσει το όνομά του με την ανάδειξη του μνημείου.
Με αφορμή την ολοκλήρωση του προγράμματος ο κ. Τζιαφάλιας προχωρά σε έναν απολογισμό του έργου αποκατάστασης και ανάδειξης του Αρχαίου Θεάτρου, αποκαλύπτοντας συγχρόνως νέα ευρήματα, που προσθέτουν στην ιστορία της πόλης.
Επιγραμματικά αναφέρεται ότι το έργο με τίτλο «Συντήρηση, αποκατάσταση και ανάδειξη του Αρχαίου Θεάτρου Λάρισας Δ΄φάση» εντάχθηκε στο ΕΣΠΑ με απόφαση του υπουργείου Πολιτισμού τον Απρίλιο του 2011. Είχαν προηγηθεί άλλες εργασίες από το Β΄και Γ΄ΚΠΣ.
Σύμφωνα με τον πρόεδρο της επιτροπής «ο αρχικός προϋπολογισμός του έργου ήταν 3 εκ. ευρώ. Με απόφαση του υπουργείου Ανάπτυξης τον Αύγουστο του 2014 μειώθηκε κατά 1 εκ. ευρώ. Αναγκαστήκαμε να προβούμε σε τροποποιήσεις και να προσαρμοστούμε στον προϋπολογισμό, με το ίδιο φυσικό αντικείμενο».
Το έργο ξεκίνησε στις 13 Νοεμβρίου 2011 και είχε ημερομηνία λήξης την 31η Οκτωβρίου 2015. «Με τελευταίες ενέργειες που έγιναν δόθηκε παράταση μέχρι τις 18 Δεκεμβρίου 2015 από εκεί και πέρα κλείνει το έργο, παραδίδεται στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας και καταργείται η επιτροπή. Από άποψη απορροφητικότητας βρισκόμαστε στο 97,5%».
Στην επιτροπή που διαχειρίζεται το έργο συμμετέχουν ως πρόεδρος Αθανάσιος Τζιαφάλιας με τον τίτλο του επίτιμου προϊσταμένου του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, αρχαιολόγος. Βασιλική Ανδρύμη επίτιμη προϊσταμένη διεύθυνσης του υπουργείου Πολιτισμού. Γεώργιος Σμύρης αρχιτέκτονας καθηγητής του πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Ανθή Ευσταθίου αρχαιολόγος τότε ήταν προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας και τώρα προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Μαγνησίας. Αικατερίνη Πλασταρά προϊσταμένη της Εφορείας Νεότερων Μνημείων Θεσσαλίας με έδρα τον Βόλο. Επιβλέπων μηχανικός του έργου και τεχνικός ασφαλείας έχει οριστεί με απόφαση του υπουργείου ο Δημήτρης Καραγκούνης αρχιτέκτονας μηχανικός δημόσιος υπάλληλος εν ενεργεία και ανήκει οργανικά στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας, προϊστάμενος των τεχνικών έργων της ΕΦΑΛΑΡ.
«Όλα τα μέλη είναι διακεκριμένες προσωπικότητες και έχουν δημιουργήσει ένα μεγάλο αρχαιολογικό έργο στη ζώνη ευθύνης τους. Να ξεκαθαρίσουμε ότι οι θέσεις στην επιτροπή είναι άμισθες», επισημαίνει ο Αθανάσιος Τζιαφάλιας.
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΕΡΓΟ
Το Αρχιτεκτονικό και Αρχαιολογικό μέρος τους έργου, το ανέλαβαν από κοινού ο Θανάσης Τζιαφάλιας με τον Δημήτρη Καραγκούνη. «Σε ένα με δύο χρόνια θα έχει ολοκληρωθεί η συγγραφή του επιστημονικού έργου» υπογραμμίζει, για να μιλήσει στη συνέχεια με τα καλύτερα λόγια για τον συνεργάτη του: «Ο κ. Καραγκούνης είναι ο πιο ειδικός άνθρωπος για αυτή τη θέση. Η μελέτη που υλοποιείται τώρα για τις κλίμακες πέρασε με πολλούς επαίνους από το Ανώτατο Αρχαιολογικό Συμβούλιο. Περιλαμβάνει ένα τεράστιο αναστηλωτικό έργο που δεν ξέρω αν υπάρχει άλλος καλύτερος οδηγός».
Από την άλλη πλευρά ο κ. Τζιαφάλιας ήρθε στη Λάρισα το 1975. «Όταν ήρθα στη Λάρισα είδα την προϊστολογία όλης της Θεσσαλίας. Περίπου πενήντα επιγραφές της παλιάς αρχαιολογικής επιτροπής ήταν πεταμένες πίσω από το Μπεζεστένι. Τότε άρχισα εκστρατεία στους αρχαιολογικούς χώρους. Μάζεψα μέσα στην καριέρα μου, των 37 χρόνων που υπηρέτησα στο δημόσιο περίπου 6.000 επιγραφές. Το μεγαλύτερο έργο μου είναι το Αρχαίο Θέατρο της Λάρισας, πάνω στο οποίο δουλεύω εδώ σαράντα χρόνια και οκτώ χρόνια ως συνταξιούχος αφιλοκερδώς. Για την ανάδειξή του κατεδαφίσαμε δύο πολυκατοικίες και 28 οικοδομήματα. Συνολικά δηλαδή τριάντα ακίνητα, μαζί με το ρολόι της πόλης ενώ διώξαμε περισσότερα από 20.000 κυβικά μπάζα», μας λέει για να προσθέσει συγκινημένος: «Εβγαλα ένα μνημείο από τα σίδερα, το μπετόν και τα θεμέλια των οικοδομών. Κατέστησα ένα μεγαλειώδες μνημείο. Πήραμε έναν λιθοσωρό και τον κάναμε μνημείο».
ΤΟ ΘΕΑΤΡΟ
Ο κ. Αθανάσιος Τζιαφάλιας με αφορμή την ολοκλήρωση των εργασιών μέσω και του ΕΣΠΑ παρουσιάζει την ιστορία του έργου. «Οι 4 έως 5 σειρές εδωλίων, οι χαμηλότερες δηλαδή είναι άθικτες από την αρχαιότητα. Με βεβαιότητα το λέω ότι μπορούν να καθίσουν άνθρωποι για να παρακολουθήσουν παραστάσεις, τώρα που αποκαθίστανται οι κλίμακες. Οι σειρές αυτές είχαν καλυφθεί από μπάζα που είχαν ρίξει οι Οθωμανοί τον 16ο αιώνα όταν έφτιαχναν το Μπεζεστένι, αλλά και με τα κρημνίσματα των τοίχων από την παλαιοχριστιανική βυζαντινή. Το υπόλοιπο τμήμα του θεάτρου από την 5η σειρά και πάνω ήταν ορατό και τον 19ο αιώνα. Από εκείνη την εποχή και έπειτα ήταν αρκετά διαδεδομένη στην Ελλάδα η ανεύρεση μολύβδου. Τα εδώλια είχαν έναν σιδερένιο σύνδεσμο ο οποίος ήταν στερεωμένος με μόλυβδο. Αυτό ήταν και το κομμάτι που αφαιρούσαν. Τοποθετούσαν στη συνέχεια όπως – όπως τα εδώλια με αποτέλεσμα να χαλάσει η γεωμετρία του μνημείου και να έχουμε σήμερα αυτούς τους κυματισμούς. Το μεγάλο μας πρόβλημα. Επίσης, πολλά από τα εδώλια βρέθηκαν πεταμένα αρχικά είχαμε μιλήσει για σεισμό, δεν ισχύει κάτι τέτοιο είναι από αυτή τη διαδικασία ανεύρεσης μολύβδου που κάποιοι τα κατρακυλούσαν. Μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας έγινε ο δρόμος.
Το 1924 με την ανταλλαγή των πληθυσμών αντιμετωπίστηκε πρόβλημα εγκατάστασης, με αποτέλεσμα να χωριστεί σε οικόπεδα και να αρχίσει η ανοικοδόμηση. Καταρχήν με ισόγεια και η μεγάλη καταστροφή άρχισε το 1960 με τις πολυκατοικίες και τις βαθιές θεμελιώσεις.
Έχω γράψει έξι βιβλία και κάπου 250 πραγματείες σε ελληνικά και ξένα περιοδικά. Αφήνω πίσω μου ένα έργο και είμαι περήφανος για αυτό, που δεν έφαγα ψωμάκι από το δημόσιο αλώβητα. Οι επιγραφές που πέρασαν από τα χέρια μου φτάνουν τις 7000».
Η ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΔΕΥΑΛ
Ο κ. Τζιαφάλιας αναφέρεται και στο θέμα της ΔΕΥΑΛ. Στην εξαγγελία που είχε γίνει επί δημοτικής αρχής Τζανακούλη ότι «θα δίνονταν στο θέατρο 500.000 ευρώ ετησίως». Αυτό όμως δεν ευοδώθηκε, ενώ όπως σημειώνει και ο ίδιος «δεν είχαμε πάρει κανένα χαρτί ως επιτροπή. Ενημερωθήκαμε από τον τύπο για αυτή τη χρηματοδότηση. Ο τότε δήμαρχος προσπαθούσε να τροποποιήσει το νόμο. Ο οποίος απαγόρευε δημοτικές επιχειρήσεις να χρηματοδοτούν το δημόσιο. Τελικά τους τελευταίους μήνες τροποποιήθηκε ο νόμος. Τα λεφτά αυτά δεν δόθηκαν ποτέ στο Θέατρο. Εκείνο όμως που θέλω να διευκρινίσω και πρέπει να γίνει σαφές, είναι για τη διαδικασία των χορηγιών. Για να δοθούν χρήματα από χορηγίες για ένα έργο, το ποσό αυτό πάει στο υπουργείο Πολιτισμού, γίνεται η διάθεση στο έργο και η διαχείριση γίνεται με τον νόμο περί δημοσίου λογιστικού. Δεν είναι όπως ήταν παλιά, που έπαιρνε κάποιος μια χορηγία και τη χρησιμοποιούσε όπως αυτός φανταζόταν καλύτερα».
Παράλληλα, ο κ. Αθανάσιος Τζιαφάλιας αναφέρεται και στο θέμα των προσλήψεων υποστηρίζοντας ότι «ο νόμος του Τζανή Τζανετάκη που έδινε τη δυνατότητα στους προέδρους των επιτροπών να προσλαμβάνουν τους κατάλληλους έχει καταργηθεί και τώρα προσλαμβάνονται οι εργαζόμενοι με βάση τη μοριοδότηση». Για την κριτική που δέχτηκε σε ό,τι αφορά τον καθαρισμό των μαρμάρων υποστηρίζει ότι «τα εδώλια ήταν μαυρισμένα από τους ρύπους των αυτοκινήτων. Βρήκαμε τρόπο χωρίς χημικά με ένα ειδικό σαπούνι από την Ιταλία να καθαρίσουν. Η αρχαιολογική δουλειά δεν πληρώνεται με το μέτρο. Είναι δουλειά αργή. Εάν κολλήσει ένα μάρμαρο και έχει τιτάνιο δεν το ξεκολλάς από τη μια στιγμή στην άλλη χωρίς να κάνεις ζημιά. Έχει ψυχική δοκιμασία αυτό το έργο γιατί είναι μέσα στο κέντρο της πόλης. Έχουν γίνει 8000 μεταφορές μαρμάρων προκειμένου αυτά να καθαριστούν. Μάλιστα από το καλοκαίρι που ξεκίνησε να δουλεύει ο γερανός –υπήρξε καθυστέρηση εξαιτίας των ενστάσεων- έγιναν 2500 μεταφορές. Όπως και με το εργατικό δυναμικό ενώ από εδώ η απόφαση της επιτροπής έφυγε στις 6 Ιουνίου, αυτή εγκρίθηκε στις 24 Αυγούστου».
Σε ό,τι αφορά την ολοκλήρωση των κλιμάκων αυτές αναμένεται να ολοκληρωθούν μέσα στις επόμενες ημέρες καθώς απομένουν μόλις τρεις.
Από την πλευρά του ο αρχιτέκτονας Δημήτρης Καραγκούνης ξεκαθαρίζει ότι «στόχος ήταν να μην επιβαρυνθεί το δημόσιο. Εκμεταλλευτήκαμε μόνο ευρωπαϊκά κονδύλια, ενώ τις μελέτες τις συντάσσαμε μόνοι μας. Και στα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης αλλά και τώρα στο ΕΣΠΑ είμαστε το καλύτερο έργο αφού ολοκληρώσαμε το φυσικό μας αντικείμενο, υπερβήκαμε τους δείκτες, και είμαστε εντάξει και στην απορρόφηση».
ΟΙ ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ
Μέσα από τις επιγραφές του Αρχαίου Θεάτρου παρουσιάζεται η ελληνιστική και ρωμαϊκή ιστορία της Λάρισας και της Θεσσαλίας γενικότερα. Διαπιστώνουμε για πρώτη φορά το εύρος του λεγόμενου Κοινού των Θεσσαλών, το οποίο έφτανε μέχρι την πόλη Σκάρφεια που είναι κοντά στην Αταλάντη και μέχρι την Υπάτη. «Υπάρχουν θέσεις που αφορούν εκπροσώπους πόλεων που συμμετείχαν στη μεγάλη γιορτή “Ελευθέρια”, που γίνονταν στους ελληνιστικούς χρόνους στη Λάρισα. Ήταν κάτι αντίστοιχο με τους Ολυμπιακούς Αγώνες που γίνονται στην Ολυμπία. Οι αθλητές που συμμετείχαν στα “Ελευθέρια” έρχονταν από μακρινές πόλεις όπως της Μικράς Ασίας και της Νότιας Ιταλίας. Ήταν αγώνες αρματοδρομίας, αγώνες με ταύρους. Οι αγώνες αρματοδρομίας γίνονταν στον Ιππόδρομο. Παράλληλα, γίνονταν πνευματικοί αγώνες, μουσικοί, ρητορικοί, απαγγελίας. Οι αγώνες αυτοί γίνονταν στο Β΄Αρχαίο Θέατρο», εξηγεί ο Αθανάσιος Τζιαφάλιας για να συμπληρώσει: «Συγκινούμαι όταν ταυτίζω επιγραφές οι οποίες μας κάνουν να αγγίζουμε την ιστορία της πόλης. Για παράδειγμα ο μεγάλος ποιητής Κικέρων ήρθε και κάθισε στο θέατρο της Λάρισας. Τελευταία εντοπίσαμε μια επιγραφή πραγματικά συγκινητική. Ιερομνήμονες από το πανίσχυρο μαντείο των Δελφών είχαν τη θέση τους κατά την τέλεση των αγώνων που γίνονταν μέσα στο χώρο του θεάτρου. Όπως είναι αγώνες μονομαχίας, παλαίστρας κατά την υστεροελλαδική και ρωμαϊκή περίοδο. Για να στείλει το μαντείο των Δελφών ιερομνήμονες, εκπροσώπους του δηλαδή στη Λάρισα εκείνη την περίοδο σημαίνει ότι είχε οικονομική άνθιση, ήταν μια πόλη ονομαστή. Για αυτό ο Οκταβιανός Αύγουστος την είχε χαρακτηρίσει το 10 μ.Χ. σεβαστή πόλη, ονομαστή δηλαδή πόλη.
Αυτή είναι σε γενικές γραμμές η αξία του μνημείου αυτού. Αυτή είναι η ιστορία της πόλης. Είμαι βέβαιος πια εκεί που αναφέρει ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά “Δέστε το παράδειγμα της Λάρισας που έχει γνωρίσει την ελεύθερη αγορά από την εμπορική αγορά”, και αναζητούσαμε όλα αυτά τα χρόνια πού είναι αυτή η ελεύθερη αγορά, γιατί δεν μνημονεύεται από τις αρχαιότητες το Αρχαίο θέατρο. Εξηγείται τώρα καθώς το Αρχαίο Θέατρο ήταν η ελεύθερη αγορά, ήταν χώρος περιπάτου για τους αρχαίους Λαρισαίους. Ένας λόγος που γίνεται ο ξύλινος διάδρομος ήταν και αυτός. Θέλουμε να επαναφέρουμε την κινητικότητα μέσα στο μνημείο όπως στα αρχαία χρόνια. Ήταν σημείο συνάντησης των νέων».
Ο ξύλινος διάδρομος θα τοποθετηθεί πίσω από τη σκηνή και θα φτάνει μέχρι την κλίμακα στη δυτική πάροδο. Οι επισκέπτες θα έχουν τη δυναντότητα να κατεβαίνουν και μετά να μπαίνουν στην ορχήστρα. Η ολοκλήρωσή του αναμένεται μέσα στο επόμενο δεκαπενθήμερο.
Ο ΙΠΠΟΔΡΟΜΟΣ
Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω κατά τα «Ελευθέρια» διεξάγονταν και αρματοδρομίες, οι οποίες όπως ήταν αναμενόμενο δεν γίνονταν μέσα στο θέατρο αλλά στον Ιππόδρομο. Για πρώτη φορά στοιχεία μαρτυρούν ότι ο Ιππόδρομος της Λάρισας ήταν εκεί που βρίσκεται σήμερα το γήπεδο Αλκαζάρ. Σύμφωνα με επιγραφή, μαρτυρά ότι το γήπεδο Αλκαζάρ κρύβει από κάτω τον αρχαίο Ιππόδρομο, που σύμφωνα με τους αρχαιολόγους αυτός θα έχει καταστραφεί μετά τη θεμελίωση του γηπέδου.
Παράλληλα, σύμφωνα με άλλη επιγραφή το θεσσαλικό ιππικό φαίνεται ότι βρίσκονταν στο Λιβαδάκι στο ρέμα του Χατζηχαλάρ. «Όλος αυτός ο χώρος ήταν που εκτρέφονταν τα άλογα του λαρισαϊκού ιππικού. Οι στρατώνες θα μπορούσε να πει κανείς», τονίζει ο κ. Τζιαφάλιας και προσθέτει περιγράφοντας το σημείο ότι «εκεί βρέθηκαν τεράστιοι ογκόλιθοι οι οποίοι δεν είχαν καμιά ιδιαίτερη κατασκευή σε μια σειρά χιλιομέτρων. Εκεί ο επικεφαλής των Γάλλων επιστημόνων εντόπισε μια παλιά επιγραφή. Εγώ έχω το αρχαιολογικό δεδομένο, εκείνος το επιγραφικό».
Στις πρόσφατες διαπιστώσεις ανήκουν και τα δύο γυμνάσια που φαίνεται ότι είχε η πόλη. Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο το πρώτο ήταν για την εκπαίδευση των νέων στα γράμματα και βρισκόταν στη σημερινή πλατεία Λαού ενώ το δεύτερο που είναι άγνωστη η τοποθεσία του είχε να κάνει με τη στρατιωτική εκπαίδευση.
Κλείνοντας ο αρχαιολόγος Αθανάσιος Τζιαφάλιας τον σύντομο απολογισμό του έργου δεν διστάζει να δηλώσει για ακόμα μια φορά «παρών», τονίζοντας πως «αν με χρειαστούν βεβαίως και θα προσφέρω τις υπηρεσίες μου».
Ζωή Παρμάκη
