«Προσπαθώντας να συνθέσω με τη φαντασία μου χαρούμενες εικόνες χριστουγεννιάτικων αναμνήσεων, μήπως ξεστρατίσω τη σκέψη από την οικονομική «περιχαράκωση» των ημερών, ανέσυρα από την παιδική μου ηλικία ραγισμένες, μικρές νοσταλγικές στιγμές... Τότε που άκουγα από τη δασκάλα μου να μας διαβάζει, με ευλάβεια και μυσταγωγία, διηγήματα από το μακρινό παρελθόν. Τις περιπέτειες της «θεια-Αχτίτσας», στη «Σταχομαζώχτρα» και τα καμώματα του «μαστρο- Παύλου» στα «Χριστούγεννα του τεμπέλη». Μέσα από τη γνήσια ελληνική ατμόσφαιρα, στα έργα αυτά του Α. Παπαδιαμάντη, δοξάζονταν ο καθημερινός άνθρωπος με όλα τα πάθη και τις αδυναμίες του. Αθάνατα διηγήματα για όλες τις ηλικίες που μοσχοβολούσαν παράδοση και υπερέβαιναν τη δεδομένη ηθογραφία της εποχής, στιγματίζοντας την κοινωνική αδικία και ανισότητα με χαρακτήρες που ξεχείλιζαν από απλότητα, ανθρωπιά, καλοσύνη. Ακόμα θυμάμαι τη μορφή του «Γιάννη του Βλογημένου» σε διήγημα του Φ. Κόντογλου που στάλαζε αγιοσύνη και ταπεινότητα, διαποτισμένο με αγνό θρησκευτικό συναίσθημα και πλούσια λαογραφικά στοιχεία από τα ήθη και έθιμα του πολιτισμού μας. Ανεξίτηλα στην ψυχή μου είναι χαραγμένα τα Χριστούγεννα της μοναχικής «γριας Λασκαρούς» στο έργο «Της φτώχειας τα στερνά» του Γ. Βλαχογιάννη. Όλα έργα διαχρονικά και αξεπέραστα, στόχευαν τότε στην ανάγκη εσωτερικής μεταμόρφωσης του ανθρώπου και συνέβαλαν στην ηθικοπνευματική διάπλασή του, όπως το επέβαλαν οι τάσεις της εποχής. Έναν ολόκληρο αιώνα μετά, η λογοτεχνία για παιδιά πέρασε, μετά τη μεταπολίτευση, στην ενηλικίωση και την αυτονόμησή της, φιλτραρισμένη από τις όποιες κοινωνικοπολιτικές, ιστορικές, επιστημονικές και ιδεολογικές επιδράσεις που δέχθηκε. Η κυριαρχία της εικόνας, του Η/Υ και του marketing «γέννησε» σήμερα μια καινούρια μορφή χριστουγεννιάτικων π. βιβλίων που απαιτούν και ανάλογη αναγνωστική συμπεριφορά: Ο μικρός αναγνώστης δε γυρίζει απλώς σελίδες, αλλά αναλαμβάνει μία ευρεία γκάμα πρωτοβουλιών που ξεκινούν από το πάτημα ενός κουμπιού, για ν’ αρχίσουν π.χ. τα κάλαντα, μέχρι τον καθορισμό και τη συνέχιση της πλοκής της ιστορίας. Το παιδί σήμερα μπροστά στον Η/Υ μετατρέπεται σε διεπιδραστικό αναγνώστη που διαπραγματεύεται εκτός από το κείμενο, την εικόνα και τον ήχο. Η νέα τεχνολογία «ξυπνά» μία αμφίδρομη διάδραση, όπου δεν επιδρά μόνο το κείμενο στον αναγνώστη, όπως όλοι συνήθως πιστεύουμε, αλλά και το πολιτισμικό και μορφωτικό υπόβαθρο του ίδιου στην πρόσληψη και αποκωδικοποίηση του κειμένου, έχοντας έτσι προσωπικές και μοναδικές αναγνώσεις. Οι πιο δημοφιλείς χριστουγεννιάτικες ιστορίες (των O’ Henry και Ch. Dickens), στην Αγγλία και σε πολλές άλλες χώρες, κυκλοφορούν επίσης σε ηχητικά βιβλία (audio books) για εκείνους που δεν έχουν το χρόνο ή δε μπορούν να διαβάσουν βιβλία. Είναι εκδόσεις με ειδικά ηχητικά εφέ που προσφέρουν μία διαφορετική εμπειρία στον αναγνώστη, βιβλία απόλυτα συμβατά με την προχωρημένη τεχνολογία που αποσκοπούν στη διεύρυνση του αναγνωστικού κοινού κι όχι στους φανατικούς λάτρεις των έντυπων βιβλίων που έτσι κι αλλιώς διαβάζουν. Η ανάγνωση σήμερα είναι πολυτροπική και η σύγχρονη λογοτεχνία καταλήγει να γίνει πολυμορφική και με πλουραλιστική διάθεση και διάσταση, στην εμφάνιση, στο περιεχόμενο και τη θεματολογία. Το σημαντικό είναι ότι στη σύγχρονη παραγωγή, μέσα από τα διαχρονικά μηνύματα της αγάπης, της ειρήνης, της αναζήτησης του καλού, θίγονται καίρια κοινωνικά προβλήματα. Η συμφιλίωση των ανθρώπων, η ανεργία, η φτώχεια, η απουσία γονέων, η αποδοχή της διαφορετικότητας, η μοναχικότητα της υπεροψίας, η μανία του υπερκαταναλωτισμού, η ανάγκη περιβαλλοντικής πολιτικής. Οι μικροί αναγνώστες μπορούν π.χ. να ανακαλύψουν δεντράκια που κλαίνε γιατί κόπηκαν αυθαίρετα για να στολίσουν πανάκριβα σαλόνια, να συναντήσουν παιδιά που αναζητούν το νόημα των γιορτών στο δάσος ή στο χωριό του παππού για να αποφύγουν τα πληκτικά ρεβεγιόν των γονιών τους, Αγιοβασίληδες που τα βάζουν με την αστυνομία και παίρνουν κλήσεις, που απομυθοποιούνται προσπαθώντας να αδυνατίσουν. Ιστορίες επίσης που αναφέρονται κατεξοχήν στο θαύμα της Γέννησης του Θεανθρώπου, συνταιριαγμένες έντεχνα με τα έθιμα και τις παραδόσεις του λαού μας. Ακόμα κυκλοφορούν υπέροχα λογοτεχνικά έργα και ανθολογίες που κάνουν αναδρομή στο παρελθόν και το συνδέουν εύστοχα με το παρόν, όπως και καλές διασκευές των κλασικών που προαναφέρθηκαν για μεγαλύτερες ηλικίες. Η ανάγνωση, ως πνευματική πρόκληση των γιορτών μπορεί να μας οδηγήσει στα πιο αισιόδοξα και ελπιδοφόρα συναισθήματα. Xρόνια πολλά...».
Ζωή Καλαφάτη
Εκπαιδευτικός-μελετήτρια π. λογοτεχνίας
