Συνέντευξη στη Νατάσα Πολυγένη
«Ένας δωδεκάχρονος μαθητής που ζει σε κάποιο ορεινό χωριό της Ολυμπίας συντάσσει και διανέμει μια χειρόγραφη εφημερίδα με τίτλο «Ο Ψύλλος». Η τακτική ταχυδρόμηση της εφημερίδας του σε διάφορα μέρη και τα γράμματα που λαμβάνει ως απάντηση, είναι ο μόνος τρόπος να ταξιδεύει, να ξεφεύγει νοερά από τα στενά όρια του χωριού. Για τους γονείς του, ανθρώπους του μεροκάματου, είναι μια ασχολία χωρίς πρακτικό αντίκρισμα, ενώ για τους συγχωριανούς του, μια γραφικότητα προς χλευασμό. Μέχρι που καταφθάνει από την Αθήνα μια δημοσιογράφος, για να πάρει συνέντευξη από τον νεαρό «εκδότη». Το απροσδόκητο ενδιαφέρον της πρωτεύουσας θα μεταστρέψει την πεποίθηση όλων για την αξία της φυλλάδας, όμως ο μαθητής θα παραμείνει πιστός στους στόχους και τις επιθυμίες του». Αυτή είναι μέσα σε λίγες αράδες η υπόθεση της ταινίας «Ο Ψύλλος» του Δημήτρη Σπύρου, που βγήκε στο κινηματογραφικό πανί πριν από 21 χρόνια και σήμερα είναι περισσότερο επίκαιρη από ποτέ, μεταφέροντας μηνύματα αισιοδοξίας στους νέους ανθρώπους που πρέπει να αντισταθούν στους «ελέφαντες» που επιχειρούν να τους θέσουν στο περιθώριο. Ο σκηνοθέτης, συγγραφέας και καλλιτεχνικός διευθυντής του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους, Δημήτρης Σπύρου αύριο θα βρίσκεται στη Λάρισα. Η πόλη τον τιμά για την προσφορά του στην 7η Τέχνη. Ο Δημήτρης Σπύρου, με αφορμή λοιπόν την επίσκεψη του στη Λάρισα μιλά στην «Ε» για τους «ψύλλους» του σήμερα, για τη σύνδεση της παιδείας με τον πολιτισμό, για τη θέση της τέχνης στο πολιτικό σκηνικό ενώ ταυτόχρονα κρούει και τον κώδωνα του κινδύνου, τονίζοντας ότι το βαρέλι της κατρακύλας έχει και άλλους πάτους…
*Η Λάρισα ακολουθεί τον «Ψύλλο» ...Τι συναισθήματα σας προκαλεί το γεγονός ότι μια πόλη που έχει αποδείξει τη μεγάλη της αγάπη στην 7η Τέχνη σας τιμά; Ποιοι είναι οι δεσμοί σας με την πόλη;
- Θεωρώ εξαιρετικά σημαντικό το γεγονός, ότι μέσα σ’ αυτό το γκρίζο τοπίο, ο «Ψύλλος» μπορεί να εκπέμπει μηνύματα αισιοδοξίας στους νέους ανθρώπους και να αντιστέκεται στους «ελέφαντες» που προσπαθούν να τους θέσουν στο περιθώριο. Το γεγονός ότι κάποιοι εξαιρετικοί εκπαιδευτικοί (τους οποίους ευχαριστώ θερμά), αποφάσισαν να τιμήσουν και μένα σαν δημιουργό, καταδεικνύει την αναγκαιότητα για συνεργασία των ανθρώπων της εκπαίδευσης με τους ανθρώπους που παράγουν καλλιτεχνικό έργο. Πιστεύω ότι η σύνδεση της παιδείας με τον πολιτισμό πρέπει να βαθύνει και να διευρυνθεί σε περισσότερα γνωστικά πεδία στο σχολικό περιβάλλον. Ιδιαίτερα η κινηματογραφική τέχνη, η οποία από τη φύση της αξιοποιεί δημιουργικά όλες τις νέες τεχνολογίες, σήμερα που βρισκόμαστε στην εποχή της ψηφιακής εικόνας και του ήχου, πρέπει να ενταχθεί με οργανωμένο και επιστημονικό τρόπο στην εκπαίδευση. Σ’ αυτή την κατεύθυνση εργάζομαι μεθοδικά τόσο σαν σκηνοθέτης, όσο και σαν καλλιτεχνικός διευθυντής του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους. Σχετικά με το δεύτερο σκέλος της ερώτησής σας, θέλω να σας εξομολογηθώ ότι η Λάρισα – αλλά και η ευρύτερη περιοχή - είναι για μένα ένας μύθος. Ο δεσμός μου με την περιοχή, είναι κυρίως πνευματικός. Έχω μελετήσει από πρωτογενείς πηγές, τους κοινωνικούς αγώνες που αναπτύχθηκαν εδώ, ιδιαίτερα τις δυο πρώτες δεκαετίες του εικοστού αιώνα. Και δεν αναφέρομαι μόνο στους επικούς αγώνες των κολίγων, αλλά και σε πρωτοπόρες πνευματικές προσωπικότητες, όπως ο φίλος του Αλέξανδρου Παπαναστασίου και «κοινωνιολόγος» δικηγόρος Ιωάννης Ασπιώτης, ο υπάλληλος του Υπουργείου Εθνικής Οικονομίας Δημοσθένης Μπιτσάνης κι ο Αστέριος Φλώρος, που σύρθηκαν κατηγορούμενοι στην ιστορική δίκη του Ναυπλίου το 1914, επειδή έκαναν το αμάρτημα να αγωνιστούν για την ίδρυση του Εργατικού Κέντρου Λαρίσης το 1910 και τη χειραφέτηση των εργαζομένων της περιοχής. Εδώ αναπτύχθηκαν οι πρώτοι αγώνες για τη συναδέλφωση και κοινή δράση (αλλά και την πολιτική συμπόρευση) μεταξύ εργατών και αγροτών. Ηγετική φυσιογνωμία ήταν ο ηγέτης των αγροτών Δ. Χατζηγιάννης (μετέπειτα δήμαρχος Λάρισας) από το Μαϊμούλι (τη σημερινή Χάλκη).
*«Ο Ψύλλος» περπατά ήδη την τρίτη δεκαετία της ζωής του και παρόλα αυτά παραμένει επίκαιρος. Ποια είναι τα μηνύματα που αποκωδικοποιεί ο θεατής για τη σημερινή κοινωνικοπολιτική κατάσταση;
- Δυστυχώς η ταινία είναι πιο επίκαιρη από ποτέ. Μετά την επιβολή των μνημονίων που έπληξαν βάναυσα ευρύτατα λαϊκά στρώματα και σκοτώνουν τα όνειρα της νεολαίας μας, έγινε πιο κατανοητό το βαθύτερο νόημα της ταινίας. Και ποιο είναι αυτό; Το μέλλον δεν έρχεται από μόνο του. Χρειάζεται αγώνας. Μην κόβετε τα φτερά των νέων ανθρώπων. Οι ελέφαντες μπορεί να είναι φούσκες. Οι ψύλλοι όμως είναι πιο χρήσιμοι γιατί με τα τσιμπήματά τους ξυπνάνε την κοιμισμένη ευαισθησία μας, την αδιαφορία μας, τις ψευδαισθήσεις μας. Αφήστε τους νέους να ονειρευτούν. Αφήστε τους να βαδίσουν τους δικούς τους απάτητους δρόμους. Εμπιστευτείτε τους. Οι εκατοντάδες προβολές της ταινίας που έχουν πραγματοποιηθεί τα δυο τελευταία χρόνια, από τη μια μου δίνει χαρά, γιατί αποδείχθηκε ταινία «με τις κεραίες της στο μέλλον», κι από την άλλη με στενοχωρεί γιατί θα προτιμούσα να είχαν προηγηθεί σωστές πολιτικές κι ας είχε ξεπεραστεί η ταινία μου. Όμως η ταινία το είπε καθαρά πριν 21 χρόνια: Η νέα γενιά, κύριοι, έχει σιχαθεί τον τρόπο που πολιτεύεστε και διοικείτε.
* Στο παρελθόν έχετε δηλώσει ότι ποτέ δεν επιθυμούσατε να είστε εξαρτημένος από το κρατικό χρήμα. Το χρήμα όμως είναι η κινητήριος δύναμη για τα πάντα. Με ποιους τρόπους μπορεί να ξεπεράσει κάποιος τον οικονομικό «ύφαλο» και να αφεθεί απερίσπαστος στη δημιουργία;
- Δεν υπάρχει απερίσπαστη δημιουργία για τους ανεξάρτητους καλλιτέχνες. Ο Μίκης Θεοδωράκης δημιουργούσε στις φυλακές και στις εξορίες. Ο Μάνος Χατζηδάκις έφτυσε αίμα για να στήσει το πρωτοποριακό Γ’ Πρόγραμμα της ΕΡΑ. Τον λοιδορούσαν γραικύλοι που παρίσταναν τους ελληναράδες. Δεν συμφωνώ ότι το χρήμα είναι η κινητήρια δύναμη για τα πάντα. Για τον καλλιτέχνη κινητήρια δύναμη είναι η φαντασία, το ταλέντο, το πάθος, το πείσμα, η γνώση, η αγωνιστικότητα, η αγάπη του για τον λαό, η προσπάθειά του να φωτίσει και τη σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού, το θάρρος του να κριτικάρει τα κακώς κείμενα και την εξουσία. Αν λείπουν αυτά δεν γίνεται τίποτα.
Δεν θέλω να πω μ’ αυτά ότι δεν απαιτούνται χρήματα, ούτε ότι το κράτος δεν πρέπει να έχει πολιτική για τον πολιτισμό και να τον στηρίζει. Το αντίθετο. Αλλά ο καλλιτέχνης δεν επιτρέπεται να ευνουχίζεται πνευματικά για να είναι αρεστός στους κρατούντες. Ούτε να μπαίνει σε επετηρίδες. Ούτε να γίνεται άνθρωπος των διαδρόμων της εξουσίας. Πρέπει να διεκδικεί να δίνονται στον πολιτισμό τα απαραίτητα κεφάλαια. Αλλά να διεκδικεί όχι μόνο για την πάρτη του αλλά για όλους τους δημιουργούς. Να μην κάνει αγώνα των «διαδρόμων» αλλά να μάχεται μαζί με τους συναδέλφους του στο φως και μαζί με τον λαό.
Είναι απαραίτητο να υπάρχει συμπόρευση των ανθρώπων της τέχνης και του πολιτισμού με τον λαό. Η εξουσία βέβαια έκανε τα πάντα επί δεκαετίες να εκμαυλίσει τον λαό και να εξαγοράσει και να ευνουχίσει τους δημιουργούς. Κι έτσι φτάσαμε στου κακού τη σκάλα.
* Η προσπάθειά σας για μεταφορά του μεγάλου λογοτεχνικού έργου του Μ. Λουντέμη «Ένα παιδί μετράει τ’ άστρα» δεν βρήκε την απαιτούμενη ανταπόκριση από το Κέντρο Ελληνικού Κινηματογράφου. Η επιθυμία παραμένει;
- Το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου τίναξε στον αέρα μια καλοστημένη διεθνή συμπαραγωγή. Είχα εξασφαλίσει τη χρηματοδότηση από σημαντικούς παραγωγούς του διεθνούς κινηματογράφου, από τον Καναδά και τη Γερμανία. Με ένα συμβολικό ποσό της τάξης των 50.000 ευρώ συμμετείχε και η Κύπρος. Είχε αναλάβει τη διεθνή διανομή της ταινίας μια από τις κορυφαίες εταιρείες διανομής, η καναδέζικη «Delphis». Η ΕΡΤ είχε αποφασίσει να συμμετάσχει στην συμπαραγωγή με 150.000 ευρώ. Το σενάριο το οποίο είχε ήδη μεταφραστεί στα αγγλικά και στα γαλλικά (και θεωρείτο από τους συμπαραγωγούς αριστούργημα) απερρίφθη με ψήφους 2 υπέρ 3 κατά, από την επιτροπή σεναρίων του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου! Αυτό είχε ως επακόλουθο την αποχώρηση του Καναδού συμπαραγωγού, αφού υπάρχει όρος στη διακρατική συμφωνία που έχει υπογραφεί μεταξύ Ελλάδας και Καναδά, ότι οι κινηματογραφικές συμπαραγωγές μεταξύ των δύο χωρών υλοποιούνται με την εποπτεία των εθνικών κέντρων κινηματογράφου. Η απόφαση αυτή του Ε.Κ.Κ. ήταν προκλητικά ανεύθυνη γιατί ζημίωσε όχι μόνο εμένα αλλά και τον ελληνικό κινηματογράφο, αποτρέποντας σοβαρούς ξένους παραγωγούς, να συνεργαστούν με Έλληνες δημιουργούς. Η συνεργασία αυτή θα άνοιγε δρόμους κι άλλων συμπαραγωγών στο μέλλον. Τον πραγματικό λόγο απόρριψης του σεναρίου δεν τον γνωρίζω. Τα σκεπτικά των δυο αράδων που μου δόθηκαν, τα θεωρώ παιδαριώδη. Πιθανόν κάποιος υπουργός να τηλεφώνησε στον πρόεδρο του Κέντρου και να απαίτησε να βολευτεί κάποιος δικός του. Πού να βρεις άκρη!
Η επιθυμία για πραγματοποίηση της ταινίας φυσικά παραμένει αλλά οι διεθνείς συμπαραγωγές δεν στήνονται εύκολα. Και μόνο από την Ελλάδα δεν μπορούν να βρεθούν χρήματα για μια ταινία υψηλού προϋπολογισμού, αφού είναι ταινία εποχής, πολυπρόσωπη και με γυρίσματα μακριά από την Αθήνα.
* Ας πάμε και λίγο στους δεσμούς της τέχνης με την πολιτική. Κατά καιρούς έχετε τοποθετηθεί για τα όσα συμβαίνουν στη χώρα. Σήμερα κοιτώντας με τα «μάτια» της τέχνης πως βλέπετε την κατάσταση στην Ελλάδα;
- Καταρχήν δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι έχουμε κρίση του καπιταλιστικού συστήματος διεθνώς, η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη. Η ανεργία μαστίζει και πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Η Ισπανία μάλιστα σ’ αυτό τον τομέα βρίσκεται σε χειρότερη θέση από μας. Υπάρχει ύφεση που οδηγεί λαούς σε απόγνωση.
Το γεγονός ότι η Ελλάδα οδηγήθηκε στα μνημόνια και βρίσκεται σε δεινή θέση, είναι απόρροια και του τρόπου που κυβερνήθηκε η χώρα τις προηγούμενες δεκαετίες. Άκρατος νεοφιλελευθερισμός. Διάλυση κερδοφόρων οργανισμών του Δημοσίου ώστε να γίνουν ζημιογόνοι, να απαξιωθούν και να ιδιωτικοποιηθούν αντί πινακίου φακής πάνω από το τραπέζι και με παιχνιδάκια κάτω από το τραπέζι. Αναξιοκρατία, με τα κόμματα που κυβέρνησαν να θέλουν τους πολίτες όχι δημιουργικούς και παραγωγικούς αλλά πελάτες. Όλοι πια γνωρίζουμε ότι τα δισ. στους εξοπλισμούς δεν δόθηκαν για την εθνική άμυνα αλλά για τον προσωπικό πλουτισμό κάποιων. Η Ολυμπιάδα της ντόπας και της Coca Cola δεν έγινε για να προβάλλει διεθνώς τη χώρα και να δημιουργηθούν υποδομές αξιοποιήσιμες και στο μέλλον. Τα βλέπουμε σήμερα να ρημάζουν όλα αναξιοποίητα. Ο ιδρώτας του ελληνικού λαού πήγε χαμένος σε φιέστες, προσωπικές προβολές και σε υπερκέρδη μεγαλοκαρχαριών. Χρηματιστήρια, δομημένα ομόλογα, Βατοπαίδια. Υπεράκτιες εταιρίες (ελληνιστί offshore) για το ξέπλυμα μαύρου χρήματος. Και ήρθαν τα μνημόνια για να πληρώσουν οι εργαζόμενοι και μόνο οι εργαζόμενοι όλο αυτό το μεγάλο φαγοπότι. Και οι νέοι της χώρας μας να μην βλέπουν μια χαραμάδα αισιοδοξίας για το μέλλον. Αλλά το βαρέλι έχει κι άλλους πάτους. Αν δεν αντιδράσουμε αποφασιστικά, αν δεν πάρουμε τις τύχες στα χέρια μας, θα έρθουν ακόμα χειρότερες μέρες.
Η ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΣΤΟ «ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΕΙΟ»
O Δημοτικός Οργανισμός Πολιτισμού, Αθλητισμού και Επιστημών Λάρισας, το Δίκτυο Εθελοντών Εκπαιδευτικών Λάρισας και η Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση Λάρισας, τιμούν τον σκηνοθέτη Δημήτρη Σπύρου αύριο Δευτέρα 28 Μαΐου στις 8 το βράδυ στο «Χατζηγιάννειο», στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Αχίλλια 2012». Η εκπαιδευτικός Αγγλικής γλώσσας κ. Μάρη Βρεττοπούλου θα μιλήσει για τον τιμώμενο σκηνοθέτη και θα αναφερθεί στο χθες και στο σήμερα με αφορμή την πολυβραβευμένη ταινία του «Ο Ψύλλος», η οποία και θα προβληθεί στο πλαίσιο της εκδήλωσης.
