Το Διαχρονικό συμμετέχει σε μεγάλη έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη

*Η επιμελήτριά της κ. Ειρήνη Παπαγεωργίου μιλά σήμερα στην «Ε» τόσο για τα εκθέματα όσο και για τους αρχαίους τεχνίτες

Στη μοναδική έκθεση «Τέχνη σε χρυσό - Το κόσμημα στους ελληνιστικούς χρόνους» που πραγματοποιείται στο Μουσείο Μπενάκη συμμετέχει το Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας με εκθέματά του. Στην έκθεση παρουσιάζονται σημαντικά κοσμήματα αλλά και τα αποτελέσματα μιας ενδελεχούς έρευνας πάνω στην τεχνογνωσία της κατασκευής κοσμημάτων της εποχής των ελληνιστικών χρόνων (323-30 π.Χ.). Η επιμελήτριά της αρχαιολόγος και υπεύθυνη της Προϊστορικής, Αρχαίας Ελληνικής και Ρωμαϊκής Συλλογής του Μουσείου Μπενάκη κ. Ειρήνη Παπαγεωργίου μιλάει σήμερα στην «Ε» τόσο για τα εκθέματα του Διαχρονικού όσο για την έκθεση και για τους αρχαίους τεχνίτες για τους οποίους λέει ότι η χρυσοχοϊκή πήγαινε από πατέρα σε παιδί τα οποία με την οξύτατη όραση και με τα λεπτά χέρια έκαναν αριστουργήματα.

Αρχικά ζητήσαμε να μας πει ποια εκθέματα του Διαχρονικού εκτίθενται στο Μουσείο Μπενάκη, για να μας πει ότι «Μία αλυσίδα κορμού από τους Γόμφους του 3ου π.Χ., σπάνιο είδος πρωτότυπου κοσμήματος που φοριόταν διαγώνια στον κορμό. Κατά πάσα πιθανότητα είχε φυλακτικό χαρακτήρα και το φορούσαν -το γνωρίζουμε από την εικονογραφία- η Αφροδίτη, Ερωτες και νύφες σε σκηνές γαμήλιου στολισμού. Στην έκθεση υπάρχουν τρία τέτοια πρωτότυπα κοσμήματα, τα δύο προέρχονται από τον λεγόμενο θησαυρό Θεσσαλίας/Καρπενησίου, το ένα ανήκει στο Μουσείο Μπενάκη, το άλλο στο Εθνικό Αρχαιολογικό της Αθήνας, το τρίτο ανήκει στο Διαχρονικό Μουσείο της Λάρισας και είμαστε πολύ χαρούμενοι που το έχουμε αφού το πρωτότυπο αυτό κόσμημα είναι το μοναδικό που έχει ανασκαφικά στοιχεία, ανασκαφικά δεδομένα.
Στην έκθεση και σε σχέση μ’ αυτό το κόσμημα υπάρχει άλλο ένα ειδώλιο Αφροδίτης με Ερωτα στον ώμο, τέλη 3ου-αρχές 2ου αιώνα π.Χ., είναι από οικιακό ιερό στα Φάρσαλα, και η Αφροδίτη εικονίζεται να φορά ένα κόσμημα διαγώνια πάνω στον γυμνό κορμό της. Εκτίθεται δίπλα στην αλυσίδα από τους Γόμφους προκειμένου ο επισκέπτης να αντιληφθεί τον τρόπο που φορούσαν αυτού του τύπου τα κοσμήματα.
Από τη Λάρισα έχουμε ένα μηνοειδές περίαπτο, ένα εξάρτημα δηλαδή σε σχήμα ημισελήνου με ημιπολύτιμους λίθους. Αυτά ήταν φυλακτικά, είχαν δηλαδή φυλακτικό χαρακτήρα γιατί η ημισέληνος συνδέεται με την Αρτεμη, τη θεά που επόπτευε τις γεννήσεις και τη μετάβαση των μικρών κοριτσιών από την παιδική ηλικία στην εφηβεία. Δύο φυλλόσχημα ελάσματα με κείμενα από την ορφικοδιονυσιακή διδασκαλία που είχαν βρεθεί στο στήθος νεκρής γυναίκας από το Πελινναίο Τρικάλων του πρώτου μισού του 3ου αι. π.Χ., πολύ σημαντικά επίσης γιατί είναι και τα μοναδικά στην έκθεση. Και άλλες δύο πήλινες προτομές που είναι πάλι από ιερό στα Φάρσαλα που το ένα απεικονίζει την ίδια την αναθέτρια. Εδώ η αναθέτρια φοράει ένα ιδιαίτερο κόσμημα πάλι περίαμμα, όχι όμως λοξά στον κορμό, αλλά είναι επιστήθιο κόσμημα με χιαστούς ιμάντες που συγκρατούν ανάμεσα στα στήθη ένα μετάλλιο, και συγκεκριμένα έναν ρόδακα. Αλλη μία πήλινη προτομή από τα Φάρσαλα, θεωρητικά μπορεί να απεικονίζει την Αφροδίτη, μπορεί να απεικονίζεται και μια θνητή μορφή που φορά ένα διπλό περιδέραιο. Αυτά είναι τα αντικείμενα από το Διαχρονικό Μουσείο της Λάρισας καθώς και δύο μικροί σφηκωτήρες και μία μικρή δανάκη».
Ακολούθως ζητήσαμε από την κ. Παπαγεωργίου να μας μιλήσει για τη σημαντική αυτή έκθεση με την επιμελήτρια του Μουσείου Μπενάκη να τονίζει ότι: «Στην έκθεση η οποία συμπεριλαμβάνει γύρω στα 430 αντικείμενα συμμετέχουν τριάντα μουσεία και εφορείες αρχαιοτήτων απ’ όλη την Ελλάδα και πέντε μουσεία του εξωτερικού, προσπαθεί να προσεγγίσει μέσα από τα εκθέματα τον άνθρωπο με διττό άξονα: ο πρώτος είναι η αντιμετώπιση του κοσμήματος ως αντικειμένου πολύσημου, δηλαδή η προσέγγισή του από πάρα πολλές απόψεις, και ο δεύτερος η τεχνολογία του ελληνιστικού κοσμήματος. Για πρώτη φορά ο επισκέπτης θα έχει επίσης την ευκαιρία να δει χρυσοχοϊκά εργαλεία του 2ου αι. π.Χ. από τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, ενώ πλούσιο εποπτικό υλικό, σχετικό με τις βασικές τεχνικές κατασκευής των ελληνιστικών κοσμημάτων, με βίντεο και animation συνοδεύει την έκθεση. Σε συνεργασία με τον Άκη Γκούμα υλοποιήθηκε στο πλαίσιο της έκθεσης ένα βίντεο με θέμα την ανακατασκευή τμημάτων ενός βαρύτιμου διαδήματος από τις συλλογές του Μουσείου Μπενάκη. Η πραγματοποίησή του απαίτησε περίπου τριάμισι χρόνια μελέτης, πειραματισμών, εκτέλεσης και λήψεων. Στην αρχή μάς φάνηκε εξαιρετικά δύσκολο, διότι είχαμε αποφασίσει να μην εργαστούμε με σύγχρονα εργαλεία αλλά με αυτά που θα κατασκευάζονταν από τον Άκη Γκούμα με βάση τα ορατά ίχνη των αρχαίων εργαλείων στην επιφάνεια του κοσμήματος. Μέσα από δώδεκα ενότητες το κόσμημα προσεγγίζεται καλλιτεχνικά, τεχνολογικά αλλά και ως ένα αντικείμενο που μπορεί να αφηγηθεί ιστορίες για τους κατόχους τους».
Εν συνεχεία θα της ζητήσουμε να μας μιλήσει για τους τεχνίτες, τους ιδιαίτερα προικισμένους αυτούς ανθρώπους που έκαναν έργα τέχνης σε πολύ μικρές επιφάνειες και χωρίς τη βοήθεια μεγεθυντικών φακών, «Εχουμε ενδείξεις ότι ήταν οικογενειακή υπόθεση ένα εργαστήριο χρυσοχοϊκής τέχνης, ότι πήγαινε από πατέρα σε γιο» θα πει η κ. Παπαγεωργίου για να συνεχίσει ότι «Υποθέσαμε επίσης με τον κ. Γκούμα ότι θα πρέπει να συμμετείχαν και γυναίκες αφού έχουμε ενδείξεις γι’ αυτό. Το βασικό όταν έχεις ένα εργαστήριο με οικογενειακή καταβολή, δηλαδή που πήγαινε από πατέρα σε γιο ή σε κόρη, οι συμμετέχοντες σ’ αυτό το εργαστήρι θα έπρεπε να έμπαιναν μέσα από πολύ μικρή ηλικία, δηλαδή μπορούμε να φανταστούμε πολύ μικρά παιδιά από 7-8 χρονών να δουλεύουν στα εργαστήρια αρχικά με απλές εργασίες, να παρατηρούν κατ’ αρχάς, μετά να στρίβουν σύρματα, να φτιάχνουν κρικάκια οπότε ένα τέτοιο άτομο όταν ξεκινάει από τόσο μικρή ηλικία στα 15 του μπορεί να είναι αρχιτεχνίτης. Σ’ αυτήν την ηλικία και οξύτατη όραση διαθέτει και λεπτά χέρια ακόμη, αν υποθέσουμε ότι χρησιμοποιούσαν και γυναίκες και μικρά κορίτσια ακόμη περισσότερο. Και ίσως εκεί να οφείλεται η λεπτότεχνη κατασκευή των ελληνιστικών κοσμημάτων και ότι κατεβαίνουν πολύ χαμηλά σε κλίμακα. Τα ελληνιστικά κοσμήματα χαρακτηρίζονται από τη μικροτεχνία, αποδίδουν λεπτομέρειες ή μορφές σε ελάχιστα χιλιοστά, βλέπεις μορφές που είναι κατασκευασμένες στο χέρι και είναι ύψους ενός ή ενάμισι εκατοστού. Αυτό σήμερα χωρίς χρήση μεγεθυντικού φακού δεν μπορεί να γίνει, όμως τότε δεν είχαν μεγεθυντικούς φακούς όπως φαίνεται».
Εξασκώντας τη χρυσοχοϊκή από μικρή ηλικία φαντάζομαι θα εντυπώνεται και στη μνήμη του σώματος θα της επισημάνουμε, για να αναφέρει ότι «Ακριβώς. Γιατί όταν καταγίνεσαι με ένα πράγμα, κι αυτό το είδα να συμβαίνει στις πειραματικές δοκιμές με τον κ. Γκούμα, στο τέλος τα χέρια λειτουργούν αυτόματα, δεν βλέπεις καν αυτό που κάνεις. Η κίνηση των χεριών γίνεται συνώνυμη της όρασης, γίνεται μνήμη του σώματος οπότε το σώμα λειτουργεί αυτόνομα από την όραση, δεν χρειάζεται αν κοιτάς αυτό που κάνεις».
Θανάσης Αραμπατζής