Όπως λέει και η Βαγγελή Ζεστού (1923), ”φτώχεια, φτώχεια τί λογιά! Αλλά έζησάμε!”» τονίζει σήμερα στην «Ε» η Λαρισαία συγγραφέας Ιωάννα Γιαννακοπούλου με αφορμή την παρουσίαση του νέου της βιβλίου «Προίκες. 5 πρόσωπα σε 48 πράξεις» (εκδόσεις «Ακυβέρνητες πολιτείες») που θα γίνει σήμερα και ώρα 8 μ.μ. στη Λογοτεχνική Γωνία. Η κ. Γιαννακοπούλου στη συνέντευξή της αναφέρεται στις πρωταγωνίστριες του βιβλίου της που είναι πρόσωπα αληθινά, τον ιστό που τις συνδέει, το τι σήμαινε για τις γυναίκες των περασμένων ετών η προίκα, τον τρόπο που εργάστηκε για το βιβλίο αλλά και για την Ημέρα της Γυναίκας και την αναγκαιότητα να τη γιορτάζουμε ακόμη γιατί «”Γιορτάζουμε” εκείνο που έχει ανάγκη ακόμη να προστατευθεί». Η Ιωάννα Γιαννακοπούλου διηγείται και μια ιστορία που υπάρχει στο βιβλίο «Αυτός, όταν πήγαν τα προικιά, ο γαμπρός είδε μια αγελάδα πίσω, «μου είχε τάξει» λέει «και μια μοσχίδα ο πεθερός», ε, ήπιαν, κεράστηκαν, γλέντησαν, την άλλη μέρα πήγε στον πεθερό, «καλά» λέει «εσύ μου ’ταξες μια αγελάδα και μια μοσχίδα, την αγελάδα μου ’φερες μόνο». «Μοσχίδα εννοούσα» λέει «την Άννα» (γέλια) κατάλαβες; Μοσχίδα εννοούσα την Άννα!».
Συνέντευξη στον Θανάση Αραμπατζή
• Ποιος είναι ο ιστός που συνδέει αυτά τα 5 πρόσωπα;
- Πρόκειται για πέντε γυναίκες του θεσσαλικού κάμπου, γεννημένες από το 1923 μέχρι το 1946. Οι αφηγήσεις τους κουβαλούν τις ιστορίες της ζωής τους και ταυτόχρονα αποτελούν σημεία της μεγάλης ιστορίας. Ο πόλεμος, ο εμφύλιος, η φτώχεια, ο αγώνας για επιβίωση αποτελούν τον καμβά των ιστοριών, κι εκεί πλέκεται αδιαχώριστα η γυναικεία συνθήκη: τα νυχτέρια για τα προικιά, το προξενιό, ο γάμος, ο έγγαμος βίος, η σχέση με την πεθερά, με τον άντρα, με τα παιδιά.
Όλα τα πρόσωπα υπόκεινται στην εποχή τους και ταυτόχρονα είναι υποκείμενα που δρουν και φτιάχνουν την ιστορία τους. Οι αφηγήσεις είναι κάποιες φορές σκληρές, αλλά λέγονται με χιούμορ και με τον αναστοχασμό που δίνει η χρονική απόσταση από το βίωμα.
• Τι σήμαινε η προίκα για τις γυναίκες των περασμένων χρόνων;
- Στην ηπειρωτική Ελλάδα, όπως αναφέρει και η Ρίκυ βαν Μπούσχοτεν στην εισαγωγή του βιβλίου, η νύφη έπαιρνε προίκα από την πατρική της οικογένεια, συχνά μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις με την οικογένεια του γαμπρού και πήγαινε να ζήσει στο σπίτι του γαμπρού με τα πεθερικά της. Ωστόσο, η προίκα δεν λειτουργούσε τελικά ως προστασία της γυναίκας στο νέο σπιτικό -αντίθετα, ήταν το μέσο για να χρησιμοποιηθεί ως εμπόρευμα. Αυτό φαίνεται και στις αφηγήσεις του βιβλίου. Όπως λέει η Ρηνούλα (γεννημένη το 1937) με μια δόση αυτοσαρκασμού: «άιντε, παζάρευαν το γομάρι, πόσο θα το αγόραζαν».
• Ποιο είναι το «δίδαγμα» των γυναικών αυτών προς εσάς, αλλά και προς τους αναγνώστες του βιβλίου;
- Προτιμώ να συνδέω την αναγνωστική πρακτική όχι με το «δίδαγμα» αλλά με την απόλαυση. Η συγκίνηση ή το γέλιο είναι τα μεγάλα ζητούμενα όταν διαβάζω. Το ίδιο προσπαθώ να πετύχω και στη «διδασκαλία» της λογοτεχνίας στο σχολείο. Αν αντί για τη λέξη «δίδαγμα» βάζαμε τον «αναστοχασμό», θα έλεγα πως ακόμη και σε συνθήκες υποτέλειας, όπως ήταν σχεδόν οι συνθήκες στις οποίες έζησαν, οι αφηγήσεις των γυναικών του βιβλίου βγάζουν μεγάλη εσωτερική δύναμη. Όπως λέει και η Βαγγελή Ζεστού (1923), «φτώχεια, φτώχεια τί λογιά! Αλλά έζησάμε!».
• Μπορείτε να μας πείτε μια ιστορία απ’ αυτές που περιέχονται στο βιβλίο ή ίσως μια απ’ αυτές που δεν τη συμπεριλάβατε σ’ αυτό το βιβλίο...
Μια χαρακτηριστική ιστορία αφηγείται η Ανθούλα (1946) και σας την παραθέτω από το βιβλίο: ήταν και το ζώο μες στο προικιό, αυτό είναι σαν ανέκδοτο. Οταν έγινε το προξενιό πάνω στο χωριό, γεγονός δηλαδή, λέει, τι το δίνετε το κορίτσι η προξενήτρα. λέει ο παππούς, ο πατέρας δηλαδή τι της έδωσε, τα χωράφια, μια αγελάδα και μια μοσχίδα. Μοσχίδα είναι η μικρότερη (σ.σ. αγελάδα), μοσχαράκι που είναι λίγο μεγάλο θηλυκό. Την Πέμπτη που φόρτωσαν την προίκα, στο κάρο ξέρω γω, όχι την προίκα, τα προικιά, εγώ νομίζω ότι άλλο προίκα κι άλλο προικιά, τα προικιά είναι τα ρούχα, προίκα είναι τι την προικίζεις την κόρη, πήγαιναν τα προικιά και πίσω έβαζαν και αγελάδα ή πρόβατα. Άμα την έδιναν χτυπούσαν και τα πρόβατα μαζί, δέκα πρόβατα π.χ. «Αυτός, όταν πήγαν τα προικιά, ο γαμπρός είδε μια αγελάδα πίσω, «μου είχε τάξει» λέει «και μια μοσχίδα ο πεθερός», ε, ήπιαν, κεράστηκαν, γλέντησαν, την άλλη μέρα πήγε στον πεθερό, «καλά» λέει «εσύ μου ’ταξες μια αγελάδα και μια μοσχίδα, την αγελάδα μου ’φερες μόνο». «Μοσχίδα εννοούσα» λέει «την Άννα» (γέλια) κατάλαβες; Μοσχίδα εννοούσα την Άννα!» κατάλαβες; Μοσχίδα εννοούσα την Άννα! Έλα να την πάρεις την Κυριακή! Αααχ... Έτσι ήταν τότε ο κόσμος! Δεν ξέρω αν ήταν καλύτερα, αν ήταν χειρότερα!
• Με ποιον τρόπο εργαστήκατε για το βιβλίο;
- Έκανα μικρές παρεμβάσεις στα κείμενα. Σε άλλα σημεία αφαίρεσα λέξεις που ένιωθα ότι αποδυναμώνουν το νόημα, σε άλλα σημεία κομμάτιασα φράσεις. Προσπάθησα έτσι να προσθέσω μια ακόμη φωνή στην πολυφωνία των κειμένων, που δεν είναι ούτε μόνο δική μου ούτε μόνο των αφηγητριών, και που διαλύει τον διαχωρισμό ανάμεσα σε ερευνήτρια και ερευνώμενες, φτιάχνοντας ένα νέο σύνολο. Με άλλα λόγια, προσπάθησα να φτιάξω μια καινούργια γλώσσα, να αποτυπώσω τον αντίκτυπο των λόγων τους πάνω μου και να φέρω στο φως την ποίηση της αφήγησης, πλημμυρισμένης από νοήματα, αντιφάσεις, συναισθήματα.
• Πριν λίγες μέρες «γιορτάστηκε» η Ημέρα της Γυναίκας. Δεν είναι αναχρονιστικό να γιορτάζουμε την ημέρα αυτή; Γιατί χρειάζεται να τη γιορτάζουμε ακόμη;
- «Γιορτάζουμε» εκείνο που έχει ανάγκη ακόμη να προστατευθεί. Όπως λέει η Δημουλά: «Για τα δεμένα χέρια σου που έχεις όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω, σε λέω γυναίκα. Σε λέω γυναίκα γιατί είσαι αιχμάλωτη». Οι γυναικοκτονίες που συνεχίζονται, ο φόβος να περπατάς μόνη το βράδυ, οι άνισες αμοιβές για την ίδια εργασία, η άνιση πρόσβαση στην εξουσία, είναι σημεία που μας το αποδεικνύουν. Αλλά υπάρχει πια πολύ έντονη και η άλλη φωνή: η υπόθεση της δωδεκάχρονης ή της κοπέλας από την Ηλιούπολη κάποτε θα περνούσαν στα ψιλά, ενώ σήμερα έχουν προκαλέσει ένα τεράστιο κύμα οργής και αλληλεγγύης. Μου αρέσει πολύ αυτό που λέει η σπουδαία αιγύπτια φεμινίστρια, ψυχίατρος και ακτιβίστρια Ναουάλ αλ Σααντάουι: «Είμαστε εναντίον της πατριαρχίας, όχι εναντίον των αντρών. Το πατριαρχικό σύστημα καταπιέζει και τους άντρες και τις γυναίκες». Είναι σημαντικό να είμαστε μαζί στην ίδια πλευρά.
