...Επέλεξα την αφήγηση ενός απλού λαϊκού ανθρώπου ώστε η ατομική του περίπτωση να λειτουργήσει ως μεγεθυντικός φακός. Ιστορώντας τα δικά του βάσανα, περιγράφει το “άηθες ήθος” και τις παθογένειες της κοινωνίας και του ελληνικού κράτους» αναφέρει σήμερα στην «Ε» ο Θωμάς Ψύρρας, μιλώντας για το νέο του βιβλίο «Αρτιο κατά παρέκκλιση» (εκδόσεις «Μεταίχμιο») που θα παρουσιαστεί την Παρασκευή 1 Δεκεμβρίου και ώρα 7 μ.μ. στο «Χατζηγιάννειο» Πνευματικό Κέντρο. Ο Λαρισαίος φιλόλογος, συγγραφέας και πολιτικός στη συνέντευξή του μιλάει για την απαραίτητη ενδοσκόπηση που πρέπει να κάνουμε ως έθνος για να δούμε τι έχει πάει στραβά, τον ήρωα του βιβλίου, Θανάση Μαντέλα, που τα βάζει με παγιωμένες νοοτροπίες και συμπεριφορές, την εξουσία που εξ ορισμού ποτέ δεν πέφτει θύμα αφού η «θυσία αφορά και θα αφορά πάντα τον πολίτη». Ο Θωμάς Ψύρρας σημειώνει για το νέο του πόνημα πως πρόκειται για «Ηθογραφία που αφορά το ήθος της “μεταπολιτευτικής” κοινωνίας» και αναλύει τα 5 βασικά στοιχεία που το κατατάσσουν σ’ αυτήν την κατηγορία».
Συνέντευξη στον Θανάση Αραμπατζή
* «Άρτιο κατά παρέκκλιση», πιο πολύ ως όρος για οίκημα παρά για τίτλος βιβλίου ακούγεται… Περί τίνος πρόκειται;
- Πράγματι, είναι όρος που αναφέρεται στην οικοδόμηση μικρών οικοπέδων. Πρόκειται για μια ιστορία που εκτυλίσσεται σε τρία επίπεδα. Στο πρώτο, ο κυρ Θανάσης Μαντέλας, ένας Θεσσαλός αγρότης, αφηγείται τη δικαστική περιπέτειά του όταν αποφάσισε να αγοράσει ένα σπίτι στη θάλασσα κι έμπλεξε με λογής εργολαβικές παρανομίες. Στο δεύτερο, δέκα χρόνια αργότερα, ένας δημοσιογράφος παίρνει συνέντευξη από τον Θανάση Μαντέλα για την περιπέτειά του. Και στο τρίτο, ο δημοσιογράφος ανεβάζει τη συνέντευξη του Μαντέλα στο διαδίκτυο επιζητώντας τα σχόλια των αναγνωστών. Έτσι στο βιβλίο δένονται πολλοί λόγοι: ο λαϊκός λόγος του Μαντέλα, ο λόγος του δημοσιογράφου και οι λόγοι των σχολιαστών.
ΕΘΝΙΚΗ ΕΝΔΟΣΚΟΠΗΣΗ
* Ποια είναι η αφορμή της συγγραφής;
- Η αφορμή της συγγραφής βρίσκεται στο μακρινό 2010. Στην αρχή της κρίσης. Όταν όλοι αναρωτιόνταν πώς έγινε και φτάσαμε στην κρίση. Τότε, άκουγες πως έφταιγε η Μέρκελ, ο Σόιμπλε, το πολιτικό σύστημα, η τρόικα, το κακό το ριζικό μας κλπ. Η δική μου βεβαιότητα ήταν ότι αν θέλαμε να κατανοήσουμε τις αιτίες της κατάπτωσης έπρεπε να στραφούμε σε μια εθνική ενδοσκόπηση. Να μάθουμε σε τι φταίξαμε “εμείς”. Γιατί μόνο έτσι θα υπήρχε κάθαρση. Επέλεξα λοιπόν την αφήγηση ενός απλού λαϊκού ανθρώπου ώστε η ατομική του περίπτωση να λειτουργήσει ως μεγεθυντικός φακός. Ιστορώντας τα δικά του βάσανα, περιγράφει το “άηθες ήθος” και τις παθογένειες της κοινωνίας και του ελληνικού κράτους.
* Είναι αληθινή ιστορία;
- Όχι, το “Αρτιο κατά παρέκκλιση” δεν είναι μεταφορά μιας συγκεκριμένης πραγματικότητας ή μιας δικαστικής υπόθεσης. Το “Αρτιο κατά παρέκκλιση” είναι μια κατασκευή, ένα πλάσμα που οικοδομείται και από λογής ετερόκλητα στοιχεία πολλών πραγματικοτήτων και από υλικά της φαντασίας που όλα συντίθενται μέσα στη γλώσσα. Αυτό το γνωρίζουν όλοι οι αναγνώστες: όταν διαβάζουν ένα λογοτεχνικό έργο, δεν το κρίνουν με βάση το κριτήριο της αλήθειας ή του ψεύδους, αλλά με βάση την αισθητική χαρά και τη διαμορφωτική του επίδραση.
«ΗΘΟ-ΓΡΑΦΗΜΑ»
* Να σας πω την αλήθεια, αυτό το «Άρτιο κατά παρέκκλιση» σαν την ελληνική κοινωνία μού φαίνεται… Άρτια αλλά όχι ακριβώς, όλο και κάποια παρέκκλιση θα υπάρχει.
- Βέβαια, ο τίτλος χρησιμοποιείται μεταφορικά και ειρωνικά. Γιατί αναφέρεται στον νεοελληνικό κοινωνικό σχηματισμό ο οποίος επιθυμεί να συγκροτηθεί γύρω από ένα “άρτιο” πρότυπο εκσυγχρονισμού, αλλά πάντα βρίσκει τρόπο να παρεκκλίνει από αυτό. Γι’ αυτό και το βιβλίο δίπλα από τον τίτλο φέρει και τον χαρακτηρισμό “ηθο-γράφημα”.
* Ηθογράφημα όμως γιατί;
- Είπα: ηθο-γράφημα με διαχωριστικό. Κι αυτό γιατί ήθελα να τονίσω ότι είμαστε πολύ μακριά πλέον από την ηθογραφία του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα. Κι ότι πρόκειται για ένα αφήγημα που δεν καταγράφει ως λαογραφικό ντεκόρ τη ζωή στην ύπαιθρο.
Ο κυρ Θανάσης Μαντέλας, ο κεντρικός ήρωας του βιβλίου, καθώς μπλέκει με τα δικαστήρια ψάχνοντας να βρει το δίκιο του, έρχεται σε επαφή με ένα κόσμο που δεν υποπτευόταν. Ο ίδιος είναι θύμα ανθρώπων που παρουσιάζονται ως ευυπόληπτα άτομα που διαθέτουν κομματικές περγαμηνές και θέσεις στο τοπικό σύστημα εξουσίας. Αλλά ο Μαντέλας -ίσως και γιατί αγνοεί τους κινδύνους - συγκρούεται με προσωπικά συμφέροντα, με οργανωμένα τοπικά δίκτυα, με τον κομματισμό, με κυκλώματα που λυμαίνονται τη δικαιοσύνη, με υπαλλήλους που δήθεν υπηρετούν το “κράτος δικαίου”, με παγιωμένες νοοτροπίες και συμπεριφορές. Μέσα από αυτές τις συγκρούσεις ο ίδιος δεν θα βγει απόλυτα δικαιωμένος, αλλά ωστόσο θα έχει καταφέρει, πικραμένος όντας, να έχει τη συνείδησή του ήσυχη. Το βιβλίο λοιπόν αποτελεί “γράφημα” του ήθους και του έθους χαρακτηριστικών τύπων και δομών εξουσίας στην τελευταία δεκαετία του 20ού και των αρχών του 21ου αιώνα.
* Επομένως πρόκειται για μια σύγχρονη μορφή ηθογραφίας. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της;
- Πρόκειται για Ηθογραφία που αφορά το ήθος της “μεταπολιτευτικής” κοινωνίας με βασικά στοιχεία: α) το ρεαλισμό της αφήγησης (μορφή ψευδούς συνέντευξης, απομαγνητοφώνηση αυθεντικού λόγου) β) την παρουσία του παραγωγικού αγροτικού στοιχείου (το αγροτικό θεσσαλικό περιβάλλον) γ) την πολυφωνία (λόγος δημοσιογραφικός, λόγος δικαστικός, λόγος κοινωνικός) σε αντίστιξη με το λόγο του αγρότη δ) την ανάδειξη υπαρκτών παθογενών προβλημάτων (παράνομη δόμηση, γραφειοκρατία, προβληματική δικαιοσύνη, δίκτυα συμφερόντων, πελατειακό σύστημα, διαπλοκή, ρόλος του τύπου κλπ) ε) την παρουσία κοινωνικών σχολιαστών (υποσημειώσεις στο διαδίκτυο) που διευρύνουν την αληθοφάνεια του αφηγήματος.
ΠΟΤΕ «ΘΥΜΑ» Η ΕΞΟΥΣΙΑ
* Πόσο εύκολο είναι στην Ελλάδα να γίνει κάποιος «θύμα» όταν μπλέξει με τέτοιες δομές εξουσίας;
- Όταν η βασική προσδοκία της ζωής είναι η Δικαιοσύνη (όπως πιστεύει ακράδαντα ο Μαντέλας) είναι πολύ εύκολο να εμπλακείς πολεμώντας πολυκέφαλα συμφέροντα και ό,τι ήθελε προκύψει... Αλλιώς σωπαίνεις και αποσύρεσαι στην ιδιώτευση. Κάποιοι από τους σχολιαστές της αφήγησης του Μαντέλα τον επαινούν και άλλοι τον μέμφονται γιατί δεν έκατσε στα αυγά του να κάνει το κορόιδο και να βολευτεί. Πάντως, ο Μαντέλας ξέρει ότι η εξουσία δεν μπορεί ποτέ να γίνει “θύμα”. Η θυσία αφορά και θα αφορά πάντα τον πολίτη.
* Αυτό μήπως ακούγεται απαισιόδοξο; Μήπως είναι ένα είδος πρόσκλησης για ιδιώτευση;
- Όταν ο μεμονωμένος πολίτης συγκρουστεί με ισχυρές δομές εξουσίας, όπως ο Μαντέλας του βιβλίου, ξέρει ότι θα πληρώσει μεγάλο προσωπικό κόστος. Το ζήτημα είναι να ξεκαθαρίσει ο ίδιος εάν αντέχει να το αναλάβει. Γιατί αυτό μπορεί να είναι απόφαση ζωής. Εκεί μετριέται το ανάστημα του καθενός (γιατί βέβαια το ανάστημα δεν είναι συνώνυμο με το μπόι).
* Το «Άρτιο κατά παρέκκλιση» θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως οικολογικό βιβλίο;
- Η οικολογοτεχνία συνήθως ασχολείται με τη δυστοπία, τη συντελεσμένη καταστροφή του περιβάλλοντος. Στο “Άρτιο κατά παρέκκλιση” δεν υπάρχει αρχικά αυτή η διάσταση. Ο Μαντέλας είναι ένας λαϊκός άνθρωπος, ένας αγρότης δεμένος με τη γη που ξέρει πόσα χρωστάει σ’ αυτή. Αντιδρά και δρα πρωτίστως ως πολίτης που αποζητά αρχικά το δίκιο του και εν συνεχεία μέσα από δράση του συνειδητοποιεί ότι υπάρχει ένα μεγαλύτερο δίκιο το οποίο ορίζει και τη θέση του στη ζωή. Τότε η σχέση του με τη φύση αποκτά ιδεολογικό βάρος. Συνεπώς, υπάρχει μια πορεία προς τη διαμόρφωση μιας ισχυρής οικολογικής συνείδησης. Αυτή τον κρατά όρθιο στις αντιξοότητες που του σπέρνουν μπροστά του οι εξουσίες και τα συμφέροντα. Θα μπορούσα έτσι να ισχυριστώ πως πρόκειται για μια λογοτεχνία της πολιτικής οικολογίας.
* Χωρίς να θέλω να αποκαλύψετε κάτι, τελικά δικαιοσύνη υπάρχει;
- Θα απαντήσω με τα λόγια του Μαντέλα: “Γιατί άμα ο κόσμος δεν είναι από Δικαιοσύνη φτιαγμένος, τότες για ποιο λόγο έγινε; Τι με κοιτάς; Σιγά τις φιλοσοφίες που λέω. Η Δικαιοσύνη είναι που μας κρατεί στον κόσμο, αυτή είναι η δύναμις που κρατεί ζυγιασμένα κι αρμονικά τα πάντα, τόπους, ουρανούς, άστρα, φυτά, ζωντανά κι ανθρώπους. Όλα. Σ’ τα λέω αυτά για να καταλάβεις πως, άμα έχεις όρεξη ν’ ακούσεις, καταπώς λες, θα δεχτείς ετούτη την αρχή. Γιατί εγώ έτσι ερμηνεύω τον κόσμο.”
