είναι μια θεραπευτική συναισθηματική χρονομηχανή» τονίζει σήμερα στην «Ε» η σκηνοθέτης Ειρήνη Ζγούρη, με αφορμή την παράσταση «Θύμισες-101 χρόνια μετά (Σμύρνη, Καππαδοκία, Πόντος, Πόλη, Θράκη)» που σκηνοθετεί και που αύριο ρίχνει αυλαία. Η κ. Ζγούρη, μιλώντας για την παράσταση που την παρουσιάζει το Θέατρο των Οδοιπόρων/Σκηνή Παραστατικών Τεχνών και ανεβαίνει στο «Νέο Θέατρο Τεχνών» (9 μ.μ.), τονίζει ότι αν και τα γεγονότα αφορούν στη Μικρασιατική Καταστροφή, αν αλλάξουμε τα ονόματα των ηρώων και τις τοποθεσίες, θα μπορούσε να είναι η Ουκρανία, η Συρία, η Παλαιστίνη, τη μνήμη και τον χρόνο, τη συλλογική μνήμη, την ανθρωπότητα που επαναλαμβάνει σπειροειδώς τα ίδια λάθη, αλλά και για τον καλλιτεχνικό κόσμο που βρίσκεται «στα κάγκελα».
Συνέντευξη στον Θανάση Αραμπατζή
• Κυρία Ζγούρη, μιλήστε μας για την παράσταση...
- Οι θύμισες, όπως το λέει και ο τίτλος, είναι αναμνήσεις. Η παράστασή μας εστιάζει στα προσωπικά βιώματα των ηρώων μας. Η Κατίνα, ο Αθανάσιος, ο Παυλής, η Δέσπω και η Λενιώ θυμούνται και μοιράζονται μαζί μας τον φόβο, την αγωνία και τον πόνο λίγο πριν, αλλά και λίγο μετά την καταστροφή. Στην καταστροφή δεν υπήρχε κανένα συναίσθημα, μόνο η ανάγκη για επιβίωση, με κάθε κόστος. Τα αισθήματα έρχονται πάντα μετά το βίωμα, τότε που υπάρχει χρόνος για σκέψη. Εσκεμμένα τροποποιήσαμε τα ονόματα των ηθοποιών μας, ώστε να μοιάζουν της εποχής, καθώς στη θέση των ηρώων μας θα μπορούσε να είναι κυριολεκτικά ο καθένας μας. Αυτή η επιπλέον σύνδεση με τους χαρακτήρες νομίζουμε ότι βοήθησε πολύ τους συντελεστές της παράστασής μας, καθώς δέθηκαν με τις αφηγήσεις τους ακόμα πιο στενά. Η παράσταση δεν έχει -πέρα απο τα κουδούνια της έναρξης- κανέναν ηχογραφημένο ήχο. Αυτό, επίσης, έγινε πολύ συνειδητά, καθώς στόχος μας ήταν να δημιουργήσουμε για 90 λεπτά έναν παράλληλο χώρο – χρόνο, στον οποίο οι ταχύτητες και η δίνη της καθημερινότητας θα έμπαιναν σε μια παύση. Χρειαζόμαστε αυτήν την παύση για να μπορέσουμε να εστιάσουμε στο πρόσωπο, στο άτομο, στον λόγο. Αυτό, φυσικά, αμέσως - αμέσως, αφήνει τους ηθοποιούς γυμνούς εκτεθειμένους, όμως, παράλληλα γυμνώνει και την παράσταση από το θέαμα και αναδεικνύει το πραγματικό της θέμα. Η Σμύρνη και το Αϊβαλί δεν είναι μόνο μουσικές και όμορφα τραγούδια, η καταστροφή δεν μπορεί να μας σημαίνει μόνο αυτό. Η καταστροφή αφορά απλούς ανθρώπους που είδαν συνανθρώπους τους, συγγενείς και μη, να πεθαίνουν μπροστά στα μάτια τους και αυτό δεν έσβησε από τη μνήμη τους ποτέ. Έτσι, η παράστασή μας είναι εντελώς ζωντανή και κάθε βράδυ εντελώς διαφορετική, γιατί, καθώς συνηθίζουμε να λέμε, το συναίσθημα δεν ορίζεται, γεννιέται και δεν κατασκευάζεται. Άρα, η επιτυχία της παράστασης κάθε βράδυ απαιτεί τη μέθεξη σκηνής και πλατείας. Δεν είναι εύκολο το εγχείρημα και φυσικά δεν πετυχαίνει πάντα, όμως, έχουμε δει ανθρώπους να δακρύζουν, να τραγουδούν μαζί με τους ηθοποιούς, να αντιδρούν στις αφηγήσεις και αυτό είναι επιτυχία για εμάς. Θα μπορούσε να αναρωτηθεί κάποιος αν η παράσταση αφορά όλους, αν δηλαδή απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινό, εδώ θα έλεγα πως ναι, γιατί η παράσταση μπορεί να μην είναι ένα υπερθέαμα, αλλά έχει ένα πανανθρώπινο μήνυμα και αυτό είναι το κοινό βίωμα του πόνου. Δεν έχει σημασία αν τα γεγονότα αφορούν στη Μικρασιατική Καταστροφή, αν αλλάξεις τα ονόματα των ηρώων και τις τοποθεσίες θα μπορούσε να είναι η Ουκρανία, η Συρία, η Παλαιστίνη κ.ά.
• «Θύμισες-101 χρόνια μετά (Σμύρνη, Καππαδοκία, Πόντος, Πόλη, Θράκη)» το όνομα της παράστασης. Η επικρατούσα άποψη, όμως, δεν είναι ότι η μνήμη φθίνει και ότι ο χρόνος απαλύνει τον πόνο;
- Το ζήτημα της μνήμης είναι λίγο περίπλοκο, καθώς χαρακτηρίζεται από την υποκειμενικότητα που τη διακρίνει. Είναι, δηλαδή, δυνατό να βιώσουμε ταυτόχρονα την ίδια εμπειρία και πολλά χρόνια μετά να ανακαλέσουμε εντελώς διαφορετικές εκδοχές του βιώματος. Αυτό, όμως, που συνήθως μένει αναλλοίωτο είναι η αίσθηση ή αλλιώς το συναίσθημα που μας γεννήθηκε από το βίωμα, και με έναν τρόπο περνά μέσα μας και επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο ανταποκρίνεται κάνεις σε παραπλήσια ερεθίσματα. Ναι, λοιπόν, η μνήμη φθίνει και ο χρόνος απαλύνει τον πόνο, αλλά το αίσθημα στην ανάκληση της ανάμνησης αναδύεται και επαναφέρει τα συναισθήματα του παρελθόντος. Θα έλεγε κανείς πως οι αναμνήσεις και η φαντασία (ως προς το μέλλον) είναι μια θεραπευτική συναισθηματική χρονομηχανή.
• 101 χρόνια μετά από αυτά τα τραγικά γεγονότα, βλέπουμε παρόμοια γεγονότα να συμβαίνουν σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη. Τίποτα δεν μαθαίνει η ανθρωπότητα τελικά από τα μαθήματα του παρελθόντος; Είμαστε καταδικασμένοι να ζούμε τη θλίψη ξανά και ξανά;
- Μα αν η ανθρωπότητα μάθαινε από τα λάθη της, θα είχε επαληθευτεί η ιστορική φράση του Φράνσις Φουκουγιάμα για το τέλος της ιστορίας. Ο οποίος φυσικά ήταν πολύ πιο αισιόδοξος από τον Αϊνστάιν, που είπε «Δεν ξέρω με τι όπλα θα γίνει ο τρίτος Παγκόσμιος Πόλεμος, αλλά ο επόμενος από αυτόν θα γίνει με πέτρες και ξύλα». Καθώς βλέπουμε, δηλαδή, η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται με κυκλική πορεία, αλλά μάλλον θα λέγαμε με σπειροειδή. Είναι, δηλαδή, σαν να ζούμε τα γεγονότα, με την αίσθηση ότι εμείς θα κάνουμε καλύτερες επιλογές, αλλά, αν δεν κάνουμε χειρότερες, κάνουμε τουλάχιστον τις ίδιες. Αυτό αισθάνομαι ότι πηγάζει αρχικά από την ελλιπή παιδεία και την πολύ καταπίεση, μέσα στην οποία γαλουχούμαστε από τα παιδικά μας χρόνια. Θέλω, όμως, να πιστεύω πως κάποια στιγμή, στο μέλλον, στο μακρινό ή στο άμεσο, θα αλλάξει ο άνθρωπος. Θα δει επιτέλους ότι σε αυτόν τον κόσμο χωράμε όλοι.
• Αυτές τις μέρες βλέπουμε τον καλλιτεχνικό κόσμο να βρίσκεται «στα κάγκελα»...
- Μα όσο πάει σιγά-σιγά όλος ο κόσμος ανεβαίνει στα «κάγκελα». Και αυτό είναι το πραγματικά αισιόδοξο και επαναστατικό. Επιτέλους, οι καλλιτέχνες διεκδικούν τον χώρο τους, είναι πολλά χρόνια το πρόβλημα και η ώρα για να λυθεί είναι χθες κι αφού δεν έγινε, η ώρα είναι πραγματικά τώρα. Θα είναι πολύ αισιόδοξο μια επανάσταση να ξεκινήσει από τον καλλιτεχνικό κόσμο. Προσωπικά, εύχομαι και ελπίζω να μην υποχωρήσουν οι καλλιτέχνες. Εμείς στηρίζοντας τους αγώνες των καλλιτεχνών ματαιώσαμε την πρεμιέρα μας, δηλώνοντας έτσι τη συμπαράστασή μας. Αύριο Παρασκευή κλείνουμε τον πρώτο κύκλο των παραστάσεών μας και αφήνουμε ανοιχτό το ενδεχόμενο να συνεχίσουμε με κάποιες ακόμα παραστάσεις τον Μάρτιο για όσους δεν πρόλαβαν και επιθυμούν να μας δουν.
