και τα έργα εκεί δοκιμάζονται αν αντέχουν στις νέες γενιές, στον χρόνο, αν φέρνουν μαζί τους μια άποψη που μπορεί να διαρκέσει. Όλα αυτά είναι σε άμεση σχέση με την κοινωνία» τονίζει σήμερα στην «Ε» ένας καλλιτέχνης σύμβολο, ένας διανοητής των καιρών μας, ο Δημήτρης Αληθεινός, με αφορμή τη σημερινή παρουσίαση του έργου του «Sine fine» που θα εκτίθεται στη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας-Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα. Ο Δημήτρης Αληθεινός που δηλώνει αισιόδοξα απαισιόδοξος και απαισιόδοξα αισιόδοξος, αναφέρεται στο πολιτιστικό κενό που βρισκόμαστε, στις φωτεινές αναλαμπές, που μεταξύ των οποίων είναι και το Μουσείο Κατσίγρα, τον απαραίτητο πολιτιστικό σχεδιασμό, που αν και είναι αυτονόητος απουσιάζει, την πολιτιστική αποκέντρωση, το δίκτυο πολιτισμού που πρέπει να αναπτυχθεί απ’ άκρου εις άκρον της χώρας που να μπορεί να αντιταχθεί στα «σκουπίδια που πετάνε τα τηλεοπτικά προγράμματα και οι διάφοροι θίασοι», αλλά και το έργο του που θα παρουσιαστεί σήμερα στη Δημοτική Πινακοθήκη. Ο κ. Αληθεινός παρομοιάζει τον πολιτισμό με μια πέτρα που πετάμε σε μια λίμνη, λέει χαρακτηριστικά ότι: «Το πνεύμα πρέπει να σπέρνεται, είναι σαν να πέφτει μία πέτρα μέσα σε μια λίμνη και τους ομόκεντρους κύκλους να τη γεμίζουν. Δεν θα δούμε μόνο το σημείο που έπεσε η πέτρα, θα δούμε κάθε κύκλο που ανοίγεται, γιατί αυτό που μας ενδιαφέρει είναι η λίμνη κι όχι η πέτρα, ή το σημείο που έπεσε. Αυτό είναι πολιτισμός».
Συνέντευξη στον Θανάση Αραμπατζή
• Αρχίζοντας από τα απλά και τα καθημερινά, πώς σας βρίσκουν οι καιροί;
- Νομίζω όπως μας βρίσκουν όλους... Αλλά επειδή υπάρχουν πιο αρμόδιοι από μένα να μιλήσουν για τους άλλους καιρούς, εγώ θα αρκεστώ στους πολιτιστικούς, και η αλήθεια είναι ότι δεν με βρίσκουν πολύ αισιόδοξο.
• Ο λόγος της απαισιοδοξίας σας;
- Δεν είπα ότι είμαι απαισιόδοξος, είπα ότι δεν είμαι πολύ αισιόδοξος (σ.σ. γέλια). Για την ακρίβεια είμαι αισιόδοξα απαισιόδοξος και απαισιόδοξα αισιόδοξος. Πράγμα που σημαίνει ότι τα δύο αυτά αν προσπαθήσει να τα ισορροπήσει κανείς, μόνο στο κενό μπορεί να τα καταφέρει. Κάτι που σημαίνει ότι πολιτιστικά είμαστε σε ένα κενό.
• Ο Στρατής Τσίρκας στη «Χαμένη άνοιξη» είχε γράψει ότι «Όποιος διαλέγει την άρνηση και τον πεσιμισμό βγαίνει κερδισμένος στις προβλέψεις, αλλά χαμένος στη ζωή του»...
- Βέβαια, συμφωνώ απόλυτα. Αυτό λέω κι εγώ, ιδιαίτερα όταν κάνω τα έργα με τις «Κατακρύψεις» λέω ότι προτιμώ να πέσω έξω σε ό,τι έχω κάνει, παρά να δικαιωθώ. Αλλά το γεγονός είναι ότι υπάρχουν -για να μην είμαστε τελείως απαισιόδοξοι- αναλαμπές πολιτισμού που ανάβουν σαν τις φρυκτωρίες. Δεν ξέρω ποιο είναι το μήνυμα αυτών των φρυκτωριών, αυτό που ξέρω όμως είναι ότι όντως είμαστε σε ένα κενό, αφού δεν υπάρχει μία μακρόχρονη πολιτιστική πολιτική. Μία ευρωπαϊκή χώρα δεν επιτρέπεται να μην έχει ένα μακρόχρονο πολιτισμικό και πολιτιστικό πρόγραμμα, ειδικά όταν είναι τόσο παλιά στον πολιτισμό της όσο η δική μας.
ΑΝΑΛΑΜΠΗ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Η ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ
• Είναι μια αναλαμπή πολιτισμού -ή φρυκτωρία όπως το θέσατε- το Μουσείο Κατσίγρα που δίνετε το έργο σας;
- Φυσικά, κι όχι επειδή δίνεται το έργο μου. Παρακολουθώντας όλη τη δράση του Μουσείου, ναι είναι μια φρυκτωρία.
• Γιατί το Μουσείο Κατσίγρα; Γιατί στη Λάρισα;
- Δεν το αποφάσισα εγώ, το αποφάσισε το Ίδρυμα Κωστόπουλου. Πιστεύω ότι είναι πολύ καλή πολιτική του ιδρύματος αντί να φυλάει τα έργα στις αποθήκες να τα δίνει για ένα διάστημα ώστε να μπορούν να ζούνε, γιατί τα έργα ειδικά όταν είναι φτιαγμένα για να βλέπονται και μένουν στις αποθήκες «μαραζώνουν». Ο κόσμος είναι που ποτίζει τα έργα και τα έργα εκεί δοκιμάζονται αν αντέχουν στις νέες γενιές, στον χρόνο, αν φέρνουν μαζί τους μια άποψη που μπορεί να διαρκέσει. Όλα αυτά είναι σε σχέση με την κοινωνία... Ακόμη και οι «Κατακρύψεις» που κάνω και είναι έργα κρυμμένα στη γη, κι αυτά δεν μπορούν να ζήσουν αν δεν υπάρχει η σχέση -έστω την ώρα που γίνονται- με την κοινωνία. Η τέχνη για την τέχνη δεν ισχύει για μένα. Για μένα ισχύει η τέχνη για τον άνθρωπο.
ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗ
• Αποκέντρωση στην τέχνη;
- Γιατί η Αθήνα να έχει περισσότερα δικαιώματα από τη Λάρισα; Αν αυτό το προεκτείνουμε σε όλο τον πλανήτη, γιατί ένας πολιτισμός είναι κατώτερος από έναν άλλο. Γιατί ένα κέντρο, π.χ. η Νέα Υόρκη ή το Βερολίνο, να είναι πιο σημαντικό από την Αθήνα. Η Αθήνα ήταν κάποτε ένα μεγάλο κέντρο, όπως ήταν κάποτε τα Σούσα, το Κάιρο, κέντρα έχουν υπάρξει πάρα πολλά, τα οποία έσπειραν το πνεύμα τους και τους πολιτισμούς τους. Το πνεύμα πρέπει να σπέρνεται, είναι σαν να πέφτει μία πέτρα μέσα σε μια λίμνη και τους ομόκεντρους κύκλους να τη γεμίζουν. Άρα δεν θα δούμε μόνο το σημείο που έπεσε η πέτρα, θα δούμε κάθε κύκλο που ανοίγεται, γιατί αυτό που μας ενδιαφέρει είναι η λίμνη κι όχι η πέτρα, ή το σημείο που έπεσε. Αυτό είναι πολιτισμός.
• Με τη μόνη διαφορά -αν μου επιτρέπετε- ότι η πέτρα πέφτει στην Αθήνα και οι παφλασμοί φτάνουν μέχρι τα σύνορα της Αττικής... Νομίζω ότι η επαρχία απολαμβάνει πολύ λιγότερη τέχνη σε σχέση με την Αθήνα.
- Έχετε απόλυτο δίκιο. Κάνοντας μια βόλτα το ανακαλύπτω απ’ όλες τις μεριές. Υπάρχει ένας υδροκεφαλισμός -είναι μπανάλ η λέξη, αλλά δεν υπάρχει άλλη- σε μια πόλη που υποτίθεται είναι η Αθήνα και από την άλλη υπάρχει σαν αντίποδας η Θεσσαλονίκη, έτσι για να ισορροπήσουμε τα πράγματα. Αλλά τι κάνει η επαρχία, τι κάνουν τα χωριά και οι κωμοπόλεις. Εκεί υπάρχει νέκρα. Ο «πολιτισμός» που θα πάει εκεί δεν είναι πολιτισμός. Δεν υπάρχει πολιτιστική πολιτική με πρόγραμμα. Και με δυο λόγια: δεν με ενδιαφέρει εμένα η επιβολή, και όταν όλα τα πράγματα πάνε σε έναν τόπο είναι σαν να επιβάλλονται. Είμαι υπέρ αυτού που λέγεται αποκέντρωση ή για να το πούμε πιο σωστά είμαι υπέρ ενός προγράμματος που θα αναπτύξει συνολικά ανάλογα με τις ανάγκες τις πολιτισμικές του κάθε τόπου σοβαρά αυτή η χώρα.
ΤΗΛΕΣΚΟΥΠΙΔΙΑ
• Στη Λάρισα είμαστε τυχεροί γιατί έχουμε μερικούς από τους σπουδαιότερους μουσειακούς οργανισμούς της χώρας, το Διαχρονικό Μουσείο, το Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα, το Λαογραφικό Μουσείο...
- Μα και η Λάρισα θα πρέπει να κάνει αποκέντρωση. Θα πρέπει να αναπτυχθεί ένα δίκτυο κάθε φορά που να είναι υπεύθυνο για μια περιοχή και να διοχετεύει τον πολιτισμό, αντιμαχόμενο τα σκουπίδια που πετάνε τα τηλεοπτικά προγράμματα και οι διάφοροι θίασοι.
ΘΥΤΕΣ - ΘΥΜΑΤΑ
• Θα μας μιλήσετε για το έργο σας;
- Είναι ένα έργο που έγινε το 1981, σε μια εποχή που με ενδιέφερε -κι ακόμη βέβαια εξακολουθεί να με ενδιαφέρει, αλλά τότε ήταν στα σπάργανα- η άποψη για το όλον των πολιτισμών και το όλον του πλανήτη και επίσης ο διάλογος ανάμεσα στα σημεία, τους πολιτισμούς, τις γλώσσες -τις πολιτισμικές και τις εικαστικές. Το έργο είναι πάνω σε μια μεταλλική επιφάνεια, σε μια λαμαρίνα, δεν έγινε ούτε γιατί ήθελε να εντυπωσιάσει ούτε γιατί θα μπορούσε να γίνει σε μια άλλη επιφάνεια. Τη λαμαρίνα όπου και να την αγγίξω μιλάει από μέσα. Αυτό που βλέπουμε ως εικόνα, δεν το έβαλα εγώ επάνω, βγήκε από μέσα της μετά από έναν διάλογο. Και ποιος είναι ο διάλογος; Εάν τα υλικά είναι σκληρά ή τρυφερά αυτή απαντά αναλόγως. Διαφορετικά αντιδρά στο νερό της βροχής και διαφορετικά στο νερό της βρύσης ή στο νερό που έχει λίγο λεμόνι ή στο νερό που έχει άκουα φόρτε. Κάθε τι απ’ αυτά που σας ανέφερα είναι όχι μόνο ένα άλλο υλικό, αλλά μία άλλη λέξη. Στον διάλογο που γίνεται με το υλικό που είναι το μέταλλο και η λαμαρίνα, υπάρχει κάθε φορά μία άλλη φράση, μία άλλη διάθεση, ένα άλλο συναίσθημα κι αυτή απαντά αναλόγως: στο άκουα φόρτε καίγεται, πονάει, φωνάζει. Αυτό συμβαίνει και στις σχέσεις τις ανθρώπινες και τις πολιτιστικές και σε κάθε διάλογο γενικότερα. Για μένα που ήθελα να εκφράσω τον διάλογο με τους πολιτισμούς του πλανήτη δεν υπήρχε άλλος τρόπος. Στο συγκεκριμένο έργο υπάρχει μία εικόνα του Αγίου Γεωργίου, που όμως κρύβει πολλά στοιχεία από διαφορετικές εποχές και πολιτισμούς και το κυρίαρχο στοιχείο είναι η σχέση θύτη-θύματος. Ο Άγιος Γεώργιος είναι ένας ήρωας, ο οποίος για να απελευθερώσει τη βασιλοπούλα του -θα μπορούσε να είναι οποιοσδήποτε, ο Περσέας ίσως- σκοτώνει τον δράκο, ο δράκος για τη βασιλοπούλα είναι θύτης, αλλά για τον Αϊ Γιώργη είναι θύμα. Ο Αϊ Γιώργης για τη βασιλοπούλα δεν είναι σίγουρα θύμα, αλλά ούτε και θύτης. Υπάρχει ένας κύκλος θύτη-θύματος που αντιμετωπίζουμε καθημερινά όλοι μας κι αυτό είναι το έργο μου.
