φάση ανταλλακτικής κοινωνίας, χωρίς νόμισμα» τονίζει σήμερα σε συνέντευξή του στην «Ε» ο Λαρισαίος διδάκτωρ Βυζαντινής Τέχνης Σταύρος Γουλούλης. Ανήμερα της γιορτής του πολιούχου Λαρίσης, ο κ. Γουλούλης ρίχνει φως σε άγνωστες πτυχές της ιστορίας σχετικά με τον ναό του Αγίου Αχιλλίου που βρίσκεται στο ομώνυμο νησάκι στη Μικρή Πρέσπα, όπως ότι όταν κτίσθηκε ήταν ο μεγαλύτερος ναός στη βυζαντινή περίοδο στα Βαλκάνια, ενώ τονίζει ότι τα λείψανα του Αγίου Αχιλλίου βρέθηκαν μόλις στο 1960 μετά από έρευνες του αρχαιολόγου Ν. Μουτσόπουλου κι αφού είχε καταρρεύσει ο ναός. Ο κ. Γουλούλης αναφέρεται ακόμη στην απόφαση του οικουμενικού πατριάρχη να ανακηρύξει την Ορθόδοξη Εκκλησία της Β.Δ. Μακεδονίας έως τώρα σχισματική (1967 κ.ε.) ως «Αρχιεπισκοπή Αχρίδος» λέγοντας ότι «Είναι λύση ορθή νομοκανονικά, διότι έπεται των πολιτικών εξελίξεων. Αρκεί τα Σκόπια να μην περάσουν τα όρια, ως συνήθως. Η νέα Εκκλησία εκφράζει το Ορθόδοξο ποίμνιο του νέου κράτους, που είναι πολυεθνικό και μάλιστα περιέχει ελληνικό και βλάχικο στοιχείο, όπως παλαιά».
* Πολλοί Λαρισαίοι επισκεπτόμαστε στο νησάκι του Αγίου Αχιλλίου στην Πρέσπα, την τεράστια Βασιλική του Αγίου της πόλης μας. Πώς προέκυψε αυτό το τεράστιο έργο;
-Το νησί προ πέντε αιώνων ήταν ενωμένο με την ξηρά, ήταν δηλαδή χερσόνησος, όπου βρισκόταν η πόλη Πρέσπα, από την οποία έλαβε το όνομα η λίμνη. Λόγω ενός μεγάλου σεισμού ανέβηκε η στάθμη των υδάτων. Πώς κτίσθηκε ο ναός, όντως ο μεγαλύτερος ναός στη βυζαντινή περίοδο στα Βαλκάνια (!), είναι μία ολόκληρη ιστορία. Σήμερα είναι στη μέση του πουθενά, αλλά τότε ήταν στο κέντρο των δρόμων της Κεντρικής Βαλκανικής, της βυζαντινής Δύσεως.
*Γνωρίζουμε ότι στον ναό κατατέθηκαν τα λείψανα του Αγίου Αχιλλίου πολιούχου της Λάρισας, τα οποία άρπαξε ο Σαμουήλ, το 985, όταν κατέλαβε την πόλη μας. Πότε και για ποιο λόγο κτίσθηκε;
-Η Βασιλική κτίσθηκε με σκοπό να γίνει η αρχιεπισκοπή του κράτους του Σαμουήλ που οργανώθηκε από το 976, όταν επαναστάτησε από το Βυζάντιο, έως το 1018 όταν διαλύθηκε οριστικά ως εφήμερο κρατικό μόρφωμα. Ήταν πολυεθνικό (Έλληνες, Βλάχοι, Σλάβοι, Βούλγαροι, Αλβανοί, κ.α.), με δεδομένο ότι τότε το έθνος δεν είχε ιδιαίτερη σημασία: Πρωτεύουσα ήταν η Πρέσπα.
*Πώς βρέθηκε το λείψανο του Αγίου Αχιλλίου;
-Για πέντε αιώνες η Βασιλική δεν λειτουργούσε και κατέρρευσε κατά μεγάλο μέρος. Το λείψανο του Αγίου βρέθηκε επί τόπου με τις ανασκαφές που έκανε ο αείμνηστος καθηγητής Ν. Μουτσόπουλος στη δεκαετία 1960, σε ταφική λάρνακα στη Ν.Α. άκρη του ναού.
* Από πότε λειτουργεί ο ναός;
-Για πρώτη φορά αναφέρεται η λειτουργία του ναού τον Μάιο του 1016, όταν έγινε μία συγκέντρωση υποτελών ηγετών υπό τον επίγονο του Σαμουήλ Ιωάννη Βλαντισλάβο (Βίος του Αγίου Ιωάννη Βλαδίμηρου της Διόκλειας, Μαυροβούνιο). Υπήρξε αρχιεπισκοπή του κράτους του Σαμουήλ. Μάλιστα στο α’ στρώμα τοιχογραφιών στο Ιερό Βήμα αναγράφονται οι 18 επισκοπές της Αρχιεπισκοπής. Αλλά οι συνθήκες που υπήρξαν δεν είναι αυτές που γνωρίζει ο πολύς κόσμος. Τα γεγονότα αναπαρέστησε ο Βρετανός Paul Stephenson, ο οποίος με βάση τις πληροφορίες που δίνει ο Αραβόφωνος Χριστιανός από την Αντιόχεια Ιμπν Γιαχία, θεωρεί ότι ο Βασίλειος Β’ εξαπέλυσε την τελική επίθεση στα 1001-1004, νίκησε τον Σαμουήλ και τον έκανε υποτελή ηγεμόνα, όπως τέτοιους είχε στην Ανατολή. Εκείνος όμως το 1014, δηλαδή μετά από δέκα χρόνια, επαναστάτησε πάλι, αλλά ηττήθηκε όπως ξέρουμε στο Κλειδίον. Χρειάστηκε δεύτερος γύρος πολέμου, άλλη μια τετραετία, για να ηττηθούν οριστικά το 1018 οι επίγονοί του και να ενταχθούν στο Βυζάντιο οριστικά. Είναι αυτό που ξέρουν όλοι.
Στη συνέχεια αυτής της θέσεως επεξέτεινα πέρυσι σε δύο μελέτες με σχετική τεκμηρίωση και στη Βασιλική του Αγίου Αχιλλίου: κτίσθηκε τότε ακριβώς (1004-1014) με αρχιτέκτονα και τεχνίτες που έστειλε ο Βασίλειος Β’. Γίνεται κατανοητό από το τεράστιο έργο πως ισοπεδώθηκε ο χώρος, ενισχύθηκε με βάσεις φρουριακού τύπου, εφαρμόστηκαν απόλυτα λεπτομερείς αρχιτεκτονικές χαράξεις, για έναν ναό που διέθετε και υπερώα (για τις γυναίκες αρχόντισσες). Αρχιτεκτονική, γλυπτική και ζωγραφική του μνημείου εντάσσονται στη βυζαντινή τέχνη. Σε καμία περίπτωση ο Σαμουήλ δεν είχε δυνατότητα να κτίσει μόνος τέτοιο μεγάλο ναό, αφού οι περιοχές που κατείχε ήταν σε φάση ανταλλακτικής κοινωνίας, χωρίς νόμισμα. Ο κατάλογος των 18 επισκοπών που τώρα διαβάζονται σωστά, με πρώτη τα Σκόπια (!), ο ίδιος περιέχεται στα σιγίλλια που εξέδωσε ο Βασίλειος Β’ στα 1019-1020, αλλά πλέον έδρα είναι η Αχρίδα, η οποία ονομάζεται «Αρχιεπισκοπή Πρώτης Ιουστινιανής και Αχρίδος». Η αρχική Αρχιεπισκοπή Πρώτης Ιουστινιανής δημιουργήθηκε το 535 από τον Ιουστινιανό, λίγο πιο βόρεια, κοντά στα Σκόπια, με σκοπό να υπαγάγει τους νέους πληθυσμούς των βαρβάρων που εισέδυσαν στα Βαλκάνια τον 6ο αιώνα και εξής. Υπαγόταν κατευθείαν στον αυτοκράτορα κι όχι στον πατριάρχη. Η αρχιεπισκοπή ουσιαστικά αναβίωσε, όταν κτίσθηκε η Βασιλική, ως νέα «Αρχιεπισκοπή Πρώτης Ιουστινιανής και Πρέσπας» με έδρα τον Άγιο Αχίλλιο για το διάστημα 1004-1014 έως 1018. Λεγόταν συμπληρωματικά και «Πάσα Βουλγαρία» αλλά αυτή δεν έχει σχέση με την παλαιά Βουλγαρία (Β.Α. Βαλκάνια), εφόσον Βούλγαροι λέγονταν πλέον όλοι οι Σλαβόφωνοι της Βαλκανικής. Η διευρυμένη Αρχιεπισκοπή Αχρίδος που υπαγόταν στον αυτοκράτορα, μετά το 1453 υπαγόταν στον πατριάρχη Κων/πόλεως. Καταργήθηκε το 1767. Ο αναγνώστης μπορεί σχετικά να δει δύο μελέτες στο google / academia.edu + Stavros Gouloulis / articles.
*Πρόσφατα ο Οικουμενικός Πατριάρχης ανακήρυξε την Ορθόδοξη Εκκλησία της Β.Δ. Μακεδονίας έως τώρα σχισματική (1967 κ.ε.) ως «Αρχιεπισκοπή Αχρίδος». Είναι εκκλησιαστικά και ιστορικά δικαιολογημένη;
-Έστω στα όρια της σημερινής Δημοκρατίας της ΒΔ. Μακεδονίας και όχι όλων των Κεντρικών Βαλκανίων φαίνεται να είναι η καλύτερη λύση και για το Πατριαρχείο Κων/πόλεως και για τα Σκόπια, αλλά και για την Αθήνα. Η παλαιά ιστορία συνεχίζεται σε σύγχρονο πλαίσιο. Είναι λύση ορθή νομοκανονικά, διότι έπεται των πολιτικών εξελίξεων. Αρκεί τα Σκόπια να μην περάσουν τα όρια, ως συνήθως. Η νέα Εκκλησία εκφράζει το Ορθόδοξο ποίμνιο του νέου κράτους, που είναι πολυεθνικό και μάλιστα περιέχει ελληνικό και βλαχικό στοιχείο, όπως παλαιά. Ο Άγιος Αχίλλιος, όπου γίνονται το καλοκαίρι τα Πρέσπεια, ενώνει έτσι όπως είναι έρημος σε Τριεθνές συνόρων, τους λαούς των Βαλκανίων. Είναι ένα δώρο του ελληνισμού σε αυτούς.
