Ένα βιβλίο-κιβωτός διάσωσης της ιστορικής μνήμης, που αναφέρεται στην ιστορική διαδρομή του ιερού ναού του Αγίου Αχιλλίου από την κτίση του τον 6ο αιώνα μ.Χ. έως σήμερα. Μια ιστορία που είναι συνυφασμένη εν πολλοίς με την ιστορία της ίδιας της πόλης. Η ονομασία του βιβλίου είναι «Ιερός ναός Αγίου Αχιλλίου Λαρίσης. Ιστορική διαδρομή 15 αιώνων» και κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το 2015 σε 10 μόλις αντίτυπα, για να επανεκδοθεί πριν λίγες μέρες σε περιορισμένα πάλι αντίτυπα. Χρέος των φορέων της πόλης (Μητρόπολη, Δήμος, Περιφέρεια ή όποιος άλλος...) να φροντίσουν ώστε το βιβλίο να κυκλοφορήσει σε χιλιάδες αντίτυπα και να το προμηθευτεί κάθε μαθητής και σχολείο, αλλά φυσικά και όποιος φιλίστωρ πολίτης της Λάρισας ενδιαφέρεται.
Ο βιογράφος της Λάρισας Νίκος Παπαθεοδώρου μετά από ενδελεχή έρευνα ακολουθεί τα ίχνη και τις περιπέτειες που συνάντησε ο ιερός ναός στο διάβα των αιώνων. Πηγές του αρχαιολογικά και εκκλησιαστικά κείμενα, κείμενα των ξένων περιηγητών που διήλθαν από τη Λάρισα, κώδικες μοναστηριών και μουσείων, κείμενα της οθωμανικής διοίκησης, αλλά και δημοσιεύματα του Τύπου της εποχής και αποφάσεις των Δημοτικών Συμβουλίων της πόλης. «Σε όλη αυτήν τη μακραίωνη πορεία, ο ναός του Αγίου Αχιλλίου δεν είχε ούτε μόνιμη θέση στην ακρόπολη, ούτε φυσικά και την ίδια αρχιτεκτονική μορφή. Δυστυχώς όμως δεν μπορούμε να παρακολουθήσουμε τη μακροχρόνια ιστορική διαδρομή του ναού αυτού με ακρίβεια» θα σημειώσει ο κ. Παπαθεοδώρου, για να συνεχίσει επισημαίνοντας ότι: «Οι μαρτυρίες οι οποίες διασώθηκαν και έχουν εντοπισθεί μέχρι σήμερα είναι ελάχιστες, διφορούμενες και αποσπασματικές, ιδιαίτερα όσες αφορούν την περίοδο των βυζαντινών χρόνων και τους πρώτους αιώνες της οθωμανικής κυριαρχίας στην περιοχή μας. Ωστόσο οι ανασκαφικές έρευνες, η αναδίφηση ιστορικών πηγών απρόσιτων μέχρι πρόσφατα και οι πολλαπλές μαρτυρίες περιηγητών, καταγραμμένες στα οδοιπορικά τους, μας επιτρέπουν να παρακολουθήσουμε με κάποια ελλειμματική πληρότητα βέβαια, την ιστορική διαδρομή του ναού του Αγίου Αχιλλίου στη Λάρισα, η οποία συμβαδίζει και με τις τύχες αυτής της πόλεως». Το βιβλίο χωρίζεται σε 6 κεφάλαια που είναι τα εξής: Ο ναός της βυζαντινής περιόδου. Ο πρώτος ναός της περιόδου της Τουρκοκρατίας. Η Βασιλική του Καλλιάρχη. Ο προπολεμικός ναός. Ο μεταβατικός ναός (παράγκα). Ο σύγχρονος ναός.
Ο ΠΡΩΤΟΣ ΝΑΟΣ
Το πρώτο κεφάλαιο εκτείνεται από τον 6ο μέχρι τις αρχές του 16ου αιώνα. Από την κοίμηση του αρχιεπισκόπου Λαρίσης Αχιλλίου και τον ενταφιασμό του σεπτού λειψάνου του σε ευκτήριο οίκο που πιθανότατα ο ίδιος ανέγειρε μέχρι την ανακάλυψή του από την Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων το 1978 σε ανασκαφικές έρευνες που διεξήγαγε στον λόφο και συγκεκριμένα μεταξύ της κλειστής τουρκικής αγοράς (μπεζεστένι) και του Αρχαίου Θεάτρου των κλασικών χρόνων. Στην ανασκαφή, γράφει ο κ. Παπαθεοδώρου, το ενδιαφέρον εντοπίστηκε στην «...αποκάλυψη ενός μεγαλοπρεπούς καμαροσκεπούς τάφου στο ανατολικό άκρο του βόρειου κλίτους», ...σύμφωνα με τη γνώμη των αρχαιολόγων υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι ο τάφος που αποκαλύφθηκε ανήκει στον πρώτο επίσκοπο Λαρίσης Αγιο Αχίλλιο και μάλιστα μέσα εκεί ήταν τοποθετημένη η λάρνακα με τα τίμια λείψανά του. Η ιστορική διαδρομή του ναού είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την πορεία της Λάρισας, και μέσα από την ιχνηλάτηση της διαδρομής του έρχεται στο φως και η ιστορία της πόλης. Για παράδειγμα, μία από τις τραγικότερες και αγριότερες στιγμές της ήταν η κατάκτησή της από τους βαρβάρους του τσάρου Σαμουήλ της Βουλγαρίας, οι οποίοι εισέβαλαν το 985 μ.Χ. στη Θεσσαλία και κατέλαβαν τη Λάρισα. «Οι κάτοικοί της μεταφέρθηκαν βιαίως στην περιοχή της Μικρής Πρέσπας. Στο νησάκι της λίμνης μεταφέρθηκε επίσης και το πολυτιμότατο λάφυρο που αποκόμισε από την επιδρομή αυτή ο Σαμουήλ. Ηταν το μεγαλύτερο τμήμα το σκήνωμα του Αγίου» αναφέρεται χαρακτηριστικά στο βιβλίο.
ΤΑ ΑΝΤΙΠΟΙΝΑ ΓΙΑ ΤΑ ΟΡΛΩΦΙΚΑ
Το δεύτερο κεφάλαιο ξεκινά στις αρχές του 16ου αιώνα και φτάνει μέχρι το 1769. Την περίοδο αυτή ο ναός μετατοπίζεται στη βορειοδυτική πλευρά του λόφου με τους Οθωμανούς να κατεδαφίζουν τη βασιλική των βυζαντινών χρόνων, αφού η θέση του ναού ήταν στο μέσο του εμπορικού κέντρου, εμπόδιο σημαντικό για τους κατακτητές. «Ασφαλώς με την ενέργειά τους αυτή δεν μπορούσαν τότε να εκτιμήσουν οι κατακτητές πως όταν θα απελευθερωνόταν η πόλη και απομακρύνονταν όλα τα κτίσματα τα οποία κάλυπταν τον ναό του Αγίου Αχιλλίου και τον έκρυβαν, θα αποδεικνυόταν ότι η θέση αυτή ήταν η πλέον προνομιακή στον λόφο, επειδή θα δέσποζε από μακριά σε όσους εισέρχονταν στην πόλη από τον δρόμο του Τυρνάβου, καθώς θα διέσχιζαν την πολύτοξη λίθινη γέφυρα του Πηνειού» σημειώνει ο Νικόλαος Παπαθεοδώρου. Το κεφάλαιο κλείνει με την πυρπόληση του ναού, γράφει δε ο κ. Παπαθεοδώρου ότι: «Στις 12 Ιουνίου 1769 η πρώτη βασιλική της Τουρκοκρατίας του Αγίου Αχιλλίου πυρπολήθηκε από τον φανατικό μουσουλμανικό όχλο της Λαρίσης και καταστράφηκε ολοσχερώς. Ήταν η εποχή όπου στον Μοριά είχαν ξεσπάσει «τα Ορλωφικά...». Το τρίτο κεφάλαιο χρονοθετείται από το 1794 έως το 1904. Το 1794, 25 χρόνια από την πυρπόλησή του, ξαναχτίζεται στην ίδια θέση νέος ναός, κτήτορας του οποίου ήταν ο μητροπολίτης Λαρίσης Διονύσιος Καλλιάρχης. Κατά την περίοδο αυτή δημιουργείται το σύγχρονο ελληνικό κράτος και απελευθερώνεται η Θεσσαλία. Μάλιστα τον Μάρτη του 1897 τελείται πανηγυρική θεία λειτουργία παρόντος του διαδόχου Κωνσταντίνου. Ηταν η περίοδος της προετοιμασίας για τη διαγραφόμενη ελληνοτουρκική σύρραξη.
Ο ΣΕΙΣΜΟΣ
Το 1904 η ταπεινή τρίκλιτη βασιλική της Τουρκοκρατίας, με την ξύλινη στέγη, και επί αρχιερατείας του από Πλαταμώνος μητροπολίτου Λαρίσης Αμβροσίου Κασσάρα και έπειτα από 110 χρόνια από την περιπετειώδη κατασκευή της, κατεδαφίζεται. Ο νέος ναός που χτίζεται δυστυχώς έχει διάρκεια ζωής μόλις 34 χρόνια. Την 1η Μαρτίου του 1941 ο σεισμός επιφέρει στον ναό σημαντικές καταστροφές. Ακολούθησαν οι συνεχόμενοι βομβαρδισμοί αρχικά της ιταλικής και εν συνεχεία της γερμανικής αεροπορίας, οι οποίοι ολοκλήρωσαν την καταστροφή. Ακολούθησε ο μεταβατικός ναός κατά το διάστημα 1941-1965. Μία ξύλινη κατασκευή μικρών διαστάσεων, η οποία στήθηκε βιαστικά το 1941, στη θέση του πρώτου ναού, γεγονός που φυσικά δεν γνωρίζουν οι Λαρισαίοι.
ΣΗΜΕΡΑ
Το τελευταίο κεφάλαιο αναφέρεται στον σύγχρονο ναό που κατασκευάστηκε το 1965. Μάλιστα από πολλά επίσημα χείλη και από μια μερίδα Λαρισαίων προτάθηκε ο ναός του Αγίου Αχιλλίου να ανεγερθεί στην πλατεία Ταχυδρομείου. Επειτα όμως από ζωηρές αντεγκλήσεις στα Δημοτικά Συμβούλια, δημοσιεύσεις στις εφημερίδες και ιδιωτικές συνομιλίες αποφασίστηκε να χτιστεί στον λόφο.
