και αποπροσανατολίζουν το παιδί» αναφέρει σήμερα σε συνέντευξή του στην «ΕτΔ» ο Λαρισαίος καθηγητής Ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης Ηλίας Κουρκούτας με αφορμή το ευρωπαϊκό πρόγραμμα rhythm4inclusion στο οποίο είναι συντονιστής. Ο Λαρισαίος καθηγητής σημειώνει ότι το πρόγραμμα στοχεύει μέσα από εναλλακτικές πρακτικές και δράσεις να ενισχύσει την ψυχοκοινωνική υποστήριξη και ένταξη όλων των μαθητών στη σχολική τάξη, ανεξάρτητα από ενδεχόμενες ιδιαιτερότητες και δυσκολίες που αντιμετωπίζουν, ενώ στέκεται στις μορφές εναλλακτικών ψυχοθεραπευτικών ή ψυχοπαιδαγωγικών δράσεων που υπάρχουν αλλά και στην επίδραση της τέχνης στην ψυχολογία (μας). «Σε μία συνεδρία ένα παιδί άρχισε να κτυπάει ένα αυτοκινητάκι με το άλλο: είπε ότι είναι αυτό που έκανε ο μπαμπάς στη μαμά, δύο νεαροί «ανώριμοι» που έκαναν παιδιά πολύ νωρίς χωρίς να γνωρίζονται επαρκώς και λύγισαν μπροστά στις ευθύνες» αναφέρει χαρακτηριστικά στη συνέντευξή του ο Λαρισαίος καθηγητής Ψυχολογίας.
• Πόσο σημαντικές είναι οι νέες εναλλακτικές τάσεις στην ψυχολογία και στην εκπαίδευση που ενσωματώνουν πρακτικές σε σχέση με την Τέχνη;
- Υπάρχει πλέον μια μακρά ιστορία σε σχέση με τη χρήση τεχνικών που εμπνέονται από την τέχνη. Το βασικό σκεπτικό είναι ότι αυτές οι δράσεις επιτρέπουν στο παιδί, τον έφηβο και τον ενήλικο να εκφράσει κομμάτια του εαυτού του, να εκθέσει με τρόπο αυθόρμητο και σε ένα πλαίσιο δεκτικό, το «άλεκτο»: αυτό που δεν μπορεί να «ειπωθεί» με λέξεις και τον εμποδίζει να εξελιχτεί ή να ισορροπήσει, αυτό που τον βραχυκυκλώνει χωρίς να το καταλαβαίνει ή τον καταδικάζει να λειτουργεί με ένα μόνιμο άγχος και προβληματικά «μοτίβα» λειτουργίας και σύνδεσης με τον άλλον που τον οδηγούν σε αποτυχία στις σχέσεις του και συχνά σε δυστυχία. Όλοι μας κουβαλάμε ανάλογα πρότυπα και συναισθηματικά δυναμικά που μας δημιουργούν θέματα: από τις ενοχές, το αίσθημα ότι ίσως δεν αξίζουμε, τους φόβους να διεκδικήσουμε πράγματα ακόμη και να θυμώσουμε, τις εξαρτήσεις, τον φόβο των εξαρτήσεων, τον φόβο της αποτυχίας ή αντίθετα την υπερβολή στην αυτοπεποίθηση και το να μην λαμβάνουμε υπόψη την πραγματικότητα των άλλων, τη φυγή από ευθύνες. Συχνά είναι και τα πολλά ασυνείδητα αρνητικά συναισθήματα που τρέφουμε μέσα μας, όπως οργή, θυμός, φθόνος που στις ακραίες μορφές μας δημιουργούν σοβαρά ζητήματα στις σχέσεις μας κι ας μην το καταλαβαίνουμε.
• Το παιδί συνδέεται πιο εύκολα με την τέχνη και μπορούμε να κάνουμε πρόληψη των κρίσιμων θεμάτων ή των δυσλειτουργιών που αναφέρετε και στον ενήλικα;
- Βεβαίως η λογική και η επιτυχία του παιχνιδιού ως ψυχοπαιδαγωγική και ψυχοθεραπευτική δράση είναι ότι βασίζεται σε αναπτυξιακές ανάγκες που ξεκινούν από την παιδική ηλικία αλλά συνεχίζουν να υπάρχουν και ως ανάγκες με διαφορές μέσα μας, παρά τους ρόλους και τις ευθύνες, ως ενήλικες. Το μικρό παιδί μέσα μας συνήθως αγωνιά να παίξει και να χαρεί, όταν το κάνουμε με δημιουργικό τρόπο είναι απόλυτα υγιές. Από την άλλη, η ανάγκη να ξεφύγουμε από επώδυνα συναισθήματα ή καταστάσεις άγχους και πλήξης, η ανάγκη για διασκέδαση είναι αυτό που μας κάνει να επιζητούμε μορφές εκτόνωσης και ψυχικής-σωματικής ικανοποίησης. Συχνά το παιχνίδι παίρνει διαστρεβλωμένες και ακραίες μορφές, συνδέεται με εξαρτήσεις και καταναγκασμούς (τυχερά παιχνίδια, παιχνίδια στον ιντερνέτ) για να πολεμήσουμε τους φόβους, να ανεβάσουμε την αυτοεκτίμηση ή να κατανικήσουμε τη στενοχώρια και τη θλίψη. Βιωματικές τεχνικές κυρίως εστιασμένες σε παιχνίδια ρόλων, αλλά και μουσικοθεραπεία ή χοροθεραπεία εφαρμόζονται σε ευρεία κλίμακα σε ενηλίκους και ανάλογα την προβληματική.
• Η τέχνη, ως ενσωματωμένη πρακτική στις παρεμβάσεις στο πεδίο της Ψυχολογίας και της Ψυχοπαιδαγωγικής είναι τελικά σημαντική...
- Πέρα από τον λόγο που χρειάζεται κι αυτός για να δώσουμε νόημα στις πράξεις και σε αυτά που παράγει ένα παιδί, η τέχνη στη συμβουλευτική-θεραπεία είναι η «βασιλική οδός» για να καταλάβουμε αυτά που το στενοχωρούν και το αποπροσανατολίζουν. Η πρόληψη μέσω δράσεων που σχετίζονται με την τέχνη είναι επίσης σημαντική, όπως βγαίνει και από το πρόγραμμά μας. Αλλά και στο πλαίσιο του σχολείου όλες αυτές οι μορφές είναι απελευθερωτικές και ενισχυτικές για πολλά παιδιά με προβλήματα. Εστιασμένες δράσεις από επαγγελματίες μπορεί να αλλάξουν τη μοίρα των παιδιών και να βοηθήσουν πολύ τους εκπαιδευτικούς. Δεν χρειάζονται πολλά και αρκούν 2-3 ώρες την εβδομάδα.
• Ποιες άλλες μορφές εναλλακτικών ψυχοθεραπευτικών ή ψυχοπαιδαγωγικών δράσεων υπάρχουν που μπορούν να εφαρμοστούν και σε ατομικό επίπεδο αλλά και στο πλαίσιο του σχολείου;
- Τα παιχνίδια ρόλων, η μουσικοθεραπεία, η χοροθεραπεία και άλλες βιωματικές κλινικές ή μη πρακτικές αποτελούν πλέον σημαντικές διαστάσεις των διεθνών πρακτικών για βοήθεια σε παιδιά, εφήβους ενήλικους αλλά και σε οικογένειες. Η κλασική συμβουλευτική υποστήριξη και ψυχοθεραπεία χρησιμοποιείται ευρέως και συνιστά την κύρια μέθοδο για την επίλυση βασικών διαπροσωπικών ζητημάτων, αλλά και οι πρακτικές με βάση την τέχνη χρησιμοποιούνται συστηματικά εδώ και δεκαετίες. Από τη ζωγραφική και την παιχνιοθεραπεία μέχρι βιωματικά παιγνίδια/ δράσεις και ως μέθοδοι κατανόησης των προβλημάτων των παιδιών αλλά και παρέμβασης. Μέσα από αυτές τις βιωματικές δράσεις μπορεί ακριβώς να εκφράσει το παιδί και ο ενήλικος το «τραυματικό, αποδιοργανωτικό ή αγχωτικό» συναίσθημα και συμβάν και να γίνει στη συνέχεια αντικείμενο επεξεργασίας.
• Πού βασίζεται αυτή η επίδραση της τέχνης στην ψυχολογία μας;
- Η συμβολική αναπαραστατική ικανότητά μας είναι σημαντική και εγγενής στον ανθρώπινο ανεπτυγμένο ψυχισμό (και εγκέφαλο). Μιλάμε συμβολικά, μεταφορικά, με υπονοούμενα, με μισοτελειωμένες φράσεις, εκφράζουμε τα συναισθήματά μας με κινήσεις, μορφασμούς, νεύματα, με το βλέμμα μας, με όλο το σώμα μας για να αντεπεξέλθουμε στην πίεση των συναισθημάτων και προκλήσεων. Όταν ένα παιδάκι ζωγραφίζει την οικογένεια και βγάζει τον εαυτό του απ’ έξω ή δεν αναπαριστά τον πατέρα αυτό είναι ένα μήνυμα συνειδητό ή όχι, μια πληροφορία, ένα στοιχείο που το παιδί μας μεταφέρει. Όταν ένα παιδί αναπαριστά ένα άδειο σπίτι χωρίς παράθυρα χωρίς καμία ζωή, ένα σπίτι κενό χρωμάτων εικόνων και ζωής, σπίτι (που θεωρείται προέκταση και μέρος της ταυτότητας του κόσμου και της οικογένειας) και στη σκεπή βάζει ένα αλεξικέραυνο, ο ειδικός καλείται να το διερευνήσει και να το επεξεργαστεί μαζί του. Σε μία συνεδρία ένα παιδί άρχισε να χτυπάει ένα αυτοκινητάκι με το άλλο: ανέφερε ότι είναι αυτό που έκανε ο μπαμπάς στη μαμά (δύο νεαροί «ανώριμοι» που έκαναν παιδιά πολύ νωρίς χωρίς να γνωρίζονται επαρκώς και λύγισαν μπροστά στις ευθύνες).
• Σε σχέση με το Ευρωπαϊκό πρόγραμμα rhythm4inclusion τι θα λεγάτε;
- Το έργο rhythm4inclusion βασίστηκε σε μια ιδέα του Γιάννη Παπατζανή, μουσικού που ασχολείται με τα κρουστά και έχει συνεργαστεί με τον Ψαραντώνη και τον Ross Daily και με πολλούς άλλους σημαντικούς Έλληνες και ξένους μουσικούς. Μέσα από εναλλακτικές πρακτικές και δράσεις στοχεύει να ενισχύσει την ψυχοκοινωνική υποστήριξη και ένταξη όλων των μαθητών στη σχολική τάξη, ανεξάρτητα από ενδεχόμενες ιδιαιτερότητες και δυσκολίες που αντιμετωπίζουν. Το πρόγραμμα εστιάζει στην ανάπτυξη και εφαρμογή μιας καινοτόμου μεθοδολογίας, που συνδυάζει την μουσική/ ρυθμό και τον χορό/ κίνηση.
Το έργο συντονίζει το Δημοτικό Σχολείο του Viksjöfors της Σουηδίας το οποίο συνεργάζεται με τη σχολή χορού Viksjöforsbaletten, εφαρμόζοντας ένα καινοτόμο πρόγραμμα ενσωμάτωσης των τεχνών εν γένει και του χορού και κίνησης ειδικότερα στο επίσημο αναλυτικό σχολικό πρόγραμμα με στόχο την ψυχική ευεξία των μαθητών και την υποστήριξη των πιο ευάλωτων. Από την Κύπρο συμμετέχει το εκπαιδευτικό κέντρο LCEducational. Από την Ελλάδα, συμμετέχει το Εργαστήριο Ψυχολογίας και Ειδικής Αγωγής (ΕΨΕΑ) του ΠΤΔΕ του Πανεπιστημίου Κρήτης και το Εργαστήριο Διανεμημένων Πληροφοριακών Συστημάτων και Εφαρμογών Πολυμέσων του Πολυτεχνείου Κρήτης και από την Αγγλία το Πανεπιστήμιο του Κόβεντρυ.
• Ποιος είναι ο στόχος του προγράμματος;
- Στόχος του προγράμματος είναι η καλλιέργεια των κοινωνικών/ διαπροσωπικών και συναισθηματικών δεξιοτήτων των μαθητών στα σχολεία, όπου συνυπάρχουν και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους παιδιά με ή χωρίς δυσκολίες. Πιο συγκεκριμένα, προωθείται η χρήση του ρυθμού για την ενίσχυση των ψυχοκοινωνικών δεξιοτήτων (επικοινωνίας, αλληλεπίδρασης, σύνδεσης με τον άλλον, επαφής με το σώμα και τα δύσκολα/ αρνητικά συναισθήματα, μείωσης του άγχους, της διασπαστικότητας, της ενίσχυσης της συγκέντρωσης) των μαθητών με την προώθηση ενός κλίματος αποδοχής και συνεργασίας και μιας θετικής δυναμικής στην τάξη. Ο σκοπός αυτού του πολυεπίπεδου προγράμματος είναι να παρουσιάσει μια σειρά δραστηριοτήτων που μπορεί να αξιοποιήσει ο εκπαιδευτικός για να αναπτύξει κάθε μαθητής με δυσκολίες το ανεσταλμένο δυναμικό του, ώστε να βρει μία θέση μέσα στο σχολικό πλαίσιο και την ομάδα των συμμαθητών, μειώνοντας παράλληλα εντάσεις, προστριβές, αποκλεισμούς και ανταγωνισμούς, καθώς και τη διασπαστικότητα πολλών μαθητών. Διεύθυνση: https://www.r4i.tuc.gr/en/home.
