Τα ιστορικά Αγραφα

Γράφει η Αθηνά Κ. Ζαχαρού-Λουτράρη

Είναι μεγάλη ευλογία για έναν τόπο να υπάρχουν άνθρωποι που σε πείσμα των καιρών αφιερώνουν τις δυνάμεις τους με λόγο και έργα για την προστασία και την ανάδειξή του. Ο κόπος όμως γίνεται γλυκύτερος και λιγότερο βαρύς όταν πρόκειται για τα περήφανα Άγραφα.
Και τούτο, γιατί είναι τα Άγραφα με την πανάρχαια κατοίκηση, όπως αποδεικνύουν τα πλούσια αρχαιολογικά ευρήματα, και είναι αυτά που εναντιώθηκαν στην καταστροφή των Εικόνων και που συνέχισαν τη βυζαντινή τέχνη σε όλες της τις εκφάνσεις. Είναι τα Άγραφα τα ανυπότακτα στην Τουρκιά, αυτόνομα από το 1525, οι θρησκευτικοί και πνευματικοί φάροι, το απόρθητο καταφύγιο και το πεδίο δόξας της Κλεφτουριάς και των αγώνων της Επανάστασης. Και ακόμα είναι σύμβολα της Εθνικής Αντίστασης και των ηρωικών κατορθωμάτων στη Γερμανική Κατοχή.
Είναι όμως και ο τόπος των ιστορικών προσώπων με την ένδοξη δράση, των λαμπρών θρησκευτικών ηγετών, των γενναίων εθνικών αγωνιστών, των φωτισμένων πνευματικών μορφών, των φημισμένων μαστόρων, που στόλισαν και πολλά άλλα μέρη με τα όμορφα έργα τους. Είναι τα Άγραφα των ωραίων ανθρώπων.
Προπάντων είναι ο τόπος του ανυπέρβλητου φυσικού κάλλους. Περήφανες βουνοκορφές, ραχούλες και διάσελα, σκιερά δάση και ξέφωτα, πηγές, ποτάμια και λίμνες εναλλάσσονται μαγευτικά. Ζώα του δάσους και της στάνης, πουλιά στα πλούσια φυλλώματα και στους ουρανούς, λουλούδια ταπεινά και πανέμορφα, δέντρα, κυρίως δέντρα, σε δάση απέραντα, σε περιβόλια και αυλόγυρους, αειθαλή και φυλλοβόλα, που γενιές και γενιές έθρεψαν με τους πολύτιμους καρπούς τους, ζέσταναν τους παγωμένους χειμώνες με τα ξύλα τους, και που αυτά τα ξύλα άξια χέρια τα μετουσίωσαν σε οικοδομήματα, έπιπλα και καλλιτεχνήματα στων αιώνων το διάβα. Και είναι ακόμα αυτό που δεν αποτυπώνεται, αλλά το παίρνουν μαζί τους οι όπου γης Αγραφιώτες: η λεπτή βουνήσια ατμόσφαιρα, η ιδιαίτερη μυρωδιά του τόπου όταν όλα γύρω είναι διάφανα.
Ακόμα, πέρα από τα μνημεία της φύσης που στέκονται ακλόνητα, όπως η θρυλική Κοιμωμένη που κοιμάται από τις απαρχές της τον ασάλευτο ύπνο της, είναι τα Άγραφα των έργων των ανθρώπων τους, από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι σήμερα, τα ορατά και αξιοθαύμαστα. Άξιοι δημιουργοί, που λίγων όμως τα ονόματα σώθηκαν, σ’ αυτά τα μέρη δόξασαν τις τέχνες. Την αρχιτεκτονική, με τείχη και κάστρα, μονές και εξωκκλήσια, γεφύρια και πύργους, στάνες και βρύσες, όμορφα σπίτια και εκκλησιές σε χωριά σκαρφαλωμένα στα βουνά που αγναντεύουν την πλάση, άλλα σε ξέφωτα και άλλα κρυμμένα σε ρεματιές και δάση. Την αγιογραφία, με τοιχογραφίες εξαίσιες και φορητές εικόνες πανέμορφες, την ξυλογλυπτική με έργα μοναδικά, εκκλησιαστικά και κοσμικά, και τη μεταλλοτεχνία με πολύτιμα πολυποίκιλτα ιερά σκεύη (ας μου επιτραπεί η ιδιαίτερη αναφορά στο περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο και στην ιερή λειψανοθήκη με την Κάρα του Αγίου Τρύφωνα στην Καστανιά, το χωριό μου), και ακόμα με λιθανάγλυφα και άλλα σπάνια έργα που το υλικό τους επιτρέπει τη μακρόχρονη παρουσία τους. Και όσα από τα λιγότερο ανθεκτικά διασώθηκαν, υφαντά και κεντήματα που έντυσαν και στόλισαν ανθρώπους και σπίτια και που γεμίζουν τα πολλά Μουσεία και τις Συλλογές, μάρτυρες της φημισμένης τέχνης. Και όσα ακόμα από τα άυλα πέρασαν από γενιά σε γενιά, δημοτικά τραγούδια, έθιμα, θρύλοι, παραμύθια και παραδόσεις, που τα διέσωσαν φωτισμένοι ερευνητές όταν ακόμη ακούγονταν παντού.
Είναι όμως και οι σύγχρονοι κάτοικοι, όσοι ηρωικά παραμένουν στον τόπο τους και όλοι οι συχνοί επισκέπτες που τα πατρικά χώματα τους καλούν, με τα πολιτιστικά τους σωματεία, τα συνέδρια και τις ημερίδες, τα ανταμώματα και τα γλέντια, τις παρεμβάσεις και τους αγώνες τους για να μείνει αυτός ο ιστορικός τόπος ζωντανός και ακμαίος και να γίνει παντού γνωστός ο μοναδικός του πλούτος.
Αυτά και πολλά ακόμα, με λόγο περιεκτικό από καταξιωμένους επιστήμονες και πλούσιο φωτογραφικό υλικό από προικισμένους καλλιτέχνες, περιέχονται σε αυτό το μοναδικό λεύκωμα, που θεωρώ εξαιρετική τύχη να φτάσει στα χέρια μου. Προσεγμένο μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια από την «Εκτυπωτική Καρδίτσας», το βιβλίο: «ΤΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΑΓΡΑΦΑ, ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ – ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ – ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΕΣ – ΠΕΤΡΟΓΕΦΥΡΑ – ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ – ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ», στην τέταρτη πλούσια έκδοσή του από την ΕΝΩΣΗ ΑΓΡΑΦΙΩΤΙΚΩΝ ΧΩΡΙΩΝ Ν. ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ, με το που αντικρίζεις το εξώφυλλό του ανοίγεις διάπλατα τα μάτια, μαγεύεσαι και αν είσαι μακριά, νοσταλγείς. Η χιονισμένη βουνοκορφή με τον τίτλο επάνω, η δεσπόζουσα Μονή Κορώνας στο καταπράσινο τοπίο και οι ένθετες εικόνες με τα Δολοπικά τείχη Καταφυγίου, το βυζαντινό κάστρο Φαναρίου, τα πετρογέφυρα Ανθοχωρίου, όλα μαζί προαναγγέλλουν το πλούσιο περιεχόμενο.
Χίλια συγχαρητήρια στον ακάματο επιμελητή της έκδοσης κ. Βασίλη Τσαντήλα, πρόεδρο της Ένωσης Αγραφιώτικων χωριών, που από πολλά μετερίζια υπηρετεί για χρόνια με αγάπη τον τόπο του, και σε όλους όσοι εργάστηκαν και συνέβαλαν στο εξαιρετικό αποτέλεσμα. Στου καιρού τα γυρίσματα ας είναι ο καλός οιωνός για νέες δόξες στην ιστορική γη.