στις σημερινές υπαρξιακές αναζητήσεις του καθημερινού πολίτη-θεατή της» τονίζει σήμερα σε συνέντευξή της στην «Ε» η Λαρισαία εικαστική επιμελήτρια και μουσειολόγος κ. Βαλεντίνη Μαργαριτοπούλου. Η κ. Μαργαριτοπούλου μιλάει για την επόμενη μέρα των μουσείων και της τέχνης γενικότερα, για το πόσο έπληξε η πανδημία την αγορά τέχνης αλλά και την ίδια την τέχνη, την ψηφιακή εμπειρία της τέχνης και την... εξ αποστάσεως γνωριμία με σπουδαίους μουσειακούς οργανισμούς, τον νέο ρόλο των μουσείων στη μετά Covid-19 εποχή, τη δημόσια τέχνη, αλλά και τι «νέο» θα μπορούσαμε να δούμε στη Λάρισα. Η κ. Βαλεντίνη Μαργαριτοπούλου αναφέρει χαρακτηριστικά ότι «Στην πόλη μας θα μπορούσαμε να δούμε το όραμα μιας νέας εποχής της τέχνης να υλοποιείται, με τη δημιουργία ενός προγράμματος δημόσιας τέχνης».
• Κυρία Μαργαριτοπούλου, πόσο έπληξε η πανδημία του Covid-19 τον κόσμο της τέχνης;
-Στην παγκόσμια κρίση που βιώνουμε, η τέχνη, η οποία κατά γενική ομολογία είναι αυτή που πλήττεται πρώτη και ανακάμπτει τελευταία σε περιόδους κρίσης, έχει δεχθεί μεγάλο πλήγμα. Με τα μουσεία, τις πινακοθήκες και τις αίθουσες τέχνης να κλείνουν σε όλο τον κόσμο από τον περασμένο Μάρτιο λόγω της εξάπλωσης του Covid -19, όλοι μιλάνε για μία κρίσιμη στιγμή για τον κόσμο της τέχνης και ότι από εδώ και στο εξής θα μιλάμε με όρους ‘πριν’ και ‘μετά’ Covid -19 και στην τέχνη. Η τέχνη και ο πολιτισμός όμως δεν μπορούν να σταματήσουν, αφού, όπως έχουμε δει στο παρελθόν, ακόμη και στις πιο δύσκολες εποχές ευδοκιμούν, η τέχνη είναι ο καθρέφτης του κόσμου μας και μας εμπνέει να υπερβούμε εαυτούς και να χαράξουμε νέους δρόμους, είναι για όλους και είναι αυτή που δίνει στην καθημερινότητα και στη ζωή μας σχήμα. Μας δίνει ελπίδα και δύναμη. Η τέχνη πρέπει και οφείλει να βοηθά τον άνθρωπο στην πνευματική του εξύψωση όπως είχε πει χαρακτηριστικά και ο Ταρκόφσκι. Έτσι η τέχνη συνεχίζει την πορεία της και την εξέλιξή της αλλά υπό διαφορετικές συνθήκες, συνδέσεις και μετασχηματισμούς.
• Και η αγορά τέχνης;
-Η αγορά της τέχνης έχει «παγώσει» και περιμένει με αγωνία τις εξελίξεις, με μία μεγάλη κοινωνική και οικονομική κρίση που αναμένεται, μετά από μία παγκόσμια πανδημία με άγνωστη ημερομηνία λήξης. Η κρίση επηρεάζει από τον καλλιτέχνη μέχρι και τον θεατή. Η στήριξη από το κράτος και το φιλότεχνο κοινό είναι πλέον επιτακτική ανάγκη για να μπορέσουν οι χώροι τέχνης και οι καλλιτέχνες να επιβιώσουν και για να συνεχίσουν να δημιουργούν και να εκφράζονται σε ένα μέλλον αβέβαιο, με μειωμένους προϋπολογισμούς, λιγότερες εκθέσεις και δράσεις, με ψηφιακό περιεχόμενο κατά κύριο λόγο και περιορισμένο «ζωντανό» κοινό.
• Η ψηφιακή εμπειρία της τέχνης και η γνωριμία μας μέσω του διαδικτύου με μουσεία σε όλο τον κόσμο δεν είναι το καλό μέσα στο κακό της πανδημίας και του κλεισίματος των μουσείων;
-Σε αυτές τις ιδιόμορφες συνθήκες της πρόσκαιρης απομόνωσής μας, κατά τη διάρκεια της καραντίνας, η τεχνολογία αποδείχθηκε και συνεχίζει να αποδεικνύεται ακόμα ο σημαίνων παράγοντας επικοινωνίας με την τέχνη. Μουσεία, γκαλερί, πολιτιστικά ιδρύματα και ιστοσελίδες καλλιτεχνών ανά τον κόσμο κατέγραψαν ρεκόρ διαδικτυακής κίνησης. Εικονικές περιηγήσεις, δημοσιεύσεις στα κοινωνικά δίκτυα (Facebook, Instagram, κτλ.), Youtube κανάλια, διαδραστικές ιστοσελίδες, εικαστικές δράσεις εξ αποστάσεως, ψηφιακές εκθέσεις, όλες οι δυνατές δράσεις αναβαθμίστηκαν γιατί έγινε απόλυτα κατανοητό ότι ήταν ο μοναδικός τρόπος που υπάρχει για να κρατήσουν ανοιχτή την επικοινωνία με το κοινό τους. Δημιουργήθηκαν νέα παράθυρα στον πολιτισμό από την ασφάλεια του σπιτιού μας, «επισκεφτήκαμε» περισσότερα μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους από όσους θα επισκεπτόμασταν διά ζώσης σε μια ολόκληρη ζωή!
Θα είναι αυτή η περίοδος άραγε η αρχή μιας «πολιτιστικής ψηφιακής άνοιξης»; Όπου όλοι οι οργανισμοί θα κάνουν προσβάσιμους με όλους τους δυνατούς ψηφιακά τεχνολογικά τρόπους τους θησαυρούς τους και θα σχεδιάζουν επιχειρησιακά μοντέλα «ψυχαγωγικού πολιτισμού»; Είναι γεγονός ότι έχουμε ήδη αρχίσει να βιώνουμε έναν ψηφιακό μετασχηματισμό σε παγκόσμιο επίπεδο, ένα πολύ ενδιαφέρον παγκόσμιο φαινόμενο, και έχουμε αρχίσει όλοι μας να αισθανόμαστε πιο κοντά σε ένα νέο ψηφιακό περιβάλλον, σε ένα νέο ψηφιακό κόσμο. Είναι αυτή όμως η μορφή επικοινωνίας και επαφής με την τέχνη που έχουμε πραγματικά ανάγκη; Είναι όντως επαρκής η διαδικτυακή επαφή με τα έργα τέχνης; Αρκεί για να καλύψει τα συναισθήματά μας; Ή απλώς υπερκαταναλώνουμε ασυναίσθητα χωρίς φίλτρο εικόνες και πληροφορίες;
Η εμπειρία της φυσικής παρουσίας και του συλλογικού μοιράζεσθαι είναι ασύγκριτη. Η ψηφιακή εμπειρία δεν μπορεί να αποκαταστήσει τη ζωντανή. Δεν συγκρίνεται η εμπειρία του να βλέπεις και να νιώθεις ένα έργο σε απόσταση αναπνοής απ’ το να το παρατηρείς από μια οθόνη.
• Με τη δεδομένη πτώση της επισκεψιμότητας στα μουσεία, ποια είναι η επόμενη μέρα γι’ αυτά; Ποιος πρέπει να είναι ο ρόλος τους;
Τα αντισηπτικά, οι μάσκες και οι αποστάσεις ασφαλείας όμως δεν θα είναι αρκετά για να προφυλάξουν την τέχνη. Τα μεγάλα μουσεία θα δουν κάθετη πτώση στην προσέλευση λόγω της περιορισμένης τουριστικής κίνησης, χαρακτηριστικά στην Αγγλία προβλέπουν πτώση επισκεπτών από το εξωτερικό από 60% έως 85%. Πιο συγκεκριμένα, σε έρευνα που έγινε σε 16.000 διεθνή μουσεία, σχεδόν το 13% ανέφερε πως θα έκλειναν μόνιμα, ενώ το 19,2% εκδήλωσε αβεβαιότητα ως προς τη συνέχεια της λειτουργίας τους. Λόγω περιορισμένων πόρων εξαιτίας της νέας οικονομικής κρίσης, το μέλλον των μουσείων είναι επισφαλές. Κατά την πρόσφατη αναφορά της UNESCO 85.000 ιδρύματα, δηλαδή το 90% όλων των μουσείων διεθνώς, εξαναγκάστηκαν σε παύση λειτουργίας τους τελευταίους μήνες λόγω της πανδημίας και σύμφωνα με το ICOM ένα στα οκτώ μουσεία παγκοσμίως πιθανόν να μην επαναλειτουργήσει ξανά. Ανάμεσα σε αυτά που θα παραμείνουν ανοιχτά, το 83% προβλέπει μείωση των προγραμμάτων και το 30% θα προχωρήσει σε μείωση προσωπικού, ενώ ήδη το 20% των εργαζομένων σε μουσεία έχουν χάσει τη θέση εργασίας τους.
Ο ρόλος των μουσείων μετασχηματίζεται, πλέον τα Μουσεία οφείλουν να δράσουν ως δημόσιοι χώροι έκφρασης των πολιτών και της κοινωνίας και να αναλάβουν έναν πολύ σημαντικό κοινωνικό συνεκτικό ρόλο μετά την κρίση της πανδημίας συνδυάζοντας τον φυσικό με τον ψηφιακό κόσμο.
• Πώς πρέπει να μετεξελιχθεί η τέχνη μετά την Covid - 19 εποχή;
-Ήρθε η εποχή για μια νέα μορφή δημόσιας τέχνης που θα επικοινωνεί ανθρώπινες αξίες και που θα μπορεί να δίνει απαντήσεις στις σημερινές υπαρξιακές αναζητήσεις του καθημερινού πολίτη-θεατή της. Όπου ο καθένας μας θα μπορεί να «απολαύσει» “in situ” περπατώντας στην πόλη του. Μία τέχνη ελεύθερη και δημοκρατική, η οποία θα καθρεφτίζει την πόλη και θα ενσωματώνεται στο αστικό τοπίο, δημιουργώντας νέες νοηματοδοτήσεις και συνδέσεις μεταξύ πολίτη και πόλης αλλά και ένα παράθυρο σκέψης και πειραματισμού για τους καλλιτέχνες. Μία τέχνη που δεν θα υπάρχει στο αστικό τοπίο ως μνημείο αλλά θα ενέχει τα στοιχεία της καθημερινότητας, θα ενεργοποιεί το κοινό και θα αναβαθμίζει το καθημερινό του περιβάλλον, θα εξελίσσεται ταυτόχρονα με την αστική ζωή και «θα μπορεί ταυτόχρονα να ανασκάψει το παρελθόν και να οραματιστεί το μέλλον».
• Πώς θα δημιουργηθεί αυτή η νέα εποχή στην τέχνη;
-Με μια οργανωμένη δημόσια προσπάθεια σε καλλιτεχνικό, ιστορικό, κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο που θα απαρτίζεται από ένα ανανεωτικό πρόγραμμα πολιτιστικής πολιτικής με συνοχή, χωρίς εκθέσεις και δράσεις blockbusters, που να έχει άμεση απήχηση στο κοινό, αφήνοντας το συγκεκριμένο στίγμα του, έτσι θα μπορέσουμε να δημιουργήσουμε μια νέα εποχή στην τέχνη και στον πολιτισμό. Παρουσιάζοντας την πολιτιστική μας κληρονομιά μέσα από μια πιο σύγχρονη ματιά θα μπορέσουν να συνυπάρχουν αρμονικά το αρχαίο με το σύγχρονο και το αναλογικό με το ψηφιακό. Μέσα από την ενεργοποίηση του δημόσιου χώρου, με αναθέσεις σε σύγχρονους καλλιτέχνες και αγορές έργων τέχνης σε δημόσιους χώρους, τοιχογραφίες, εγκαταστάσεις, γλυπτά, performances, videoart, θα μπορέσουμε έτσι να γίνουμε όλοι μας κοινωνοί της σύγχρονης καλλιτεχνικής παραγωγής και να σηματοδοτήσουμε μία νέα εποχή. Όσο υπάρχουν ιδέες και καλλιτέχνες υπάρχει ζωή, πολιτισμός και τέχνη και όσο υπάρχουν φορείς που υποστηρίζουν τη δημιουργία και τον διάλογο, τόσο οι κοινωνίες μας γίνονται καλύτερες.
• Τι «νέο» θα μπορούσαμε να δούμε στη Λάρισα;
-Στην πόλη μας θα μπορούσαμε να δούμε το όραμα μιας νέας εποχής της τέχνης να υλοποιείται, με τη δημιουργία ενός προγράμματος δημόσιας τέχνης που να περιλαμβάνει τη δημιουργία μιας σειράς σύγχρονων τοιχογραφιών σε κτίρια της πόλης μας, με τη διοργάνωση video art mapping προβολών σε εμβληματικά κτίρια, με σύγχρονες εικαστικές εγκαταστάσεις/παρεμβάσεις στον δημόσιο χώρο και σε αρχαιολογικά/ιστορικά μνημεία της πόλη και κτίρια, με την ανάθεση σε καλλιτέχνες για τη δημιουργία μιας νέας «γλυπτικής μνημείων» που θα εναρμονιστεί με το αστικό περιβάλλον αλλά και με τη διοργάνωση εικαστικών δράσεων όπως performances, soundartevents κ.ά. στον δημόσιο χώρο.
Ποια είναι η Βαλεντίνη Μαργαριτοπούλου
Η Βαλεντίνη Μαργαριτοπούλου είναι εικαστική επιμελήτρια και μουσειολόγος, με σπουδές στην Ιστορία, στην Ιστορία της Τέχνης και στη Μουσειολογία. Ασχολείται εδώ και 12 χρόνια με τον συντονισμό και την επιμέλεια εικαστικών εκθέσεων, με τον σχεδιασμό και την υλοποίηση μουσειοπαιδαγωγικών προγραμμάτων αλλά και με τον σχεδιασμό και τον συντονισμό εικαστικών projects σύγχρονης τέχνης. Έχει συνεργαστεί με την Εθνική Πινακοθήκη Πορτρέτων του Λονδίνου στο πλαίσιο των μεταπτυχιακών σπουδών της, με το Μουσείο Μπενάκη / Πινακοθήκη Ν. Χατζηκυριάκου-Γκίκα, με την Γκαλερί Ζουμπουλάκη, με τη Στέγη Τέχνης και Πολιτισμού του Ιδρύματος Κ. Μακρή - ιατρού, με την Γκαλερί Alma, με τη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας - Μουσείο Γ.Ι. Κατσίγρα, με το Open Nights Festival / Off Art και με την Αντιδημαρχία Πολιτισμού και Επιστημών Δήμου Λαρισαίων. Είναι μέλος του ICOM, της Εταιρείας Ελλήνων Μουσειολόγων και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Συλλόγου Φίλων της Δημοτικής Πινακοθήκης Λάρισας - Μουσείου Γ.Ι. Κατσίγρα.
