* Κύριε Ανατολικιώτη, είστε ο συντάκτης του Κανοναρίου (ετήσιου τυπικού) των Διπτύχων της Εκκλησίας της Ελλάδος. Τι ακριβώς σημαίνει αυτό;
-Κύριε Αραμπατζή, θέλω να σας ευχαριστήσω θερμά που μου δίνετε την ευκαιρία να επικοινωνήσω με τους αναγνώστες της «Ελευθερίας» και να μιλήσω για το Τυπικό, μία σημαντική παράμετρο της ορθόδοξης λατρείας.
Κάθε χρόνο εκδίδεται από τον εκκλησιαστικό οργανισμό της «Αποστολικής Διακονίας» ένας σημαντικός τόμος με τίτλο «Δίπτυχα της Εκκλησίας της Ελλάδος». Η έκδοση αυτή έχει συμπληρώσει 96 χρόνια και χωρίζεται σε 2 μέρη. Αρχίζω από το β’ μέρος, που ονομάζεται «Επετηρίς» και περιλαμβάνει αξιόλογες πληροφορίες για τη διοικητική οργάνωση και το ποιμαντικό έργο της Ορθοδόξου Εκκλησίας παγκοσμίως. Οι πληροφορίες για την Ελλάδα είναι πιο αναλυτικές, ενώ για τις λοιπές Ορθόδοξες Εκκλησίες πιο συνοπτικές.
Εγώ ασχολούμαι με το α’ μέρος των Διπτύχων, που ονομάζεται «Κανονάριον» και είναι ένα ετήσιο τυπικό, όπως πολύ σωστά είπατε. Περιέχει λειτουργικές διατάξεις και απαραίτητες πληροφορίες για την τέλεση των ιερών ακολουθιών ενός έτους, όπως για όλες τις Κυριακές και εορτές του 2019, τις μνήμες διαφόρων αγίων, και για όλες γενικά τις ημέρες, ακόμη και για τις μη εορτάσιμες.
Επίσης υπάρχουν οδηγίες για το πώς συνδυάζονται οι ημέρες των μηνών με τις Κυριακές. Για παράδειγμα, οι ακολουθίες των αγίων αποστόλων (29 και 30 Ιουνίου) ή του προφήτου Ηλία (20 Ιουλίου) έχουν μία συγκεκριμένη τάξη, αν τύχουν από Δευτέρα μέχρι Σάββατο. Αν όμως τύχουν σε ημέρα Κυριακή, το τυπικό τους αλλάζει, πρέπει να προστεθούν και ύμνοι αναστάσιμοι, οι οποίοι μάλιστα προηγούνται, διότι κάθε Κυριακή είναι αφιερωμένη στην Ανάσταση του Κυρίου, οπότε προηγούνται τα αναστάσιμα. Υπάρχουν και άλλες περιπτώσεις δυσκολότερες, όπως η 25η Μαρτίου να τύχει την Κυριακή της Σταυροπροσκυνήσεως, οπότε θα πρέπει να συνδυαστούν οι αναστάσιμοι ύμνοι, τα τροπάρια του σταυρού και οι ύμνοι του Ευαγγελισμού!
Επειδή σε κάποιες περιπτώσεις οι συνδυασμοί είναι πάρα πολλοί και ανακύπτουν διάφορες απορίες, είναι απαραίτητο με βάση το επίσημο «Τυπικόν της Μεγάλης Εκκλησίας», συνταχθέν υπό Γεωργίου Βιολάκη, να γίνεται ερμηνεία των οδηγιών και εφαρμογή τους στις ιδιαίτερες περιπτώσεις κάθε έτους. Για παράδειγμα, αν ανοίξει ένας ψάλτης το επίσημο Τυπικό, θα βρει 24 περιπτώσεις για τον Ευαγγελισμό, και θα πρέπει να ψάχνει ποια από όλες θα εφαρμόσει εφέτος. Στο Κανονάριον των Διπτύχων σημειώνεται μόνον μία περίπτωση, η αρμόδια για κάθε χρονιά.
Επιπλέον το επίσημο Τυπικό δεν έχει οδηγίες για όλες τις Κυριακές που μπορεί να τύχουν. Έτσι μέσα στο 2019 υπάρχουν Κυριακές (όπως 20/1, 25/8, 22/9, 6/10 κ.λπ.), για τις οποίες θα πρέπει οι ψάλτες να συνδυάσουν οδηγίες από 2 ή 3 γενικά κεφάλαια του Τυπικού. Αυτή η συνδυαστική εργασία προσφέρεται πλέον έτοιμη στο Κανονάριον των Διπτύχων, ώστε να αποφεύγονται παρερμηνείες και λάθη.
Οι παραπάνω διαδικασίες και η γραπτή αποτύπωση των συμπερασμάτων είναι (πολύ συνοπτικά) δική μου ευθύνη. Ευτυχώς στο έργο αυτό δεν είμαι μόνος, αλλά συνεργάζομαι με τη «Συνοδική Υποεπιτροπή Διπτύχων» (ιδίως με τον αρχιμανδρίτη κ. Μάξιμο Ματθαίο), καθώς και με άλλα αρμόδια συνοδικά τμήματα όπως με το Γραφείο Εκκλησιαστικής Τάξεως και Εκκλ. Εθιμοτυπίας.
* Και πώς ξέρετε ότι αυτά που «συντάσσετε» εσείς είναι και τα σωστά;
-Είναι πολύ ωραία η ερώτησή σας, διότι και πολλοί ψάλτες και κληρικοί έχουν παρόμοιες απορίες, οπότε είναι ευκαιρία να διευκρινιστεί αυτό το σημείο. Κάποιοι ίσως να νομίζουν ότι γράφω αυθαιρέτως ό,τι μου έρθει στον νου! Δεν είναι όμως έτσι. Υπάρχει συγκεκριμένο επίσημο Τυπικό και αυτό ακολουθούμε.
Για παράδειγμα, ένας φιλόλογος πώς ξέρει ότι διδάσκει σωστή γραμματική και συντακτικό στους μαθητές του; Και ένας μαθηματικός πώς ξέρει ότι διδάσκει σωστή άλγεβρα και γεωμετρία; Αν τους ρωτήσουμε, θα μας απαντήσουν ότι δεν διδάσκουν κάποιους κανόνες που εφηύραν οι ίδιοι, αλλά διδάσκουν την καθιερωμένη γραμματική και τα καθιερωμένα μαθηματικά με βάση το επίσημο πρόγραμμα του υπουργείου.
Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στο «Κανονάριο» των Διπτύχων. Δεν συντάσσει ο Ανατολικιώτης ένα δικό του τυπικό βασιζόμενος σε προσωπικές του απόψεις ἠ σε φιλοσοφικούς στοχασμούς, αλλά ακολουθούμε το γενικό και επίσημο Τυπικόν της Εκκλησίας και εφαρμόζουμε τις οδηγίες του στις περιπτώσεις κάθε έτους.
* Σήμερα και αύριο θα είστε εισηγητής σε διήμερο εκκλησιαστικού τυπικού. Τι θα ακούσουν όσοι βρεθούν στο διήμερο αυτό και σε ποιους απευθύνεται;
-Το διήμερο διοργανώνεται από το Δημοτικό Ωδείο Λάρισας (τηλ. 2410-536886). Υπεύθυνο είναι το Τμήμα Βυζαντινής Μουσικής του ωδείου με καθηγητή τον κ. Γεώργιο Καραγιαννάκη, τον οποίο ευχαριστώ για την πρόσκληση και την εν γένει συνεργασία.
Την Παρασκευή 31 Μαΐου 2019 και ώρα 6 μ.μ. θα δοθεί διάλεξη με θέμα: «Το επίσημον Τυπικόν της εκκλησίας» (χρησιμότης, ερμηνεία, αξιοποίησις).
Το Σάββατο 1 Ιουνίου θα δοθούν δύο διαλέξεις α) ώρα 11.00 π.μ. με θέμα: «Βασικές διατάξεις του λειτουργικού τυπικού» και β) ώρα 16.00 (4 μ.μ.) με θέμα: «Το Τυπικόν της Μεγάλης Εκκλησίας και η μοναστηριακή τάξις» (ομοιότητες και διαφορές).
Ίσως ενδιάμεσα γίνει και μία ακόμη συνάντηση με διευθυντές μουσικών σχολών, χοράρχες κ.λπ., για να συζητήσουμε γύρω από τη «Σωστή προβολή και εκμάθηση του Τυπικού» (προτάσεις, συνεργασία, προοπτικές).
Βεβαίως το τυπικό ενδιαφέρει άμεσα τους ιερείς, μοναχούς, ψάλτες, μαθητές της ψαλτικής κ.λπ. Αυτό το διήμερο όμως απευθύνεται γενικά και σε κάθε φιλακόλουθο πιστό, διότι τα θέματα θα εξεταστούν με όσο γίνεται πιο εκλαϊκευμένο και απλουστευμένο τρόπο. Ελπίζω αυτό να γίνει η αρχή για μια σειρά παρόμοιων εκδηλώσεων με διάφορους ομιλητές, ώστε το Τυπικό της Εκκλησίας να γίνει πιο γνωστό και πιο σεβαστό, διότι περιέχει πολλά πνευματικά και θεολογικά μηνύματα.
Σας ευχαριστώ πολύ για τη φιλοξενία.
