Τα γαμήλια έθιμα των βλάχων στην Ακαδημία Αθηνών

ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΤΑΙ ΕΚΔΟΣΗ ΜΕ ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΜΕΛΕΤΕΣ ΤΟΥ 1914

*Ανέκδοτο υλικό Ζ. Μότσιου για το Καλοχώρι Λάρισας, Στ. Παπαγεωργίου για τη Σαμαρίνα Γρεβενών και Βασίλη Βήκα για την Καλομοίρα Τρικάλων

Νέα έκδοση του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών με τίτλο «Γαμήλια έθιμα των Βλαχοχωρίων της Πίνδου. Πρώιμες λαογραφικές καταγραφές φοιτητών του Ν. Γ. Πολίτη», Εισαγωγή, επιμέλεια: Ευάγγελος Καραμανές. Η παρουσίασή της θα γίνει στο Μέγαρο της Ακαδημίας Αθηνών την Τετάρτη 18 Οκτωβρίου, στις 7μ.μ.

Έκδοση με ιδιαίτερο τοπικό ενδιαφέρον καθώς περιλαμβάνει και την αδημοσίευτη χειρόγραφη λαογραφική συλλογή του Ζήση Μότσιου, φιλολόγου από το Καλοχώρι Λάρισας με τα έθιμα του χωριού του, την οποία συνέταξε ως φοιτητής του Ν. Γ. Πολίτη στο πλαίσιο του μαθήματος της Λαογραφίας το 1914 και η οποία φυλάσσεται εδώ και σχεδόν έναν αιώνα στο Αρχείο του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών. Περιλαμβάνει επίσης τις προ αιώνος δημοσιευθείσες σε λαογραφικό περιοδικό αντίστοιχες καταγραφές του Στέργιου Παπαγεωργίου για τα έθιμα στη Σαμαρίνα Γρεβενών και του Βασίλη Βήκα για την Καλομοίρα Τρικάλων. Σημειώνεται ότι τη δαπάνη εκτυπώσεως του βιβλίου ανέλαβε ο Λαρισαίος επιχειρηματίας Ελευθέριος Σαΐτης.
Σαμαρίνα, Καλομοίρα
και Καλοχώρι
Ο τόμος περιλαμβάνει κείμενο των αειμνήστων Στέργιου Ζ. Παπαγεωργίου και Βασίλη Βήκα (δημοσιευμένα αρχικώς στο περιοδικό «Λαογραφία» το 1910-11 και 1914 αντίστοιχα), όπως και αδημοσίευτη συλλογή του Ζήση Ν. Μότσιου, φοιτητών του ιδρυτού της Ελληνικής Λαογραφίας Νικολάου Πολίτη (1852-1921) στην Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, με θέμα τα έθιμα του γάμου στους Βλάχους και σχετικό τεκμηριωτικό φωτογραφικό και αρχειακό υλικό. Η έκδοση είναι αποτέλεσμα πολλών και επίμονων αιτημάτων κατοίκων του Καλοχωρίου Λάρισας και γειτονικών χωριών με θέμα την έκδοση της χειρόγραφης συλλογής / φοιτητικής εργασίας το» συγχωριανoύ τους φιλολόγου Ζήση Μότσιου (1893-1929) με τίτλο «Ο γάμος παρά τοις Βλαχοφώνοις» (1914), που φυλάσσεται στο Αρχείο του Κέντρου Λαογραφίας. Στην «Εισαγωγή» του επιμελητού της έκδοσης Ευαγγ. Καραμανέ περιγράφεται το ιστορικό και η συγκρότηση του βιβλίου σε σχέση με την προσπάθεια επιστημονικής καταγραφής και μελέτης των γαμήλιων εθίμων του ελληνικού λαού από τον Νικόλαο Πολίτη στο πλαίσιο του πανεπιστημιακού του μαθήματος. Τα τρία κείμενα αποτελούν πρωτογενείς λαογραφικές καταγραφές. Οι συγγραφείς περιγράφουν τα έθιμα του γάμου, όπως τα έχουν γνωρίσει βιωματικά στους τόπους καταγωγής τους δηλαδή τη Σαμαρίνα Γρεβενών ο Στ. Παπαγεωργίου, την Καλομοίρα (παλ. Γουδοβάσδα) Τρικάλων ο Βασ. Βήκας, το Καλοχώρι (παλ. Τόιβασι) Λάρισας και το Ιστόκ Αχρίδας (οι κάτοικοί τους κατάγονται από το Περιβόλι Γρεβενών) ο Ζ. Μότσιος. Ένα τέταρτο κείμενο του σπουδαίου Τρικαλινού λαογράφου και συγγραφέα Αλέξανδρου Χατζηγάκη, δημοσιευμένο αρχικώς στο περιοδικό «Θεσσαλικά Χρονικά» το 1959, μας μεταφέρει στην ατμόσφαιρα των χρόνων που γράφτηκαν οι τρεις συλλογές της παρούσας έκδοσης, δηλαδή στις αρχές τις δεύτερης δεκαετίας του 20ού αιώνα και αποτυπώνει το περιστατικό μιας τυχαίας συνάντησης στην οδό Σταδίου των Αθηνών το φθινόπωρο του 1913, κατά την οποία ο συμπατριώτης του Βασίλης Βήκας, φοιτητής φιλολογίας, βοηθός του Νικολάου Πολίτη στο Πανεπιστήμιο (και μετέπειτα λαμπρός παιδαγωγός - υπηρέτησε και ως διευθυντής της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Λαρίσης επί σειρά ετών - με πλούσιο συγγραφικό έργο), τον συστήνει στον διαπρεπή λαογράφο.
ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΕΣ
ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΣ
Ο γάμος (και η τεκνογονία εντός αυτού) περιγράφεται ως υποχρέωση απαραίτητη για την κοινωνική καταξίωση του άνδρα και της γυναίκας. Αποτελεί επίσης ανάγκη του βίου για την εκτέλεση παραγωγικών εργασιών στο πλαίσιο του παραδοσιακού καταμερισμού της εργασίας και για την απόκτηση τέκνων, τα οποία συμμετέχουν στις αγροτικές - κατά κανόνα - εργασίες και εξασφαλίζουν την φροντίδα των ηλικιωμένων γονέων. Στο κύριο μέρος των καταγραφών γίνεται περιγραφή των συνοικεσίων, δηλ. των προσώπων που μεσολαβούσαν εν κρυπτώ, για την προσέγγιση των οικογενειών (δεδομένου ότι η επιλογή συζύγου καθοριζόταν, κατά κανόνα, από την οικογένεια, τους γονείς, και όχι από τους υποψήφιους συζύγους), της μορφής της προίκας, της ανταλλαγής δαχτυλιδιών αρραβώνων (σεβάσματα) και του επίσημου αρραβώνα στη συνέχεια, όπου η είδηση αναγγέλλεται σε όλη την κοινότητα με πυροβολισμούς στον αέρα. Περιγράφεται το έθιμο της «καταδιώξεως» της νύφης από τους συγγενείς του γαμπρού κατά το επόμενο χρονικό διάστημα και οι επισκέψεις στο σπίτι της οικογένειας της νύφης από τον μνηστήρα και τους συγγενείς του και η ανταλλαγή δώρων (π.χ. δώρα του μνηστήρα προς την αρραβωνιαστικιά την Μεγάλη Πέμπτη κ.λπ.). Ακολουθεί λεπτομερής περιγραφή των πλούσιων εθιμικών εκδηλώσεων του γάμου, των σχετικών τροφών-ποτών και παράθεση των στίχων των δημοτικών τραγουδιών, που σχετίζονται με τις επιμέρους φάσεις του στην ελληνική ή τη βλαχική. Αναφέρονται τα καλέσματα συγγενών, νουνών καθώς και των μελών της τοπικής κοινότητας και όλα τα στάδια της προετοιμασίας του γάμου από την Πέμπτη ως την Κυριακή. Την ημέρα εκείνη πηγαίνουν στο πατρικό σπίτι της νύφης, για «να πάρουν τη νύφη», και ακολουθεί κοινό γεύμα, ο στολισμός της νύφης από τον γαμπρό και την αδερφή του, ο αποχαιρετισμός των γονέων της νύφης, η γαμήλια πομπή και η μετάβαση στην εκκλησία για τη θρησκευτική τελετή (στέφανα). Στη συνέχεια γίνεται η μετάβαση στο σπίτι του γαμπρού και η υποδοχή της νύφης από την πεθερά με πολλές συμβολικές εθιμικές εκδηλώσεις και χορό στην αυλή της οικίας έως το πρωί της επομένης. Η γαμήλια τελετή ολοκληρώνεται με την αποχώρηση του νουνού και της συνοδείας του, την παράδοση της προίκας στον πεθερό της νύφης καθώς και με τη μετάβαση της νύφης, συνοδευόμενης από την πεθερά της, στη βρύση (τη Δευτέρα ή την Τρίτη) για να πάρει νερό. Την Τετάρτη απλώνονται τα προικιά της νύφης στο νέο της σπίτι, ενώ την Πέμπτη έχουν τα «πιστρόφια», δηλαδή την επίσκεψη του νέου ζεύγους στο πατρικό σπίτι της νύφης.
ΟΙ ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Το βιβλίο περιλαμβάνει εκτενή εισαγωγή του επιμελητή της έκδοσης και διευθύνοντος του Κέντρου Λαογραφίας Ευαγγ. Καραμανέ, επίσης προλογικό σημείωμα με τίτλο «Λίγα λόγια ευγνωμοσύνης για τον Ζήση Ν. Μότσιο» του Ελευθερίου Μ. Σαΐτη, Λαρισαίου επιχειρηματία προέδρου των εταιριών ΚΡΟΝΟΣ Α.Ε. (Πέλλα) και INTERCOMM FOODS S.A. (Λάρισα). Ο κ. Σαΐτης ανέλαβε τη δαπάνη εκτυπώσεως του βιβλίου, ως «χρέος τιμής», όπως γράφει ο ίδιος, προς τον συγχωριανό του, από το Καλοχώρι Λάρισας, αείμνηστο Ζήση Μότσιο, και στη μνήμη των γονέων του Μιχαήλ και Φραγκίτσας Σαΐτη και των αδελφών του Βασιλείου και Δημητρίου Μιχ. Σαΐτη. Τη φιλολογική επιμέλεια των κειμένων έκανε ο παλαιός και έμπειρος ερευνητής του Κέντρου Λαογραφίας Παναγιώτης I. Καμηλάκης συνεπικουρούμενος από τον συνεργάτη του Κέντρου, εκπαιδευτικό, Ανδρέα Ζαχίλα στην ηλεκτρονική στοιχειοθεσία. Ο Σταμάτης Μπέης, γλωσσολόγος, ερευνητής του Κέντρου Ερεύνης των Νεοελληνικών Διαλέκτων και Ιδιωμάτων - Ι.Λ.Ν.Ε. της Ακαδημίας Αθηνών, επιμελήθηκε τα, περιορισμένα σε έκταση, κείμενα των ασμάτων στη βλαχική.
Η έκδοση σε ενιαίο τόμο των δυσεύρετων ή αδημοσίευτων και μάλλον άγνωστων στο ευρύτερο κοινό αυτών κειμένων από το Κέντρο Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών αναμένεται να συμβάλει στην καλύτερη γνώση του τοπικού παραδοσιακού πολιτισμού και στην πατριδογνωσία εν γένει κυρίως από τις νεότερες γενιές. Ο τόμος φιλοξενείται στην εκδοτική σειρά «Πηγές του Λαϊκού Πολιτισμού» που ιδρύθηκε από την τέως διευθύντρια του Κέντρου Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη το 2002, απευθύνεται στο ευρύ κοινό και έχει ως σκοπό την παρουσίαση και επιστημονική έκδοση αδημοσίευτου λαογραφικού υλικού, που φυλάσσεται στα αρχεία και τις συλλογές του, σε συνεργασία κυρίως με φορείς της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και του πολιτισμού. Μέχρι σήμερα έχουν κυκλοφορηθεί, πάντοτε με δαπάνες των ενδιαφερομένων φορέων, δώδεκα τίτλοι σε 13 τόμους και 18 δίσκους CD- DVD, ενώ ευρίσκονται σε στάδιο προετοιμασίας τουλάχιστον οκτώ νέοι πολυσέλιδοι τόμοι.
Ο Ζ. ΜΟΤΣΙΟΣ 
Ο Ζήσης Ν. Μότσιος (1893-1929), καθηγητής φιλόλογος, υπήρξε μια ξεχωριστή πνευματική φυσιογνωμία στην περιοχή της Λάρισας κατά το πρώτο ήμισυ του 20ού αιώνα. Χάρη στην πνευματική του καλλιέργεια αλλά και στη θέση του βοήθησε τα μέγιστα τους συγχωριανούς του, της περιοχής ΚαλοχωρΙου (παλ. Τόιβασι) οι οποίοι ήσαν ως επί το πλείστον μετακινούμενοι κτηνοτρόφοι μεταξύ των περιοχών Λάρισας και Αχρίδας-Μοναστηρίου (νυν Π.Γ.Δ.Μ.) με καταγωγή από το Περιβόλι Γρεβενών. Η χειρόγραφη λαογραφική συλλογή του, που συνέταξε όπως προαναφέρθηκε ως φοιτητής του Ν. Γ. Πολίτη στο πλαίσιο του μαθήματος της Λαογραφίας το 1914, φυλάσσεται εδώ και σχεδόν έναν αιώνα στο Αρχείο του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών και παρέμενε αδημοσίευτη.
*Η παρουσίαση της έκδοσης θα γίνει την Τετάρτη, 18 Οκτωβρίου, ώρα 19.00 στην Ανατολική Αίθουσα του Μεγάρου της Ακαδημίας Αθηνών, Πανεπιστημίου 28, Αθήνα. Την έκδοση θα παρουσιάσουν οι: Βασίλης Νιτσιάκος, καθηγητής της Λαογραφίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Σταμάτης Μπέης, ερευνητής του Κέντρου Ερεύνης των Νεοελληνικών Διαλέκτων και Ιδιωμάτων - Ι.Λ.Ν.Ε. της Ακαδημίας Αθηνών, Αικατερίνη Πολυμέρου-Καμηλάκη, τέως διευθύντρια του Κέντρου Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών. Την εκδήλωση θα συντονίσει ο Ευάγγελος Καραμανές, διευθύνων το Κέντρο Λαογραφίας και επιμελητής της έκδοσης.