Συνέντευξη: Χαρίκλεια Βλαχάκη
Αρχιτέκτονας, εικαστικός, καθηγητής, λογοτέχνης, ντιζάινερ, o διεθνούς φήμης Έλληνας καλλιτέχνης Ευθύμιος Βαρλάμης, βρίσκει πάντα νέους τρόπους και αφορμές για να ξανασυστηθεί. Πνεύμα ανήσυχο, καταγράφει τα σημεία των καιρών και προσπαθεί να δώσει απαντήσεις, πάντα μέσα από τον δικό του μοναδικό εικαστικό τρόπο. Και αν οι περισσότεροι τον αναγνωρίζουν ως τον ζωγράφο που ζωγράφισε τον Μέγα Αλέξανδρο, αυτή τη φορά έρχεται να μας υπενθυμίσει ένα ακόμη κεφάλαιο της ιστορίας μας, τόσο κοντινό και ίσως τόσο ξεχασμένο, τόσο απλό και συνάμα μεγαλειώδες, όσο οι κορυφογραμμές των οριζόντων της ελληνικής φύσης. «Από το ψηλότερο σημείο, εκεί κοντά στο θεό» όπως δηλώνει, ο Ευθύμιος Βαρλάμης ζωγραφίζει τους τοποτηρητές της ιστορίας ή αλλιώς τα βουνά της πατρίδας μας.
Κύριε Βαρλάμη, την προηγούμενη εβδομάδα, είχαμε την ευκαιρία να δούμε τη νέα σας δουλειά «Βουνά της πατρίδας μου», στο Δημοτικό Ωδείο. Ας ξεκινήσουμε λοιπόν από αυτό, από τις σκέψεις δηλαδή που σας οδήγησαν σε αυτό το νέο μονοπάτι.
Δυστυχώς, αυτή η δουλειά, συνέπεσε με τα δραματικά γεγονότα του καλοκαιριού, όταν η Πελοπόννησος παραδόθηκε στις φλόγες. Σχεδόν προφητικά, εγώ είχα ξεκινήσει πολύ νωρίτερα να δουλεύω το θέμα μου, όταν όμως ξεκίνησαν οι φωτιές ένιωσα εντονότερη αυτή τη σχέση που πάντα διατηρώ με την ελληνική φύση. Θεωρώ πολύ σημαντικά τα ελληνικά βουνά στη διαδικασία σύνθεσης της ελληνικής ταυτότητας. Είμαστε ένας πολιτισμός, άρρηκτα συνδεδεμένος με το φυσικό του περιβάλλον και αξίζει να το θυμόμαστε και να πορευόμαστε με αυτό. Σε αυτή την πραγματικότητα γεννήθηκα και εγώ, ψηλά στο Βέρμιο από όπου είχα το προνόμιο να βλέπω κάτω τους κάμπους της Μακεδονίας.
Τα βουνά σου δίνουν μια διάθεση ελευθερίας, μια διάθεση προέκτασης του ορίζοντα και μιας προοπτικής να βλέπεις τα πράγματα πιο μακριά. Την ίδια στιγμή όμως, και ακριβώς επειδή αποτελούν στοιχείο της ελληνικής πραγματικότητας, εντείνουν τη συναισθηματική μας σχέση με την πατρίδα μας. Οι περισσότεροι Έλληνες ωστόσο, δεν γνωρίζουν τα ελληνικά βουνά, ούτε την τεκτονική τους, ούτε τα χρώματα, ούτε τις μυρωδιές τους. Μην ξεχνάτε επίσης ότι πέρασε μόνο μια γενιά από τότε που οι πρόγονοι μας ζούσαν στα βουνά και σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να ξεχνάμε την ταυτότητα μας. Αν συμβεί αυτό, τότε στο τέλος δεν θα υπάρχει κανένα στερεό σημείο που θα μπορούμε να πούμε, εντάξει εδώ θα σταθούμε. Για αυτό πρέπει να κατευθυνόμαστε κάτω από τα χνάρια των προγόνων και της ιστορίας μας.
Για όλους αυτούς τους λόγους, θεώρησα ως πατριωτικό ή εθνικό καθήκον να δείξω στους ανθρώπους που ζουν σε στενές πόλεις, στα παιδιά και στη νέα γενιά ιδιαίτερα, ότι αυτή είναι η πατρίδα μας και ότι πρέπει να φροντίζουμε και να διατηρούμε αυτή την αρχέγονη σχέση με την φύση και τα βουνά μας. Αυτό το καθήκον υπηρέτησα.
Παρατηρώντας όμως την Ελλάδα να φλέγεται κάθε καλοκαίρι- και τα πρώτα θεμέλια να ξεφυτρώνουν στα αποκαΐδια της Πάρνηθας,-αναρωτιέμαι μήπως τελικά αυτό το καθήκον το υπηρετείτε μόνος.
Αυτό είναι ίσως το δραματικό στοιχείο, αλλά δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να διατηρούμε αρνητική στάση απέναντι στα πράγματα. Ακόμη και στα κακώς κείμενα πρέπει να απαντήσουμε με θάρρος και ψυχραιμία. Από την πλευρά μου με αυτή τη μικρή μου προσπάθεια, καταγράφω μια μυστική και άγνωστη Ελλάδα που αν την ξοδέψουμε, τότε είμαστε καταδικασμένοι. Πιστεύω επίσης ότι αυτή η προσπάθεια μου να δώσω μια συναισθηματική σχέση και μια αισθητική ομορφιά ώστε οι άνθρωποι να θυμηθούν και να ξανά αγαπήσουν τα βουνά και την ίδια τους την πατρίδα είναι πολύ σημαντική. Αυτή ακριβώς η σχέση θα έπρεπε να είναι εφικτή κυρίως για τα παιδιά, τα οποία στο πλαίσιο της εκπαιδευτικής διαδικασίας θα έπρεπε να μπορούν να αποκτούν βιωματικές σχέσεις να επισκέπτονται τα βουνά και τη φύση, να έχουν τη δυνατότητα να πιάσουν τις πέτρες, να οσμιστούν, να νιώσουν.
Να πάλι μια ωραία ιδέα για τα παιδιά και την εκπαιδευτική διαδικασία, από αυτές που κατά καιρούς έχετε αναπτύξει στο πλαίσιο των μελετών σας για την αρχιτεκτονική, για την αναγκαιότητα σύνδεσης της μεταβιομηχανικής κοινωνίας με την οργανική πραγματικότητα της φύσης, για τον τρόπο δημιουργίας ανθρώπινων και φιλικών πόλεων… Να όμως και μια ακόμη απαισιόδοξη θέση. Πόσες από αυτές τις προτάσεις πραγματώνονται για να μην πω εισακούονται;
Φωνή βοώντος εν τη ερήμω…
Μήπως τελικά μιλάμε για ουτοπίες;
Πρόκειται για μια πολύ απαισιόδοξη τοποθέτηση και εγώ δεν πιστεύω στα απαισιόδοξα πράγματα. Αντιθέτως πιστεύω στο καλό του ανθρώπου. Απλά κάποιες στιγμές θα πρέπει να του το υπενθυμίζουμε και να το επιστρατεύουμε όταν χρειάζεται. Αυτός ακριβώς είναι και ο ρόλος της τέχνης - που αν και αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε… κατηφόρα, μπορεί και έχει τον τρόπο να υπενθυμίζει αξίες και ιδανικά, να εμβαθύνει και να ενδυναμώνει την κοινωνικότητα. Η τέχνη δεν μπορεί να είναι αντικείμενο, ούτε ατομισμού, ούτε ορισμένων ειδικών, ούτε εκείνων που μπορούν να την αποκτήσουν. Ανήκει σε όλους τους ανθρώπους, στοχεύει στην καλλιέργεια της ψυχής και κεντρίζει τα βαθύτερα στρώματα της μνήμης. Οπότε ακόμη και όταν τα πράγματα είναι δύσκολα εμείς πρέπει να κάνουμε το καθήκον μας, να δείχνουμε το δρόμο.
Στο πλαίσιο της έκθεσης που φιλοξενήθηκε στη Λάρισα, είδαμε σε εφαρμογή μια πολύ ωραία ιδέα για τη σύνθεση της τέχνης με την πόλη. Είδαμε δηλαδή έργα σας σε βιτρίνες καταστημάτων στο κέντρο της αγοράς, τα οποία -αν θέλετε- από τη μία προανήγγειλαν την έκθεση από την άλλη, έβαζαν το κοινό σε μια διαδραστική διαδικασία, να μάθει, να δει, να γνωρίσει…
Αυτό για εμένα είναι ένα πολύ βασικό θέμα γιατί σαν Έλληνας πιστεύω στη δημοκρατία. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι η λέξη αγορά σημαίνει ομιλία, διάλογος και για αυτό η τέχνη πρέπει να είναι κομμάτι της καθημερινότητας και της ζωής του ανθρώπου. Οπότε με αυτή την κίνηση που έγινε, τοποθετώντας έργα στις βιτρίνες των καταστημάτων, νομίζω ότι πελάτες και καταστηματάρχες είχαν αν μη τι άλλο, κάτι παραπάνω να συζητήσουν.
Όταν δημιουργούσατε τον Αλέξανδρο, είχατε ποτέ σκεφτεί την τροπή που θα έπαιρνε το Μακεδονικό; Σχεδόν προφητική η δουλειά σας.
Αυτά είναι ένστικτα και αν η τέχνη δεν έχει αυτά τα βιωματικά ένστικτα της ζωής και των κινδύνων τότε παύει να είναι πραγματική τέχνη και γίνεται απλά αντικείμενο διακόσμησης και ωραιοποίησης. Απλά κάτι για να γεμίσουμε έναν χώρο στο σαλόνι μας. Ο καλλιτέχνης πρέπει πάντα να πιστεύει στους ανθρώπους του, να τους αγαπάει και να κρούει τον κώδωνα του κινδύνου όταν πρόκειται για κίνδυνο. Προσωπικά, δεν έπαψα ποτέ να ασχολούμαι με τον Αλέξανδρο. Αυτή τη στιγμή στο εργαστήρι μου, έχω ένα νέο έργο διαστάσεων 5.50 Χ 1.80, το οποίο ήταν στην ψυχή μου εδώ και πολλά χρόνια. Σχεδίαζα, ζωγράφιζα, απέρριπτα και τώρα το έχω ολοκληρωμένο απέναντι μου. Απεικονίζει τον Αλέξανδρο στα Ιεροσόλυμα μπροστά στους Αρχιραββίνους, όπου σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία, όταν έγινε η συνάντηση ο Αλέξανδρος κατέβηκε από το άλογο του, πλησίασε τον ιερέα και του φίλησε το χέρι. Όλοι τότε εξοργίστηκαν και του είπαν, «εσύ βασιλιά γονατίζεις μπροστά σε αυτόν τον ιερέα;». Και το Αλέξανδρος απάντησε, «φιλάω το χέρι του ιερέα για να αποδώσω σεβασμό στο θεό που αντιπροσωπεύει». Αυτές είναι μεγάλες λέξεις…
Πώς είναι η ζωή στην Αυστρία, όπου διαμένετε μόνιμα εδώ και χρόνια;
Η ζωή στην Αυστρία είναι σε γενικές γραμμές ήρεμη, με εξαίρεση κάποια γεγονότα όπως αυτά που παρακολουθήσαμε πρόσφατα. Και πριν λίγες ημέρες όμως γίναμε πάλι μάρτυρες μια φρικιαστικής ιστορίας όταν κάποιος σκότωσε όλη του την οικογένεια. Είναι φαίνεται αποτέλεσμα της …ευημερίας που ζούμε.
