Η 18η Μαΐου έχει καθιερωθεί από το 1977 παγκοσμίως ως Διεθνής Ημέρα Μουσείων. Ο εορτασμός της έχει θεσπιστεί από το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM), το οποίο κάθε χρόνο καθορίζει ένα νέο θέμα, που άπτεται της συνεισφοράς των Μουσείων στην ανάπτυξη των κοινωνιών σε παγκόσμιο επίπεδο. Για το 2016 το θέμα του εορτασμού είναι «Μουσεία και πολιτιστικά τοπία».
Το Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο Λάρισας είναι άμεσα συνδεδεμένο με το τοπίο που το περιβάλλει. Κύρια αποστολή του είναι η διάσωση, ανάδειξη και διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς, με κέντρο βάρους τη Θεσσαλία, είτε αυτή βρίσκεται μέσα στο κτιριακό του κέλυφος του είτε έξω από αυτό. Με το επιστημονικό και εκπαιδευτικό του έργο εδώ και σαραντα τρία χρόνια συμβάλλει καθοριστικά στη διαμόρφωση του πολιτιστικό τοπίου, αποτελώντας ένα δυναμικό κέντρο πολιτισμού.
Φέτος, συμμετέχει στον εορτασμό της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων με την περιοδική έκθεση «Τέχνης υφαντουργήματα». Μάλλινα υφαντουργήματα μεγίστης αισθητικής αξίας εκτίθενται σε έναν διάλογο με εικαστικά έργα γνωστών καλλιτεχνών από τις αρχές του 20ου αι. Τα εικαστικά έχουν θέματα εμπνευσμένα από τον παραδοσιακό βίο με έμφαση στην υφαντική. Μεγάλο μέρος των εκθεμάτων αποτελούν αντικείμενα που με αγάπη και ανιδιοτέλεια συνέλεξαν και δώρισαν στο Μουσείο οι αείμνηστοι Γιώργος και Λένα Γουργιώτη, ενώ τα υπόλοιπα προέρχονται από τις συλλογές του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσειου Λάρισας.
H υφαντική, με ρίζες στην προϊστορία, διατηρείται αδιάλειπτα έως τα νεότερα χρόνια (17ος αι. κ.ε.). Στη Θεσσαλία, αποτελεί κυρίως οικιακή τέχνη, άμεσα συνδεδεμένη με τις ανάγκες και την οικονομία της κοινότητας.
Ο καθιστός αργαλειός είναι απαραίτητο συμπλήρωμα του θεσσαλικού σπιτιού. Η οικιακή υφαντική είναι εργασία αποκλειστικά γυναικεία και αποσκοπεί στην κάλυψη των αναγκών της οικογένειας σε είδη ατομικής και οικιακής ένδυσης. Η διαδικασία και τα όργανα ετοιμασίας της κλωστής και του πανιού συνδέονται κατά καιρούς και με μαγικοθρησκευτικές πρακτικές και δοξασίες. Ενδεικτικά, πιστεύεται ότι οι τρεις Mοίρες που μοιραίνουν τα νεογέννητα παιδιά είναι γυναίκες που κλώθουν ενώ ότι η κλωστή ορίζει συμβολικά την ανθρώπινη ζωή είναι εμφανές και σε στερεότυπες εκφράσεις όπως: “Κόβονται οι μέρες του” ή “Σώθηκε το κουβάρι του”.
Οι υφαντικές ύλες είναι το μαλλί, το βαμβάκι, το μετάξι και το λινάρι. Στη Θεσσαλία οι κτηνοτρόφοι (Βλάχοι, Σαρακατσάνοι) υφαίνουν κυρίως μάλλινα υφαντά, ενώ οι αγρότες της πεδιάδας (Ζάρκο, Τύρναβος, περιοχή Αγιάς κ.ά.) βαμβακερά ή μεταξωτά. Λιναρένια υφαίνονται σε μικρότερη κλίμακα σε περιοχές κοντά σε λίμνες, ποτάμια, θάλασσα (π.χ. Αλμυρός).
Οι τεχνικές ύφανσης ποικίλλουν και καθορίζονται από το περιβάλλον και τις ιδιαιτερότητες κάθε πληθυσμιακής ομάδας. Πεδινοί και ορεινοί πληθυσμοί, εξειδικεύονται σε διαφορετικούς τύπους υφαντών δημιουργώντας ένα ιδιαίτερο τοπικό ύφος. Κιλίμια, φλοκάτες, υφαντά με κέντημα στον αργαλειό, μονόχρωμα ή με πανωκέντημα, θηλιαστά υφαίνονται με πολλές παραλλαγές για τον ατομικό και οικιακό ρουχισμό.
Τα πιο συνηθισμένα διακοσμητικά θέματα, είναι γεωμετρικά, ριγωτά ή καρό, φυτικά, ανθρώπινες φιγούρες, μορφές ζώων ή πουλιών κ.ά. Τα «κατά παράδοση» σχέδια υφαίνονται από μνήμης, χωρίς πρότυπα ενώ από τις αρχές του 20ού αι. πολλά μοτίβα αντιγράφονται από καλλιγραφίες του εμπορίου.
Η χρήση των χειροποίητων υφαντών υποχωρεί καθώς σταδιακά επικρατεί η ευρωπαϊκή μόδα και αυξάνεται η εισαγωγή βιομηχανικών υφασμάτων (αρχές 20ού αι.). Η εποχή αυτή είναι που η γνήσια λαϊκότητα υποχωρεί γενικότερα και επικρατεί ο εξευρωπαισμός στα διάφορα επίπεδα του βίου των ανθρώπων. Η ιδέα «επιστροφή στις ρίζες», δηλαδή στην ελληνική παράδοση, εμφανίζεται ως κουλτούρα της αστικής τάξης κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, επηρεάζοντας όλα τα κοινωνικά στρώματα.
Τα υφαντά αποτελούν προιόντα μιας τεχνικής που ήταν αρρηκτα συνδεδεμένη με την εξασφάλιση των καθημερινών αναγκών της παραδοσιακής κοινωνίας. Μιας τεχνικής που παράλληλα αντανακλά την καλλιτεχνικη δημιουργια και εκφραση της προβιομηχανικής εποχής. Και μάλιστα σε τόσο μεγάλο βαθμό που ενέπνευσε γνωστούς καλλιτέχνες από τις αρχές έως τα τέλη του 20ού αι, ώστε να δημιουργήσουν απεικονίσεις ηψηλής τέχνης με θέματα-αναφορές σε υφαντικές εργασίες, παραδοσιακές φορεσιές και γενικότερα σκηνές παραδοσιακού βίου.
*Τα εγκαίνια της έκθεσης «Τέχνης Υφαντουργμήματα» θα πραγματοποιηθούν σήμερα στις 8 το απόγευμα στο Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο στην οδό Γ. Γουργιώτη (πάροδο οδού Φαρσάλων).
Φανή Καλοκαιρινού
Αρχαιολόγος - Λαογράφος
Υπεύθυνη Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου Λάρισας
