Της Σοφίας Ορφανιώτη
Η οικονομική κρίση που μαστίζει τα τελευταία χρόνια τη χώρα μας, διογκώνει την ανεργία, ενώ δεν αφήνει και πολλά περιθώρια για την δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Ως εκ τούτου η επιχειρηματική δραστηριότητα συρρικνώνεται δραματικά και το δημόσιο με την ευρύτερη έννοια, όχι μόνο δεν δημιουργεί θέσεις εργασίας, αλλά το αντίθετο απολύει εργαζομένους.
Έτσι η επιχειρηματική δραστηριότητα βρίσκει έδαφος στην Κοινωνική Αλληλέγγυα Οικονομία, για να αντιμετωπίσει σοβαρά κοινωνικά θέματα, όπως είναι η ανεργία, η φτώχια, ο κοινωνικός αποκλεισμός ομάδων, η απειλή της κοινωνικής συνοχής, η προστασία του περιβάλλοντος, η υγεία και η εκπαίδευση.
Στην ουσία η Κοινωνική Οικονομία υποκαθιστά το κράτος και δημιουργεί νέα σχήματα, όπως είναι οι κοινωνικές επιχειρήσεις. Νέα δεδομένα για την ελληνική οικονομική πραγματικότητα, που ωστόσο σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες υφίστανται εδώ και 25 περίπου χρόνια. Ποια είναι επί της ουσίας η αναγκαιότητα δημιουργίας της Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας και της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας;
Την απάντηση στο ερώτημα αυτό δίνει ο κ. Δημήτρης Φεγγίτης, υπεύθυνος έργου της Αναπτυξιακής Σύμπραξης «ΚΕΝΤΑΥΡΟΣ» για την «Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία & Επιχειρηματικότητα. Τοπική Κοινωνία: Ολοκληρωμένη Υποστήριξη» και μέλος ομάδας εργασίας για την προώθηση της Κοινωνικής Οικονομίας, εξηγώντας ότι «Η Τοπική Αυτοδιοίκηση αδυνατεί να προσλάβει το απαραίτητο αναγκαίο προσωπικό για ν’ ανταποκριθεί στο ρόλο της και την αποστολή της. Τα τοπικά παραγωγικά συστήματα καταρρέουν και δεν μπορούν να συντηρήσουν τα επίπεδα διαβίωσης προ της κρίσης. Η φτώχεια γίνεται πλέον εμφανής σ’ όλη την ελληνική επικράτεια, ανεξάρτητα από τη διαβάθμιση της έντασης.
Φαίνεται ότι εναλλακτική λύση, σ’ αυτές τις συνθήκες κρίσης είναι η αυταπασχόληση και κυρίως η ανάπτυξη του τρίτου τομέα, πρωτίστως με τη μορφή της κοινωνικής επιχειρηματικότητας, σε τομείς και πεδία οικονομικών δραστηριοτήτων, που μέχρι τώρα η κυρίαρχη οικονομική λογική δεν άφησε ν’ αναπτυχθεί».
Η συμβολή της Κοινωνικής Οικονομίας στην τοπική ανάπτυξη θα έλεγε κανείς πως είναι «φιλόδοξη». Ευελπιστεί να διεκδικήσει και να κερδίσει ισότιμη θέση στην κοινωνία και την οικονομία, μέσα από ομάδες πληθυσμού αξιοποιώντας τις δυνατότητες, δυνάμεις καθώς και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους.
Οι Κοινωνικές Επιχειρήσεις είναι οντότητες, που δημιουργούνται εκ του μηδενός και συνιστούν μια καινούργια μορφή επιχειρηματικότητας, η οποία έχει κάποια στοιχεία από παλαιότερες εμπειρίες του τρίτου τομέα.
Συνενώνοντας δυνάμεις σε μια συλλογική, αλληλέγγυα προσπάθεια, μπορούν να δημιουργηθούν μορφές επιχειρηματικής παρέμβασης οι οποίες: Να είναι βιώσιμες, να παράγουν προϊόν ή υπηρεσία μετρήσιμου οικονομικού μεγέθους, να δημιουργούν κοινωνικό πλεόνασμα, να εξυπηρετούν κοινωνικές ανάγκες, να προωθούν την τοπική ανάπτυξη.
Οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις έχουν ως αποκλειστικό σκοπό την κοινωνική ωφέλεια, μέσω της παραγωγής αγαθών ή της παροχής υπηρεσιών συλλογικού και κοινωνικού χαρακτήρα. Δίνεται προτεραιότητα στην αύξηση της απασχόλησης, με έμφαση στις ευπαθείς ομάδες πληθυσμού και όχι στη συσσώρευση κεφαλαίου.
Το κέρδος τους προκύπτει από δράσεις που εξυπηρετούν κυρίως το κοινωνικό συμφέρον και η διανομή του γίνεται για την εξυπηρέτηση των καταστατικών σκοπών και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας.
Ποια είναι τα γενικά χαρακτηριστικά της Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης;
Οι Κοινωνικές Επιχειρήσεις είναι Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου με εμπορική ιδιότητα. Τα μέλη τους είναι είτε φυσικά πρόσωπα, είτε φυσικά και νομικά πρόσωπα. Δεν μπορούν να συμμετέχουν ως μέλη Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης, Ν.Π.Δ.Δ που υπάγονται σε Ο.Τ.Α.
Μπορούν να συμμετέχουν ΝΠΔΔ, μετά από έγκριση του εποπτεύοντα φορέα. Η διανομή του πλεονάσματος είναι ετήσια και έχει ως εξής: Αποθεματικό (5%), εργαζόμενοι (έως 35%), επανεπένδυση – δημιουργία νέων θέσεις εργασίας - δραστηριότητες επιχείρησης (τουλάχιστον 60%).
Η Κοινωνική Οικονομία απέδειξε όπου αναπτύχθηκε ότι μπορεί να σταθεί ισάξια με τον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα και να συνδράμει αποφασιστικά σ’ όλα τα επίπεδα της οικονομικής και κοινωνικής ζωής.
Πρωτοβουλίες πολιτών σε μεγάλα και μικρά αστικά κέντρα, σε πεδινές και ορεινές περιοχές, για ένα διαφορετικό τρόπο παραγωγής και επιχειρείν, κατανάλωσης και φροντίδας για το περιβάλλον και τον πολιτισμό, αναδύονται ολοένα και περισσότερο τα τελευταία χρόνια και συγκροτούν μια εντελώς νέα και διαφορετική οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα.
Σ’ ευρωπαϊκό επίπεδο τα μεγέθη καταδεικνύουν τον σημαντικότατο ρόλο της. Η Κοινωνική Οικονομία αντιπροσωπεύει το 10% των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, που σημαίνει 2.000.000 επιχειρήσεις που απασχολούν περισσότερους από 20.000.000 εργαζόμενους ή με άλλα λόγια, το 10% όλων των επαγγελμάτων.
Για παράδειγμα: Στην Ισπανία, το 5% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) και το 10% της απασχόλησης, που σημαίνει ένα σύνολο 1,2 εκατομμύρια ανθρώπους. Στη Γαλλία 760.000 επιχειρήσεις, που σημαίνει περίπου 2 εκατομμύρια μισθωτούς υπαλλήλους.
Ποια είναι κυρίως τα προβλήματα και τα μεγάλα ζητήματα στα οποία η Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση καλείται να συμβάλλει;
Για παράδειγμα σημειώνει ο κ. Φεγγίτης σε περιοχές με αναπτυξιακά προβλήματα, όπως κρίση τοπικών παραγωγικών συστημάτων κυρίως του πρωτογενούς τομέα, μείωση εισοδήματος, κατάργηση θέσεων εργασίας, αύξηση ανεργίας, χαμηλή ποιότητα ζωής, έλλειψη υπηρεσιών (π.χ. στον τομέα της υγείας, της παιδείας, της αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου, του πολιτισμού), υποβάθμιση περιβάλλοντος, η συμβολή της Κοινωνικής Αλληλέγγυας Οικονομίας επικεντρώνεται κυρίως στην δυνατότητα:
* Να δημιουργήσει θέσεις εργασίας και εισόδημα
* Να παρέμβει στην αγορά και να επηρεάσει τις τιμές
* Να επιτύχει τη συμφιλίωση της κοινωνίας και της οικονομίας ξεπερνώντας ή σπάζοντας την αντίθεση μεταξύ οικονομικής πολιτικής (στο όνομα του ανταγωνισμού) και κοινωνίας και τούτο με μορφές διακυβέρνησης οι οποίες έχουν μια ολιστική και ανθρώπινη προσέγγιση
* Να συμβάλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη του συμμετοχικού μοντέλου, το οποίο επιτρέπει στους πολίτες κυρίως αυτούς που είναι αποκλεισμένοι από τα κυρίαρχα ιεραρχικά μοντέλα, να συμμετέχουν στα κοινά και στην καθημερινή ζωή
* Να επηρεάσει τα πρότυπα της ιδιωτικής κατανάλωσης με στροφή σε προϊόντα και υπηρεσίες στα πλαίσια της αμοιβαιότητας, υιοθετώντας κριτήρια εντοπιότητας, ποιότητας και συλλογικής συμμετοχής, επιλέγοντας υπηρεσίες και αγαθά υψηλής έντασης εργασίας και μάλιστα τοπικής που συμβάλλουν στη δημιουργία κοινωνικού πλούτου
* Να προστατεύει περιοχές από την οικονομία της αγοράς, κάνοντας καλύτερη χρήση των τοπικών πόρων και ν’ αποκαταστά μακροπρόθεσμη ισορροπία μεταξύ γεωγραφικής και ανθρώπινης οντότητας.
* Να εξανθρωπίζει την οικονομία (την κοινωνικοποιεί) αναγνωρίζοντας και άλλες αξίες στις διαδικασίες παραγωγής, ανταλλαγής, διανομής πέρα απ’ αυτές που καθορίζουν τον «ορθολογικό τρόπο» δράσης
* Να δημιουργεί άλλου είδους παραγωγικές σχέσεις (αλλά και κοινωνικές), αναβαθμίζοντας έτσι το επίπεδο των εργαζομένων αντί να τους περιθωριοποιεί
Στη Θεσσαλία υπάρχουν 22 Κοινωνικές Επιχειρήσεις
Μέχρι στιγμής στη Θεσσαλία έχουν εγγραφεί στο γενικό μητρώο Κοινωνικής Οικονομίας 22 Κοινωνικές Επιχειρήσεις, που ανά νομό κατανέμονται ως εξής:
* Λάρισα 5
* Καρδίτσα 6
* Μαγνησία 10
* Τρικάλων 1
Ενώ ανά κατηγορίες αυτές επιμερίζονται 4 για Φροντίδα και Ένταξη και 18 Συλλογικού Σκοπού.
Πως μπορούν να αναπτυχθούν ακόμη περισσότερο οι Κοινωνικές Επιχειρήσεις;
Πρωτίστως επισημαίνει ο κ. Φεγγίτης θα πρέπει να υπάρχει ένα ολοκληρωμένο θεσμικό πλαίσιο με τα προβλεπόμενα χρηματοδοτικά και χρηματοπιστωτικά εργαλεία, για την ίδρυση και λειτουργία των κοινωνικών επιχειρήσεων καλύπτοντας την μεγάλη ανάγκη της έλλειψης πόρων.
Και ακόμη να δημιουργηθούν μηχανισμοί και δομές για την κάλυψη των μεγάλων αναγκών των κοινωνικών επιχειρηματιών, όπως σε θέματα νομικά, λογιστικά, φορολογικά, στην εκπόνηση του επιχειρηματικού σχεδίου, σε θέματα διοίκησης και οργάνωσης.
Στη διαδικασία έρευνας των κοινωνικών αναγκών, καθορισμού κοινωνικού σκοπού και κοινωνικών στόχων και γενικότερα στη διασύνδεση με την τοπική κοινωνία. Σε διαδικασίες ενημέρωσης, πληροφόρησης, δημοσιότητας. Στην αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών (Λογισμικά, internet, ηλεκτρονικό εμπόριο κ.λπ.). Στη δικτύωση σε τοπικό αλλά και υπερτοπικό επίπεδο (περιφερειακό, εθνικό, ευρωπαϊκό επίπεδο) και τέλος στη αξιοποίηση εναλλακτικών χρηματοδοτικών πηγών.
Τέλος ο κ. Φεγγίτης εξηγεί ότι ο τομέας της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας και ειδικότερα οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις θα πρέπει να αυτοπροσδιορίζονται και όχι να ετεροπροσδιορίζονται σε σχέση με το δημόσιο ή/και τον ιδιωτικό τομέα.
Και βέβαια δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση ν’ αποτελέσει το πρόσχημα απαλλαγής του κράτους από τις υποχρεώσεις του ή και της υποκατάστασης του κράτους πρόνοιας.
Η Τοπική Αυτοδιοίκηση έχει τον κυρίαρχο ρόλο για την υποστήριξη και την ανάπτυξη της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας. Τα προγράμματα ΤΟΠΣΑ και ΤΟΠΕΚΟ εάν αξιοποιηθούν ουσιαστικά θα είναι μια καλή ευκαιρία για την προώθηση του θεσμού.
