Του Γιώργου Νούλη
Τελικά, έπρεπε να σκάσει η πρώτη μεγάλη «βόμβα» και μετά να μεριμνήσουν οι εποπτικές αρχές ανά τον κόσμο για τη σύσταση ενός κανονιστικού πλαισίου που θα διέπει το bitcoin, του δημοφιλέστερου εικονικού νομίσματος, που έχει προκαλέσει «πυρετό» μεταξύ των επενδυτών στην αναζήτηση του εύκολου χρήματος και του εύκολου κέρδους ανά τον κόσμο. Η ξαφνική κατάρρευση του ιαπωνικού «Mt Gox», του μεγαλύτερου παγκοσμίως ανταλλακτηρίου bitcoins σε δολάρια, προκάλεσε ανησυχία σε επενδυτές και κατόχους νομισμάτων. Την ίδια στιγμή οι ειδήσεις για επιθέσεις χάκερς στις ηλεκτρονικές τράπεζες, πληθαίνουν με αποτέλεσμα το νόμισμα να δέχεται ισχυρές πιέσεις. Αν και η ισοτιμία παραμένει υψηλότερη σε σχέση με άλλα συναλλάγματα (ενδεικτικά 1 BTC = 467.23 EUR) ωστόσο η συναλλαγματική αξία του νομίσματος, επηρεάζεται καθημερινά. Άλλωστε από το 2009 που δημιουργήθηκαν τα bitcoins, ο μεγαλύτερος εχθρός δεν είναι άλλος από τις online κλοπές.
Επειδή όμως τα κρούσματα τελευταίως έχουν αυξηθεί, αρκετές χώρες εξέδωσαν προειδοποιήσεις προς τους χρήστες. Προειδοποίηση εξέδωσε και η Τράπεζα της Ελλάδας, ύστερα και από σχετική οδηγία της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών, περιγράφοντας τους κινδύνους που προκύπτουν λόγω της έλλειψης κανονιστικού πλαισίου αναφορικά με την αποζημίωση καταναλωτών σε περίπτωση που μια ηλεκτρονική βάση, η οποία ανταλλάσσει ή διατηρεί τα εικονικά νομίσματά τους, σταματήσει να λειτουργεί.
Τι είναι όμως τα εικονικά νομίσματα, πώς λειτουργούν, ποιοι είναι οι κίνδυνοι αλλά και ποιες φορολογικές υποχρεώσεις προκύπτουν για τους κατόχους και εν τέλει γιατί γίνεται τόσο θόρυβος τελευταίως; Πριν σας δώσουμε κάποια στοιχεία μέσω ερωτήσεων και απαντήσεων, να επισημάνουμε πρωτίστως πως στην Ελλάδα το ενδιαφέρον για το bitcoin δεν είναι τόσο μεγάλο όσο στο εξωτερικό, όπου χώρες όπως ΗΠΑ, Καναδά, Αυστραλία, σκανδιναβικές αλλά κι άλλες χώρες το έχουν «αγκαλιάσει». Για όσους βέβαια ενδιαφέρονται υπάρχουν ελληνικές ιστοσελίδες, όπως η BitcoinX.gr, όπου μπορείτε να βρείτε πληροφορίες και ειδήσεις που αφορούν στο νόμισμα, στην ισοτιμία του με άλλα νομίσματα, τις επιχειρήσεις και τους επαγγελματίες, που δραστηριοποιούνται στον ελληνικό χώρο και δέχονται πληρωμές σε bitcoin, ενώ θα βρείτε επεξηγήσεις και αναφορές για να κατανοήσετε καλύτερα τον τρόπο λειτουργίας του νομίσματος.
Συνοπτικά, για να έχετε μια γενική εικόνα, μπορούμε να αναφέρουμε πως το bitcoin είναι ένα ψηφιακό συναλλακτικό σύστημα, που υφίσταται μόνο μέσω ίντερνετ και δεν έχει υλική υπόσταση, δεν είναι χαρτονόμισμα δηλαδή. Τα ψηφιακά νομίσματα Bitcoin, απόλυτα νόμιμα, φυλάσσονται στο «ψηφιακό πορτοφόλι» του χρήστη. Δεν έχει κεντρικό έλεγχο και η λειτουργία του βασίζεται στην επικοινωνία των υπολογιστών μεταξύ τους. Η δημιουργία των νομισμάτων είναι ελέγξιμη κι έτσι αποτρέπονται φαινόμενα όπως ο πληθωρισμός, που μειώνει την αξία ενός νομίσματος, ενώ η ανταλλαγή Bitcoins μεταξύ χρηστών, σε οποιοδήποτε σημείο στον κόσμο κι αν βρίσκονται, γίνεται με τη χρήση ενός προγράμματος. Οι αμοιβές για τη μεταφορά Bitcoins είναι απειροελάχιστες (μικρότερες των πέντε λεπτών του ευρώ), ενώ υπάρχουν υπηρεσίες που ανταλλάσσουν Bitcoins με άλλα νομίσματα όπως ευρώ και δολάρια κά. Τα ειδικά αυτά νομίσματα έχουν τα εξής χαρακτηριστικά: Έχουν συγκεκριμένο αριθμό (21 εκ.) που δεν θα αυξηθεί, είναι αδύνατον να πλαστογραφηθούν, μπορούν να υποδιαιρεθούν σε πολύ μικρότερα νομίσματα και μπορούν να μεταφερθούν άμεσα σε μεγάλες αποστάσεις μέσω του Internet, απευθείας από χρήστη σε χρήστη. Οι συναλλαγές όμως είναι μη αναστρέψιμες, δηλαδή αν στείλουμε νομίσματα σε κάποιον, δεν υπάρχει δυνατότητα ν’ αναστρέψουμε τη συναλλαγή. Ο μόνος τρόπος για να λάβουμε τα νομίσματά μας πίσω, είναι να γίνει νέα συναλλαγή από αυτόν προς εμάς.
* Ποιος δημιούργησε το Bitcoin;
- Το Bitcoin δημιουργήθηκε από κάποιον (ή κάποιους) με το ψευδώνυμο Satoshi Nakamoto στους αρχές του 2009. Δυστυχώς δεν είναι γνωστά περισσότερα για αυτόν (ή αυτούς) τον άνθρωπο, ο οποίος εξαφανίστηκε σχεδόν δύο χρόνια μετά τη δημιουργία του Bitcoin, αφού βεβαιώθηκε πως αυτό εξαπλωνόταν.
* Τι είναι τα εικονικά νομίσματα;
- Το εικονικό νόμισμα είναι ένα είδος μη ρυθμιζόμενου ψηφιακού χρήματος, το οποίο δεν εκδίδεται από κεντρική τράπεζα ούτε τελεί υπό την εγγύησή τους και μπορεί να χρησιμοποιείται ως μέσο πληρωμής. Τα εικονικά νομίσματα έχουν προσλάβει διάφορες μορφές, ξεκινώντας ως νομίσματα που ο καταναλωτής χρησιμοποιεί – ενόσω είναι συνδεδεμένος στο διαδίκτυο (online) – σε ηλεκτρονικά παιχνίδια και σε κοινωνικά δίκτυα, εξελίσσονται δε σε μέσα πληρωμής, τα οποία γίνονται αποδεκτά σε περιβάλλοντα εκτός διαδίκτυου (offline) ή στην «πραγματική ζωή». Σήμερα αυξάνονται διαρκώς οι δυνατότητες χρήσης εικονικών νομισμάτων ως μέσων πληρωμής για την απόκτηση αγαθών ή υπηρεσιών από εμπόρους λιανικής, εστιατόρια ή χώρους ψυχαγωγίας. Συχνά οι συναλλαγές αυτές δεν συνεπάγονται καμία αμοιβή ή επιβάρυνση και διενεργούνται χωρίς την ανάμειξη τράπεζας.
Πρόσφατα, το εικονικό νόμισμα Bitcoin δημιούργησε στους προϋποθέσεις για μια νέα γενιά αποκεντρωμένων εικονικών νομισμάτων – τα οποία αποκαλούνται και κρυπτονομίσματα. Κατόπιν στους πρόσφατης ανάπτυξης αυτού του νομίσματος Bitcoin, ακολούθησαν δεκάδες άλλα εικονικά νομίσματα.
* Πώς λειτουργούν;
- Χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα το Bitcoin, τα εικονικά νομίσματα μπορούν να αγοραστούν σε πλατφόρμα ανταλλαγής με τη χρήση συμβατικών νομισμάτων. Ακολούθως εμβάζονται σε εξατομικευμένο λογαριασμό σε Bitcoin, ο οποίος καλείται «ψηφιακό πορτοφόλι». Χρησιμοποιώντας το πορτοφόλι αυτό, οι καταναλωτές μπορούν να αποστέλλουν Bitcoins «online» σε οποιονδήποτε άλλον είναι πρόθυμος να τα αποδεχθεί ή να τα μετατρέπουν σε συμβατικό «επίσημο» νόμισμα (όπως το ευρώ, η λίρα Αγγλίας ή το δολάριο).
Κάθε νέο Bitcoin δημιουργείται «online» χρησιμοποιώντας ένα λογισμικό υψηλών υπολογιστικών απαιτήσεων, το οποίο καλείται «λογισμικό εξόρυξης (mining) Bitcoin». Πρόκειται για ένα λογισμικό το οποίο, μέσω της επίλυσης σκοπίμως πολύπλοκων αλγορίθμων, επιτρέπει στους καταναλωτές να «εξορύσσουν» (δημιουργούν) μικρές ποσότητες του νομίσματος. Ωστόσο, η αύξηση του κυκλοφορούντος χρήματος είναι καθορισμένη, με αποτέλεσμα να αποδεσμεύονται με την πάροδο του χρόνου μόνο μικρά ποσά του εικονικού νομίσματος.
* Πώς υπολογίζεται η αξία των bitcoins;
- Όπως κάθε ανταλλακτικό μέσο, η αξία που έχει προκύπτει από τη θέληση των ανθρώπων να συναλλαχθούν με αυτό. Κατά τον πρώτο καιρό λειτουργίας του δικτύου Bitcoin, τα νομίσματα είχαν πολύ μικρή αξία, καθώς ελάχιστοι άνθρωποι είχαν τη θέληση να συναλλαχθούν με αυτά. Όσο περνάει ο καιρός όμως, η ζήτησή τους και η χρήση τους σε συναλλαγές αυξάνεται κι ως συνέπεια αυξάνεται και η αξία τους. Επιπλέον, η αξία του Bitcoin προσδιορίζεται κι από άλλους παράγοντες όπως π.χ. ότι αποτελεί κι ένα παγκόσμιο δίκτυο πληρωμών, αντίστοιχο των μεγάλων δικτύων Visa, Mastercard κ.λπ. και μάλιστα με πολύ πιο ελκυστικούς όρους.
* Ποιοι είναι οι κίνδυνοι που πρέπει να γνωρίζουν οι καταναλωτές;
- Η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών εντόπισε αρκετά χαρακτηριστικά και κινδύνους, τους οποίους πρέπει να γνωρίζουν οι καταναλωτές όταν αγοράζουν, κατέχουν ή ανταλλάσσουν εικονικά νομίσματα. Μπορεί να χάσετε τα χρήματά σας στην πλατφόρμα ανταλλαγής. Εικονικά νομίσματα μπορείτε να αγοράσετε απευθείας από κάποιον που τα κατέχει ή μέσω πλατφόρμας ανταλλαγής. Συνήθως οι πλατφόρμες αυτές δεν υπόκεινται σε ρύθμιση. Ορισμένες πλατφόρμες ανταλλαγής έπαυσαν να λειτουργούν ή κατέρρευσαν - σε μερικές περιπτώσεις λόγω παραβίασής τους από τρίτους. Η ΕΑΤ γνωρίζει περιπτώσεις καταναλωτών, οι οποίοι έχασαν οριστικά σημαντικά χρηματικά ποσά που «τηρούσαν» στις εν λόγω πλατφόρμες. Πρέπει να γνωρίζετε ότι οι πλατφόρμες ανταλλαγής δεν είναι τράπεζες, οι οποίες τηρούν τα εικονικά νομίσματα υπό μορφή καταθέσεων. Εάν μια πλατφόρμα ανταλλαγής χάσει χρήματα ή καταρρεύσει, δεν υπάρχει καμία συγκεκριμένη νομική προστασία -για παράδειγμα, κάποιο σύστημα εγγύησης καταθέσεων- η οποία να καλύπτει τις ζημίες από τυχόν απώλεια κεφαλαίων που διατηρούνταν στην πλατφόρμα ανταλλαγής, ακόμα και αν η πλατφόρμα ανταλλαγής είναι καταχωρισμένη σε μητρώο κάποιας εθνικής αρχής.
* Τα χρήματα μπορεί να κλαπούν από το ψηφιακό πορτοφόλι σας;
- Όταν αγοράσετε εικονικό νόμισμα, αυτό αποθηκεύεται σε ένα «ψηφιακό πορτοφόλι», σε έναν επιτραπέζιο ή φορητό υπολογιστή ή σε ένα «έξυπνο τηλέφωνο» (smart phone). Πρόσβαση στα ψηφιακά πορτοφόλια παρέχεται με ένα δημόσιο κλειδί και ένα ιδιωτικό κλειδί ή συνθηματικό κωδικό. Ωστόσο, τα ψηφιακά πορτοφόλια δεν είναι απαραβίαστα έναντι των ηλεκτρονικών πειρατών (hackers). Επομένως, όπως συμβαίνει και με τα συμβατικά πορτοφόλια, μπορεί να σας κλέψουν χρήματα μέσα από αυτά.
Έχουν αναφερθεί περιπτώσεις καταναλωτών, οι οποίοι έχασαν εικονικά νομίσματα αξίας άνω του 1 εκ. δολαρίων ΗΠΑ, οι δε προοπτικές ανάκτησής τους είναι ελάχιστες.
Επιπλέον, εάν χάσετε το κλειδί ή τον συνθηματικό κωδικό πρόσβασης στο ψηφιακό πορτοφόλι σας, μπορεί να χάσετε για πάντα το εικονικό νόμισμά σας. Δεν υπάρχουν κεντρικές υπηρεσίες καταχώρισης συνθηματικών κωδικών ή έκδοσης συνθηματικών κωδικών αντικατάστασης.
* Προστατεύεστε όταν χρησιμοποιείτε εικονικά νομίσματα ως μέσο πληρωμής;
- Όταν χρησιμοποιείτε εικονικά νομίσματα ως μέσο πληρωμής για την απόκτηση αγαθών και υπηρεσιών δεν προστατεύεστε με δικαιώματα επιστροφής χρημάτων που - βάσει του δικαίου της ΕΕ - προβλέπονται, για παράδειγμα, για τα εμβάσματα από συμβατική τράπεζα ή άλλο λογαριασμό πληρωμών. Επομένως, ο αντιλογισμός μη εξουσιοδοτημένων ή εσφαλμένων χρεώσεων σε ψηφιακό πορτοφόλι συνήθως δεν είναι εφικτός. Επίσης, η αποδοχή εικονικών νομισμάτων από εμπόρους λιανικής δεν τελεί υπό διαρκή εγγύηση και βασίζεται στη διακριτική τους ευχέρεια ή/και σε συμβατικές συμφωνίες, οι οποίες μπορεί να παύσουν να ισχύουν ανά πάσα στιγμή και χωρίς προθεσμία προειδοποίησης.
* Η αξία του εικονικού νομίσματος μπορεί να αλλάξει ταχέως και μπορεί ακόμη και να μηδενιστεί;
- Η τιμή των Bitcoin και άλλων εικονικών νομισμάτων έχει αυξηθεί σημαντικά. Αυτό παρότρυνε μερικούς καταναλωτές να επενδύσουν σε αυτά. Ωστόσο, πρέπει να γνωρίζετε ότι η αξία των εικονικών νομισμάτων υπήρξε ιδιαίτερα ευμετάβλητη και μπορεί να σημειώσει εύκολα πτώση όπως και άνοδο. Εάν η απήχηση ενός συγκεκριμένου εικονικού νομίσματος μειωθεί, για παράδειγμα επειδή ένα άλλο εικονικό νόμισμα έγινε πιο δημοφιλές, είναι πολύ πιθανό η αξία του να μειωθεί σημαντικά και μόνιμα.
* Εάν αγοράζετε εικονικά νομίσματα για να τα χρησιμοποιήσετε ως μέσο πληρωμής, εκτίθεστε στη μεταβλητότητα της τιμής των νομισμάτων τους;
- Σε αντίθεση με ό,τι ισχύει για τα χρήματα που πληρώνονται σε έναν παραδοσιακό τραπεζικό λογαριασμό ή έναν λογαριασμό πληρωμών εκπεφρασμένο σε «επίσημο» νόμισμα, δεν υπάρχουν εγγυήσεις ότι η αξία των κεφαλαίων σας σε εικονικό νόμισμα θα παραμείνει σχετικά σταθερή.
* Οι συναλλαγές σε εικονικό νόμισμα μπορεί να αποτελέσουν αντικείμενο κατάχρησης για εγκληματικές δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένης της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες;
- Οι συναλλαγές σε εικονικά νομίσματα είναι δημόσιες, αλλά οι κάτοχοι των νομισμάτων και οι αποδέκτες των συναλλαγών δεν είναι. Οι συναλλαγές είναι σε μεγάλο βαθμό μη ανιχνεύσιμες και παρέχουν στους καταναλωτές εικονικών νομισμάτων υψηλό βαθμό ανωνυμίας. Επομένως, το δίκτυο εικονικού νομίσματος είναι πιθανό να χρησιμοποιείται για συναλλαγές, οι οποίες συνδέονται με εγκληματικές δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένης της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες. Η κατάχρηση αυτή μπορεί να σας επηρεάσει, καθώς υπηρεσίες επιβολής του νόμου μπορεί να αποφασίσουν να κλείσουν πλατφόρμες ανταλλαγής και να εμποδίσουν την πρόσβαση στα κεφάλαια ή τη χρήση των κεφαλαίων που ενδέχεται να τηρούν οι πλατφόρμες για τους καταναλωτές.
* Έχετε φορολογικές υποχρεώσεις;
- Πρέπει να γνωρίζετε ότι η κατοχή εικονικών νομισμάτων μπορεί να έχει φορολογικές συνέπειες, για παράδειγμα να υπόκειται σε φόρο προστιθέμενης αξίας ή φόρο υπεραξίας. Όταν χρησιμοποιείτε εικονικά νομίσματα, πρέπει να εξετάζετε κατά πόσον ισχύουν στη χώρα σας φορολογικές υποχρεώσεις.
* Πώς προστατεύονται οι καταναλωτές;
- Εάν αγοράζετε εικονικά νομίσματα, συνιστούμε να γνωρίζετε πλήρως και να κατανοείτε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Δεν πρέπει να χρησιμοποιείτε «πραγματικά» χρήματα, εφόσον δεν «έχετε το περιθώριο» να τα χάσετε. Πρέπει επίσης να επιδεικνύετε με το ψηφιακό πορτοφόλι σας την ίδια προσοχή που επιδεικνύετε με το συμβατικό πορτοφόλι ή την τσάντα σας. Δεν πρέπει να διατηρείτε σε αυτό μεγάλα χρηματικά ποσά για μεγάλο χρονικό διάστημα και πρέπει να μεριμνάτε για την ασφάλεια και την προστασία του.
Πρέπει επίσης να ενημερώνεστε σχετικά με το ιδιοκτησιακό καθεστώς, το επιχειρηματικό πρότυπο, τη διαφάνεια των πλατφορμών ανταλλαγής και τον τρόπο με τον οποίο το ευρύτερο κοινό αντιλαμβάνεται τις πλατφόρμες ανταλλαγής που ενδέχεται να χρησιμοποιήσετε.
* Είναι ασφαλές να μετατρέψω όλα μου τα χρήματα σε bitcoins ώστε να μη μ’ επηρεάσει μια πιθανή έξοδος της χώρας από τη ζώνη του ευρώ ή ένα κούρεμα τραπεζικών καταθέσεων;
- Αν και τεχνικά το Bitcoin είναι ένα εξαιρετικά ασφαλές σύστημα, ας μην ξεχνάμε πως είναι μια ολοκληρωτικά νέα και πρωτοποριακή ιδέα. Παρά τη ραγδαία υιοθέτησή του από ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, υπάρχει ο κίνδυνος να δεχθεί συντονισμένες επιθέσεις από κέντρα εξουσίας ή και ν’ απαγορευτεί. Η χρυσή συμβουλή που μπορούμε να σας δώσουμε είναι να μην επενδύσετε στο Bitcoin περισσότερα από όσα μπορείτε να χάσετε.
