Μια μεγάλη έρευνα-μελέτη της «διαΝΕΟσις» με τίτλο "Όψεις κοινωνικής κινητικότητας στην Ελλάδα της κρίσης", που δόθηκε στη δημοσιότητα, ψηλαφίζει λιγότερο γνωστές ή και άγνωστες πτυχές της. Όπως για παράδειγμα ότι οι φτωχοί Έλληνες στην αρχή της κρίσης δεν ταυτίζονται με όσους βρίσκονταν στην ίδια θέση τέσσερα χρόνια αργότερα. Ή ότι από την κρίση φτώχυναν περισσότερο οι ολιγομελείς οικογένειες παρά οι πολυμελείς και τα άτεκνα ζευγάρια.
Η χαρτογράφηση των συνεπειών της κρίσης έγινε από τους ερευνητές: κ. Μάνο Ματσαγγάνη (επιστημονικό υπεύθυνο της μελέτης), καθηγητή στο Πολυτεχνείο του Μιλάνου, κ. Αντρέα Πάρμα, ερευνητή στο ίδιο Πολυτεχνείο και τον κ. Αλέξανδρο Καρακίτσιο, οικονομικό αναλυτή στο Συμβούλιο Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων. Οι τρεις τους αναλύουν, κυρίως, τα στοιχεία της Έρευνας Εισοδήματος και Συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών (EU-SILC) για την Ελλάδα, που αφορούν στην περίοδο 2003-2014 και, παρότι για κάθε χρονιά το μέγεθος του δείγματος ποικίλλει, κατά μέσο όρο η έρευνα εξετάζει σε βάθος δεδομένα που αφορούν περίπου 18.000 άτομα σε 7.000 ελληνικά νοικοκυριά.
Τι όμως –μεταξύ άλλων- προκύπτει από την έρευνα:
* Το πρώτο ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι οι νέοι ήταν οι μεγάλοι χαμένοι της κρίσης, ενώ μικρότερο μέρος του εισοδήματός τους έχασαν οι πολίτες ηλικίας 45-64 και ακόμη μικρότερο, το μικρότερο όλων, οι ηλικιωμένοι άνω των 65 ετών. Οι απώλειες ήταν μεγαλύτερες για τις οικογένειες με ένα ή δύο παιδιά παρά για εκείνες χωρίς παιδιά, ή με τρία παιδιά και άνω. Ακόμη, χαμένοι της κρίσης υπήρξαν εκείνοι με την καλύτερη εκπαίδευση. Οι απόφοιτοι λυκείου έχασαν περισσότερα στην πρώτη φάση της κρίσης (2009-2012), ενώ στη δεύτερη φάση η εισοδηματική κατάστασή τους παρέμεινε σταθερή.
- Σε σχέση με την επαγγελματική κατηγορία, οι συνταξιούχοι έχασαν μικρότερο μέρος του εισοδήματός τους (-32%) από οποιαδήποτε άλλη ομάδα και μάλιστα με μεγάλη διαφορά από τον γενικό μέσο όρο (-42%).
- Ενώ είναι αυτονόητο ότι οι Έλληνες έγιναν φτωχότεροι με την οικονομική κρίση, η έρευνα δείχνει με ποιον τρόπο συνέβη αυτό. Φτώχυναν δηλαδή περισσότερο οι πιο φτωχοί, η μεσαία τάξη ή οι πιο πλούσιοι; Τα αποτελέσματα της ανάλυσης αυτής ήταν απρόσμενα, καθώς εμφανίζουν ανακατατάξεις στις εισοδηματικές κλίμακες μέσα στην 4ετία 2009-2012. Έτσι: Το φτωχότερο 10% των νοικοκυριών του 2009 δεν είναι το ίδιο με το αντίστοιχο 10% του 2012. Κι αυτό γιατί κατάφεραν (από το 2009 έως το 2012) να αυξήσουν τα -πολύ χαμηλά- εισοδήματά τους, κατά μέσο όρο κατά 22%. Ενώ το 2012 στη θέση τους βρίσκονταν νοικοκυριά που υπέστησαν στα χρόνια της κρίσης τρομακτικές απώλειες, κατά μέσο όρο ύψους 71%. Πρόκειται δηλαδή συχνά για "εκπεσόντες" από ανώτερα εισοδηματικά στρώματα που είδαν την κρίση να μειώνει δραματικά τα εισοδήματά τους και οδηγήθηκαν έτσι στο φτωχότερο κομμάτι του πληθυσμού.
Οι αιτίες εδώ είναι σύνθετες. Η κρίση έπληξε πολύ περισσότερο τους εργαζόμενους από ό,τι τους συνταξιούχους. Παρά τις περικοπές των συντάξεων, οι συνταξιούχοι συνέχισαν να λαμβάνουν τις συντάξεις τους, μια σταθερότητα και ένα εισόδημα που οι μισθωτοί και κυρίως οι χαμηλόμισθοι ήταν πολύ πιο δύσκολο να βρουν.
Όπως σημειώνουν οι ερευνητές, από τις 604.500 θέσεις εργασίας που χάθηκαν από το 2009 μέχρι το 2012 (θέσεις εργασίας που αντιστοιχούν στο 16% του εργατικού δυναμικού) οι 222.000 ήταν στις υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευσης, οι 140.000 στη μεταποίηση, οι 126.000 στην οικοδομή και τις κατασκευές, αλλά μόνο 22.000 στον πρωτογενή τομέα. Οι εργαζόμενοι στους κλάδους που επλήγησαν περισσότερο φτώχυναν απότομα και πολύ. Άλλοι, όπως οι αγρότες, επλήγησαν λιγότερο.
Η ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ
Όσον αφορά στις μεταβολές στην απασχόληση στο διάστημα 2008-2016, τα στοιχεία μαρτυρούν μεγαλύτερη μείωση της απασχόλησης για τους άνδρες και για τους κλάδους της οικοδομής (63%), της βιομηχανίας, του ηλεκτρισμού και της ύδρευσης (38%). Αντιθέτως η απασχόληση στη δημόσια διοίκηση μειώθηκε μόλις 2%, ενώ σχετικά μικρή ήταν η μείωση και στον πρωτογενή τομέα (9%).
Ο αριθμός εργαζομένων μειώθηκε περισσότερο στις μικρότερες ηλικίες, με τους εργαζόμενους έως 29 ετών να μειώνονται στο μισό. Αντιθέτως, οι εργαζόμενοι ηλικίας 45-64 μειώθηκαν μόνο κατά 9%. Οι εργαζόμενοι απόφοιτοι δημοτικού, γυμνασίου, λυκείου ή κάποιας μεταλυκειακής εκπαίδευσης μειώθηκαν σημαντικά (από 53% ώς 20%), οι εργαζόμενοι με πτυχίο ΑΕΙ παρέμειναν σχεδόν σταθεροί, παρουσιάζοντας μικρή μείωση κατά 3%. Ο αριθμός εργαζομένων με μεταπτυχιακό, αντιθέτως, παρουσίασε σημαντική αύξηση: Εκτινάχθηκε κατά 57%.
Τέλος, η απασχόληση υποχώρησε περισσότερο στις μικρές επιχειρήσεις με 10 ή λιγότερους εργαζόμενους.
ΟΙ ΑΜΟΙΒΕΣ
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, οι μειώσεις στις αμοιβές ήταν σημαντικές. Κατά την περίοδο 2008-2016 η μέση αμοιβή στην Ελλάδα μειώθηκε κατά περισσότερο από ένα πέμπτο (-21,8%) ανά εργαζόμενο. Αναζητώντας μια πιο ξεκάθαρη εικόνα, ως προς το ποιος επλήγη περισσότερο από τη μείωση των αμοιβών, οι ερευνητές ανέτρεξαν στα στοιχεία του ΙΚΑ/ΕΦΚΑ για τα έτη 2007 και 2017. Αναλύοντας τα δεδομένα αυτά βρήκαν ότι η μέση μείωση μισθού τη δεκαετία αυτή ήταν 30% (σε αποπληθωρισμένα μεγέθη). "Οι άνδρες υπέστησαν μεγαλύτερες μειώσεις από τις γυναίκες (32% έναντι 27%)", γράφουν οι ερευνητές.
ΤΟ «BRAIN DRAIN»
Όσον αφορά, τέλος, "στο κρίσιμο ερώτημα (σ.σ. σχετικά με τη "διαρροή εγκεφάλων"), σύμφωνα με τους ερευνητές της «διαΝΕΟσις» είναι η διάρκεια της παραμονής τους στο εξωτερικό. Εάν δεν επιστρέψουν ποτέ (ή εάν το κάνουν μόνο ως συνταξιούχοι) η χώρα θα έχει χάσει πολύ περισσότερα από τους διαφυγόντες φόρους ή τη δαπάνη εκπαίδευσής τους. Εάν όμως επιστρέψουν -π.χ. σε 5 ή 10 χρόνια από σήμερα θα είναι κατά τεκμήριο φορείς πολύτιμων γνώσεων και εμπειριών που θα αυξήσουν την παραγωγικότητα όσων θα εργάζονται μαζί τους και θα επιταχύνουν την οικονομική ανάκαμψη".
