Της Λένας Κισσάβου
Για πρώτη φορά ένας πλούτος αρχαιολογικών θησαυρών του 15ου έως και τον 19ο αιώνα, θα βγει στην επιφάνεια και θα γίνει γνωστός στο ευρύτερο κοινό, αποκαλύπτοντας παράλληλα ιστορικά στοιχεία αυτής της χρονικής περιόδου, που παρουσιάζουν μεταξύ άλλων και τις συνθήκες ζωής στην συνύπαρξη Ελλήνων και Οθωμανών.
Αρχαιολόγοι και ιστορικοί ερευνητές, με επίκεντρο τα μνημεία στην Ελασσόνα, «διάβασαν» τα ευρήματα, που αποκαλύφθηκαν σε πρόσφατες ανασκαφές στην περιοχή και ανέδειξαν άγνωστες πτυχές της ιστορίας του τόπου, καταλήγοντας μεταξύ άλλων στο εξής συμπέρασμα: «Η Ελασσόνα διέθετε ακμαίο χριστιανικό πληθυσμό τον 16ο αιώνα, τόσο στην πόλη όσο και στην ευρύτερη περιοχή και εισοδήματα αρκετά για να δικαιολογήσουν την απότομη ανάπτυξη της ναοδομίας και των καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων, που παρατηρούνται αυτή την εποχή».
Αποδεικνύεται λοιπόν ότι οι Οθωμανοί, από τον 16ο αιώνα και μετά έδωσαν μεγάλη θρησκευτική ελευθερία στους Έλληνες Χριστιανούς, αλλά και κίνητρα για ανάπτυξη της οικονομίας τους, με σκοπό να λαμβάνουν με τη σειρά τους, τους φόρους που επέβαλλαν για να διατηρήσουν ανθηρά και τα ταμεία τους.
Πολλά στοιχεία γι’ αυτή την περίοδο δίνει η έρευνα του Ολλανδού οθωμανολόγου καθηγητή Kiel Mackiel, που για πρώτη φορά θα παρουσιασθεί στην εκδήλωση την ερχόμενη Κυριακή, στο Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας. Σύμφωνα με αυτή: «Μέρος των εισοδημάτων των Ελλήνων εκείνη την εποχή στην Ελασσόνα, προέρχονταν από την ανάπτυξη της υφαντουργίας, κάτι που ήταν μέχρι τώρα γνωστό από μεταγενέστερη περίοδο.
Είναι χαρακτηριστικό επίσης ότι σε όλες τις οθωμανικές απογραφές αναφέρεται η μονή Ολυμπιώτισσας με τον αριθμό των μοναχών της, η οποία δεν σταμάτησε ποτέ να λειτουργεί, ενώ οι υπόλοιπες μονές εμφανίζονται στα τέλη του 16ου αιώνα».
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν ακόμη τα στοιχεία για το τζαμί της Ελασσόνας, ο κτήτορας του οποίου ταυτίζεται με τον Μουχαρέμ πασά, υψηλόβαθμο αξιωματούχο του 16ου αιώνα στα Βαλκάνια.
Έτσι για πρώτη φορά χρονολογείται το σημαντικό αυτό μνημείο στον 16ο αιώνα, την ίδια εποχή με το Κουρσούμ τζαμί των Τρικάλων.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα των πολυάριθμων ανεγέρσεων και ανακαινίσεων μνημείων αυτή την εποχή, αποτελεί ακόμη ο ναός της Παναγίας στο Πύθιο, ο οποίος θα παρουσιασθεί στην εκδήλωση από την αρχαιολόγο Άννα Γιαλούρη. Πρόκειται για μια βυζαντινή μονή με εκτεταμένο νεκροταφείο, που αποκαλύφθηκε στην πρόσφατη ανακαίνισή του, μέσω του ΕΣΠΑ, ανακαινίζεται τον 16ο, τον 17ο και ξανά στον 18ο αιώνα, ακολουθώντας όλες τις φάσεις της ζωής του οικισμού.
Αποκαλύφθηκαν αξιόλογα ευρήματα και όπως αναφέρει η κ. Γιαλούρη: «Ευρήματα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος αποτελούν οι δύο αποταμιευτικοί «θησαυροί», ο πρώτος του 12ου - 13ου από 26 χάλκινα σκυφωτά νομίσματα και ο δεύτερος του 17ου αιώνα, εποχή ακμής της μονής, αποτελούμενος από 1 χρυσό και 29 αργυρά νομίσματα.
Ο τελευταίος θησαυρός θα εκτεθεί στη μόνιμη έκθεση του Διαχρονικού Μουσείου Λάρισας».
Αναλυτικότερα για το μνημείο αναφέρει: «Ο ναός υπήρξε καθολικό μονής, από το συγκρότημα της οποίας διατηρούνταν, εκτός από το καθολικό, ημιυπόγειος καμαροσκεπής χώρος, γνωστός ως «κρύπτη», τμήμα του λιθόκτιστου περιβόλου της μονής και ελεύθερο κυκλικό κωδωνοστάσιο.
Οι εργασίες διαμόρφωσης στο άμεσο περιβάλλον του ναού έφεραν στο φως νέα στοιχεία που συνδέουν τα έως τώρα διάσπαρτα κτίρια σε ένα σύνολο. Ανατολικά της «κρύπτης» αποκαλύφθηκαν δύο κελιά καθώς και κατάλοιπα ενός τρίτου, νοτιοανατολικά του ναού.
Μεταξύ του ναού και της βόρειας πτέρυγας παρεμβάλλεται λιθόστρωτο, ενώ δυτικά της κρύπτης εκτείνεται πλακόστρωτη αυλή.
Επιπλέον, κατά τις έρευνες διαπιστώθηκε ότι το κτιριακό συγκρότημα της μονής είναι κτισμένο πάνω σε εκτεταμένο νεκροταφείο, με διάρκεια χρήσης από τη μεσοβυζαντινή περίοδο μέχρι και τον 17ο αι., το οποίο έδωσε σημαντικά κτερίσματα, όπως χάλκινα κοσμήματα, χάλκινα και ασημένια νομίσματα και μικρές εφυαλωμένες κούπες.
Ο ναός είναι τρίκλιτη βασιλική με πεντάπλευρη αψίδα ιερού, ασύμμετρο νάρθηκα και ανοιχτό εξωνάρθηκα που οδηγεί στα νότια σε μικρό βοηθητικό χώρο (πρόσκτισμα). Η σημερινή μορφή του ναού οφείλεται στις συνεχείς επισκευές και προσθήκες που δέχτηκε κατά τη μακραίωνη περίοδο της χρήσης του.
Όπως και οι οικοδομικές φάσεις του ναού επάλληλες είναι και οι φάσεις του τοιχογραφικού του διακόσμου. Η παλαιότερη φάση της τοιχογράφησης ανάγεται στο 16ο αι. και εντοπίζεται στο βόρειο τμήμα του νάρθηκα.
Η επόμενη - δεύτερη φάση - περιλαμβάνει ολόκληρο το εικονογραφικό πρόγραμμα του κυρίως ναού και χρονολογείται σύμφωνα με επιγραφή στα 1638. Η τρίτη φάση αφορά στο νότιο τμήμα του νάρθηκα και χρονολογείται κι αυτή με επιγραφή, στα 1693.
Στην τέταρτη και τελευταία φάση, εντάσσονται οι τοιχογραφίες της δυτικής όψης του ναού, που χρονολογούνται στο 18ο αι. Αξιόλογο είναι και το τέμπλο του ναού, η παλαιότερη φάση του οποίου ανάγεται στον 16ο αιώνα».
Η ΕΚΔΗΛΩΣΗ
Η εκδήλωση όπου θα παρουσιαστούν στοιχεία της οθωμανικής περιόδου στη Θεσσαλία, θα πραγματοποιηθεί την Κυριακή 3 Μαΐου, και ώρα 7 μ.μ. στο Διαχρονικό Μουσείο Λάρισας, από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Λάρισας, στο πλαίσιο της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων, η οποία φέτος είναι αφιερωμένη στο θέμα «Μουσεία για μια κοινωνία με προοπτικές».
Μέσα από τρεις ομιλίες και λίγα επιλεγμένα αντικείμενα από τις συλλογές του Διαχρονικού Μουσείου, επιδιώκεται να φωτισθεί η συνύπαρξη Ελλήνων και οθωμανών σε διαφορετικές όψεις της κοινωνίας, οικονομίας και τέχνης της περιόδου (15ος-19ος αιώνας).
Αρχικά θα μιλήσει ο Ολλανδός καθηγητής Οθωμανικών Σπουδών Kiel Machiel, με θέμα «Κοινωνία, οικονομία και τέχνη στην περιοχή της Ελασσόνας τον 16ο αιώνα, με βάση τις οθωμανικές απογραφές», στη συνέχεια η αρχαιολόγος κ. Άννα Γιαλούρη με θέμα «Ο ναός της Κοίμησης Θεοτόκου στο Πύθιο Ελασσόνας και το έργο της αποκατάστασής του μέσω του ΕΣΠΑ» και τέλος ο αρχαιολόγος κ. Γρηγόρης Στουρνάρας με θέμα «Ανάμεσα σε δύο θρησκείες: οι δερβίσηδες και οι τεκέδες τους στη Θεσσαλία, της οθωμανικής περιόδου».
ΦΩΤ.: Οθωμανικό τέμενος στην Ελασσόνα
