Του Αχιλλέα Μπακαλέξη
Πριν 132 χρόνια, ελληνικός στρατός υπό τον στρατηγό Σκαρλάτο Σούτσο, έμπαινε στα τουρκοκρατούμενα Φάρσαλα και τα ελευθέρωνε, δυνάμει της συνθήκης της Κωνσταντινούπολης, περί προσαρτήσεως της Θεσσαλίας στην Ελλάδα. Τερματίστηκαν 450 χρόνια, περίπου, τουρκικής κατοχής. Είχαν προηγηθεί αρκετά γεγονότα: Ο ρωσοτουρκικός πόλεμος, οι λαϊκές διαδηλώσεις για συμμετοχή της χώρας μας στον πόλεμο (προς απελευθέρωση των αλύτρωτων εδαφών Θεσσαλίας, Ηπείρου κ.λπ.), η οικουμενική υπό τον γηραιό Κανάρη (που έμεινε ουδέτερη λόγω αγγλικών πιέσεων). Αρχές του 1878 η Κυβέρνηση Αλεξ. Κουμουνδούρου, διατάσσει την εισβολή ελληνικού στρατού στη Θεσσαλία, πλην όμως ο στρατός ανακαλείται, διότι έχει γίνει ανακωχή μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας (συνθήκη Αγ. Στεφάνου 19/12/1878). Στη σκλαβωμένη Θεσσαλία ξεσπούν επαναστατικές εξεγέρσεις (Πήλιο, Ματαράγκα, Όλυμπος κ.λπ.). Τον Ιούνιο του 1878, στο συνέδριο του Βερολίνου, η Ελλάδα εκθέτει τις εθνικές και εδαφικές της διεκδικήσεις (διά του υπουργού Εξωτερικών Θεοδ. Δεληγιάννη) και εν τέλει, κατόπιν διπλωματικών συνεννοήσεων, υπογράφεται η συνθήκη της Κων/πολης, περί προσαρτήσεως της Θεσσαλίας, πλην Ελασσόνας και Άρτας, στην Ελλάδα (1881).
Τα Φάρσαλα (τουρκιστί «Τσατάλτζα» και περιφραστικώς «σταυροδρόμι»), υποδέχτηκαν τον ελληνικό απελευθερωτικό στρατό, ανήμερα του Δεκαπενταύγουστου του 1881, ημέρα που άρχιζε στην πόλη το «Παναϊά Παζάρ» (η ετήσια εμποροπανήγυρη). Χιλιάδες λαού και από τα γύρω χωριά και από τις κοντινές επαρχίες, παραληρούσαν και ζητωκραύγαζαν στα δυτικά της πόλης (στον δρόμο που οδηγεί προς Λαμία). Παρίσταντο τοπικές αρχές, με επικεφαλής τον μητροπολίτη Φαναριοφερσάλων Ιλαρίωνα, τον Μπελιντιέ Ρεΐζη (δηλ. δήμαρχο) Φαρσάλων Χουσνί Ταχσίν, τα μέλη του δημοτικού συμβουλίου Αμπντουλάχ Σουλεϊμάν, Τζεμάλ Ντρίβα, Χαράλαμπο Γεωργίου και Γεώργιο Παπαθανασίου. Αυτόπτης μάρτυρας της υποδοχής, ο Ιωάννης Βλαχογεώργης (κατοπινός δικηγόρος και συμβολαιογράφος Φαρσάλων), ιστορούσε ότι ανάμεσα στο πλήθος, διακρίνονταν και χανούμισσες και ότι οι «Φαρσαλινοί ενηγκαλίζοντο τους στρατιώτας και έκλαιον και όλοι επετούσαν εις τον αέρα τα φέσια τους».
Την εποχή αυτή, στα Φάρσαλα, κατοικούσαν περί τις 130 χριστιανικές οικογένειες, που διέμεναν στον ανατολικό μαχαλά, στο Βαρούσι κυρίως. Λίγοι πάλι, έμεναν στον δυτικό μαχαλά, στο Εσκί χαμάμ (Παλιό Λουτρό), ενώ στο κέντρο κυριαρχούσαν οι Τούρκοι με τα τζαμιά τους (το Φετίχ, το Κουρσουνλού, το Μπεηζαντέ, το Γενί, το Μεσντίτ Εβρενός κ.ά.). Οι χριστιανοί είχαν δύο εκκλησίες: Τον Άγιο Νικόλαο (κτισμένος το 1857) και την Κοίμηση της Θεοτόκου (Παναγία). Ασχολούνταν ως τεχνίτες (σαγματοποιοί κ.λπ.), μικρέμποροι και επαγγελματίες με μικρά μαγαζάκια (παραπήγματα), στην αγορά της πόλης. Οι δρόμοι των Φαρσάλων, ήταν λιθόστρωτοι (γκαλντερίμ), πολλά σπίτια με πλινθιά, είτε ξυλότοιχο (τζατμά) αλλά και λιθόκτιστα. Αρκετά χάνια φιλοξενούσαν τους ξένους και τα υποζύγια ζώα τους. Ο ντόπιος χαλβάς, τοπική σπεσιαλιτέ, καθώς και τα στραγάλια, ήταν περίφημα. Η εμποροπανήγυρη, όμως, των Φαρσάλων (15-23 Αυγούστου) ήταν το μέγιστο γεγονός. Τελούνταν γύρω από τις πηγές του Απιδανού ποταμού (τουρκιστί «Ταμπάκ» από το υφιστάμενο εκεί «Ταμπάκ Χανέ», δηλ. Βυρσοδεψείο) και η ύπαρξή της, μαρτυρείται γραπτώς από το 1728 τουλάχιστον (Μελέτιος). Εδώ υπήρχε ως το 1897 το «Μπεζεστένι», ένα μεγάλο τετράγωνο κτίριο, με δύο εισόδους και φωταγωγό στη στέγη, όπου ασκούνταν το λεγόμενο βαρύ εμπόριο (γουναρικά, χρυσοχοΐα κ.λπ.). Έμποροι και παραγωγοί απ' όλη τη Βαλκανική και την άλλη Ελλάδα, έδιναν το «παρών» με την πραμάτεια τους. Λειτουργούσε, επίσης, και ζωοπανήγυρη, ενώ προς τέρψιν γίνονταν και ιππικοί αγώνες. Μετά την απελευθέρωση, την πόλη επισκέφθηκε ο πρωθυπουργός Αλεξ. Κουμουνδούρος (1815-1883), ενώ τη Δευτέρα 12/10/1881, ήλθε στα Φάρσαλα, προερχόμενος από τη Λάρισα, ο βασιλεύς Γεώργιος ο Α! Σύμφωνα με σχετικό δημοσίευμα της αθηναϊκής εφημερίδας «Αιών», πέρασε και από τον τεκέ Μπαλή Μπαμπά των Μπεκτασήδων (κοντά στα χωριό Τατάρ (σήμερα Ζωοδόχος Πηγή Φαρσάλων) και έφθασε στα Φάρσαλα στις 6 μ.μ., όπου (στη θέση Φόρος) υπό αψίδα, τον υποδέχθηκαν οι αρχές και ο λαός με σημαίες, κατέλυσε στο επισκοπείο (κοντά στον Άγιο Νικόλαο), όπου και διανυκτέρευσε.
Την επομένη, Τρίτη 13/10/1881, ο βασιλεύς, εθιμοτυπικώς, δέχθηκε τις αρχές σε ακρόαση και απένειμε το παράσημο των ταξιαρχών στον Μητροπολίτη.
Στις 9:10 π.μ., αναχώρησε για τον Δομοκό (εκ της συνοικίας Βαρούσι... εις την κυρίως πόλιν... επί λιθοστρώτου γκαλντερίμ... και εις την συνοικίαν Λουτρόν...την 9:30 π.μ. έξοδος εκ της πόλεως). Στις πρώτες ελεύθερες δημοτικές εκλογές, στις 29/5/1883, δήμαρχος Φαρσάλων εξελέγη ο Τουρκοφαρσαλινός Χοσεΐν Χασάν, έργο του οποίου είναι το λαμπρό, τότε, δημαρχείο (που γκρεμίστηκε στον σεισμό του 1954) και του οποίου σώζεται σήμερα η κτητορική επιγραφή.
Με νόμο του 1892, εντάχθηκε στον νομό Λάρισας και η επαρχία Δομοκού και Φαρσάλων, με ίδιον έπαρχον και έδρα τα Φάρσαλα. Στην απογραφή της, 16/04/1889, ο Δήμος Φαρσάλων περιελάμβανε 17 οικισμούς και κοινότητες και είχε συνολικό πληθυσμό 4.996 κατοίκους. Τα 17 αυτά χωριά, ήταν τα εξής: Φάρσαλα, Βρυσιά, Κιοπεκλί, Κισλάρ, Κουκλόμπασι, Κουτσιλί, Κιτίκι, Ντινόμπασι, Μπαρόμπασι, Κακλετζί, Ρίζι, Άνω Σιατερλί, Κάτω Σιατερλί, Ταμπακλί, Τσακαρλί, Άνω Τσιάχματ, Κάτω Τσιάχματ, Χατζηαμάρ. Οι άλλοι δήμοι της επαρχίας Φαρσάλων ήταν: Ο δήμος Ευυδρίου, με έδρα τη Δρίσκουλη και 15 χωριά και ο δήμος Σκοτούσσης, με έδρα το Μεγάλο Δουβλατάν και 20 χωριά. Στα τελευταία χρόνια της τουρκικής κατοχής (λίγο πριν την απελευθέρωση), δίδαξαν στα Φάρσαλα, οι δάσκαλοι Τρ. Οικονομίδης και Βησ. Χριστοδούλου, της στοιχειώδους εκπαιδεύσεως, καθώς και οι Σειράδας εκ Φαρσάλων και Χρ. Βαλαμουτόπουλος εξ Αλμυρού, της μέσης εκπαιδεύσεως. Πρώτος, μετά την απελευθέρωση, έπαρχος Φαρσάλων υπήρξε ο Κωνσταντινίδης, κατοπινός βουλευτής Σκοπέλου, ενώ για την απονομή της δικαιοσύνης ιδρύθηκαν δύο ειρηνοδικεία στα Φάρσαλα και στο χωριό Μπεκίδες (Ανω Δασόλοφος.
Το 1882, άρχισε η κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Βόλου - Καλαμπάκας, που περατώθηκε μετά από 4 χρόνια και εξυπηρέτησε πολλαπλώς την πόλη και επαρχία Φαρσάλων. Βουλευτές από την επαρχία Φαρσάλων διετέλεσαν (στα πρώτα χρόνια του ελεύθερου βίου) οι: Ιωάννης Γρηγοριάδης, Βασίλειος Χατζηαγγελάκης. Σημειωτέον δε, ότι στις πρώτες βουλευτικές εκλογές, αμέσως μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας στην Ελλάδα, εξελέγησαν συνολικά 26 νέοι βουλευτές (από Θεσσαλία και Άρτα), εκ των οποίων οι 22 τάχθηκαν εναντίον του Αλεξ. Κουμουνδούρου, επί της πρωθυπουργίας του οποίου, κατέστη ελεύθερη η πατρίδα τους και υπέρ του αντιπάλου του Χαρ. Τρικούπη και μόνο 4 τον στήριξαν.
Όλα τα παραπάνω, συνθέτουν μία (ελλιπή πλην εναργή) εικόνα της ιστορικής πόλης των Φαρσάλων, την εποχή της απελευθέρωσής της από τους Τούρκους και αντανακλούν ασφαλώς, περασμένες εποχές και περιόδους, που δεν παύουν να ελκύουν τους φιλίστορες και να αποτελούν ψηφίδες του μωσαϊκού που λέγεται τοπική ιστορία και παράδοση.
*Τα στοιχεία, αντλήθηκαν από το αρχείο του πρώην δημάρχου Φαρσάλων, αειμνήστου δικηγόρου Λάκη Βαϊρακλιώτη.
